In Wit-Rusland blijven de demonstranten doorgaan tegen president Alexander Loekasjenko, die het land al 26 jaar met ijzeren vuist regeert. Fotograaf Franky Verdickt kon nog net op tijd de grens over en volgde de demonstraties in Minsk.
Wekenlang al zindert het in de straten van Minsk. Sinds de verkiezingen van 9 augustus, officieel gewonnen door president Alexander Loekansjenko met maar liefst 80 procent van de stemmen, vinden er dagelijks demonstraties plaats in de hoofdstad van Wit-Rusland en in andere grote steden. Met zijn zelf uitgeroepen overwinning hoopt de 65-jarige Loekasjenko aan zijn zesde regeringstermijn te beginnen. Maar volgens de oppositie is de stembusgang oneerlijk verlopen en moeten er nieuwe verkiezingen komen.
Dat Loekasjenko zijn vuile was niet buiten wil hangen, blijkt uit zijn verregaande maatregelen om de pers de mond te snoeren. Hij trok afgelopen weekend de accreditatie in van lokale journalisten die voor buitenlandse media werken zoals de BBC, de Duitse ARD, Reuters en AP. Ook werden tientallen buitenlandse verslaggevers het land uitgezet. Loekasjenko beweert dat ze de onrust aanwakkeren. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Heiko Maas, sprak zijn ongerustheid uit tegen de Wit-Russische ambassadeur in Berlijn. ‘Deze aanval op de persvrijheid is een nieuwe gevaarlijke stap naar meer onderdrukking in plaats van een dialoog met de bevolking’, waarschuwde hij.
Ook fotograaf Franky Verdickt en ik ondernamen een poging om het land binnen te komen. Volgens onze laatste informatie uit Minsk beschikte de douane op de luchthaven over een lijst van journalisten die al eerder verslag hadden gedaan in Wit-Rusland. Stond je daarop, dan werd je uitgebreid gecontroleerd. Zo niet, dan kwam je er als gewone bezoeker zonder uitgebreid verhoor wel door. Verdickt vertrok een dag eerder dan ik en werd vrijwel moeiteloos toegelaten. Hij had zijn laptop en camera bewust thuisgelaten en had een verhaal klaar over een vriendin die hij ging opzoeken in Minsk. Dat werkte, waarop ik vertrok.
Op de luchthaven van Minsk werd ik, na inzage van mijn paspoort, apart genomen voor verhoor. Ik werd ondervraagd door twee mannen in burger. Volgens lokale journalisten waren ze van de Russische veiligheidsdienst FSB, maar uiteraard maakten ze hun identiteit niet bekend. Mijn verhaal over bezoek aan een vriend werd niet aangenomen. Later die dag hoorde ik van een andere journalist dat Loekasjenko dezelfde morgen orders had gegeven om de grenscontroles te verstrengen. Mijn telefoon werd in beslag genomen en van de contacten die onder Wit-Rusland stonden werden foto’s genomen. Ook werden hele delen van mijn WhatsApp-conversaties gefotografeerd. Daar stond gewone info in over met wie ik afgesproken had, maar mijn contact werd prompt gebeld met de vraag hoe hij en ik elkaar kenden, vernam ik nadien.
Mijn naam werd gegoogeld en toen was het afgelopen. Ik werd samen met een andere journalist van een grote internationale mediaorganisatie weggevoerd met de mededeling dat de toegang tot Wit-Rusland ons was ontzegd. Naar de reden mochten we niet vragen, klonk het. We werden naar een ruimte in de luchthaven gebracht met camera’s aan het plafond en twee bedden. Voor de deur stonden twee bewakers die ons via de camera’s in het oog hielden. Later werd er nog een Poolse tv-journaliste binnengebracht die ook de toegang was geweigerd. Na ruim 16 uur mochten we de ruimte verlaten en werden we geëscorteerd tot in het vliegtuig. Met een ‘Have a nice day’ nam de dienstdoende agent afscheid. Als we zelf geen ticket voor de terugvlucht hadden geregeld, hadden we er nog gezeten. De Poolse journaliste wist te vertellen dat iemand wekenlang in de luchthaven had moeten bivakkeren omdat hij geen geld voor een terugvlucht had.
Culturele trots
Door de maatregelen tegen de pers is Franky Verdickt een van de weinige buitenlanders die getuige waren van de fluwelen revolutie de afgelopen week. ‘In de media lees je dat er een grimmige sfeer in Minsk hangt’, vertelt hij. ‘Maar ik heb iets heel anders gezien, ik zou het eerder uitgelaten noemen. Veel demonstraties worden in euforie ingezet, met enthousiaste mensen die er ten volle in geloven. Al is er steeds latente angst aanwezig. Het zijn ook lang niet allemaal jongeren die de straat opgaan, ik heb mensen van alle leeftijden gezien.’
Zo zag Verdickt in iedere demonstratie een klein vrouwtje opduiken van in de 70: ‘Haar naam is Nina Bahinskaya en ze wordt stilaan een symbool van het verzet. Ze is hooguit 1,50 meter groot, schat ik, maar ze laat zich niet doen. Tijdens de vrouwenbetoging zaterdag namen de demonstranten de stad over. Ze liepen voor het verkeer uit, achter hen een rij auto’s. Toen een van de auto’s agressief toeterend op de menigte inreed, ging ze geen meter opzij. Een dametje met ballen.’
Er vinden elke dag betogingen plaats, zag Verdickt. ‘Een van de memorabelste momenten was de actie van het koor van het symfonisch orkest van Minsk. Het koor, tientallen mensen groot, komt elke dag samen op verschillende plaatsen in de stad. Ik zag ze in de grote markthal. Plots begonnen ze te zingen, hun stemmen klonken prachtig, het was heel indrukwekkend. Ik zag hoe iedereen rondom hen stilstond en mee begon te zingen. Het was sereen en waardig, en net daarom zo sterk. Ik heb ze de laatste dag, net voor ik vertrok, nog eens gehoord. Behalve dat het grote indruk maakt, geeft dit soort protest ook een onderliggende boodschap aan de overheid. Want gaat die zo ver dat ze de zangers van hun eigen symfonisch orkest oppakt? Het orkest is de culturele trots van het land, als je daaraan komt, is dat olie op het vuur voor de toch al zo patriottistische Wit-Russen.’
Veel van de demonstranten die hij sprak, zitten momenteel in een soort identiteitscrisis, weet Verdickt. ‘Ze kennen niets anders dan het harde bewind van Loekasjenko en moeten nog uitzoeken wat ze nu eigenlijk willen, mocht er een nieuwe regering komen. Zoals ze ook moeten uitzoeken wie ze zelf zijn op dit moment. De mensen met wie ik sprak, voelen geen verbondenheid met Rusland maar ook niet met Europa. Ze vinden ons Europeanen zwak en verwachten weinig hulp van onze kant. Tegelijk willen ze niets te maken hebben met Rusland.’
De oproerpolitie heeft zondag 125 mensen opgepakt die meeliepen in een grote demonstratie tegen de jarige Loekasjenko. Niet lang na de verkiezingsuitslag van 9 augustus kwamen beelden vrij van gearresteerde demonstranten net na hun vrijlating. Ze toonden de media de wonden en kneuzingen op hun benen en rug die de politie had toegebracht, een aantal werd direct naar het ziekenhuis afgevoerd. Amnesty International heeft het over wijdverbreide martelingen van vreedzame betogers en zegt verklaringen te hebben van demonstranten. Wit-Rusland ontkent de beschuldigingen. De dagen daarna nam het geweld af tijdens de betogingen.
Geweld
‘Ik heb geen geweld gezien van de oproerpolitie’, vertelt Verdickt. ‘Maar ik zag wel hoe ze de massa tijdens een betoging een kerk binnendreven, vervolgens opsloten om ze daarna een voor een te controleren voor ze mochten gaan. Toch merk je ook dat de politie geen ervaring heeft met betogingen. Bij ons in Brussel weet de politie precies wat ze moet doen, in Minsk niet. Toen ze de vrouwenbetoging wilden stoppen, sloten ze de straten af. Maar ze vergaten een van de lanen, een deel van het plein was nog open. De vrouwen namen massaal de vlucht naar de open kant terwijl de politie er verbouwereerd naar stond te kijken en zich opnieuw moest organiseren. Het was duidelijk dat ze niet voorbereid waren.’
Het is koffiedik kijken hoe de fluwelen revolutie de komende weken zal evolueren. Volgens waarnemers kan het een werk van lange adem worden, waarbij het erom gaat hoelang de demonstranten hun verzet volhouden. Een ander mogelijk scenario is dat Loekasjenko bewust eigen ‘betogers’ inzet die geweld gebruiken tijdens demonstraties. Als die zogenaamde demonstranten ruiten inslaan en winkels beginnen te plunderen, heeft Loekansjenko ‘bewijs’ dat het verzet uit verkeerde mensen bestaat – hij heeft het over leeglopers en drugsverslaafden – die louter uit zijn op geweld, zoals de president vanaf het begin van de revolutie al beweert.
‘Voor zover ik heb gezien, zitten de betogers nog vol vuur’, stelt Verdickt. ‘Het momentum is zeker nog niet weg. Ze houden het bewust rustig, er wordt niet geplunderd en niets vernield. Maar de geest is uit de fles, ze proeven voor het eerst iets van vrijheid en dat willen ze niet opgeven. Ze beseffen tegelijk dat wanneer ze deze strijd verliezen, het alleen maar erger wordt. Het is een kwestie van volhouden. Zo niet, dan wordt Wit-Rusland het nieuwe Noord-Korea aan de Europese grens, zoals een lokale journaliste het uitdrukte.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
