Knack bezocht Noordoost-Syrië: ‘Het zogezegd beschaafde Europa laat ons mooi stikken’

Een gewonde soldaat legt zijn hand op het embleem van president Assad. © Sebastian Backhaus
Joanie De Rijke
Joanie De Rijke Medewerkster Knack

Hoe denken de inwoners van Noordoost-Syrië over hun toekomst, nu de Syrische president Assad de leiding zal overnemen? En wat met de pro-Turkse milities, die nog elke dag vechten in de veiligheidszone aan de Turkse grens? ‘De Turkse president Erdogan heeft die milities niet volledig in de hand. En hun optreden komt hem ook wel goed uit.’

Tel Tamer, Noordoost-Syrië. In het noodhospitaaltje wordt een gewonde soldaat binnengebracht. Zijn gezicht vertrekt van de pijn als hij op de brancard uit de ambulance wordt gereden. Als hij beseft dat er persfotografen om hem heen staan, legt hij zijn hand op het embleem op zijn rechterarm (zie hiernaast). Hij probeert de afbeelding te verbergen, want dit keer is het geen Koerd die gewond van de frontlijn terugkomt. Deze militair is van het Syrische regeringsleger en het gezicht op het embleem is dat van president Bashar al-Assad.

Er is maar één denkbare reden waarom de man zijn militaire identiteit wil afschermen: hij beseft dat hij zich tussen de Koerden bevindt. Tot voor kort moest hij hen volgens de Syrische overheid nog als de vijand beschouwen, omdat zij hun eigen regio in Syrië wilden behouden. En nu vechten ze zij aan zij aan de frontlijn tegen pro-Turkse milities. Die blijven, ondanks het staakt-het-vuren, in de aanval gaan tegen de Koerden.

Knack bezocht Noordoost-Syrië: 'Het zogezegd beschaafde Europa laat ons mooi stikken'

Het is tekenend voor de complexe ontwikkelingen in Noordoost-Syrië sinds het begin van het Turkse offensief op 9 oktober. De Turken keren zich tegen de Koerdische militie YPG, die ze als een terreurorganisatie beschouwen.

We zijn inmiddels drie weken verder. De afgelopen dagen zijn we alle hoofdrolspelers van dit conflict tegengekomen in het gebied tussen Qamishli en Tel Tamer. Russische konvooien van de militaire politie. Syrische militairen aan de controleposten die voorheen door de Koerden werden bemand. En Amerikaanse troepen op weg naar Deir ez-Zor, waar ze de olievelden bewaken tegen mogelijke nieuwe aanvallen van IS. De enigen die we niet letterlijk zien maar wel horen schieten aan de frontlijn zijn de pro-Turkse milities.

De Koerden, nog altijd verenigd onder de naam Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), lopen er verloren bij. De toekomst van de semiautonome regio in Noordoost-Syrië die zij sinds de oorlog in 2011 hebben opgebouwd, is totaal onzeker. Nadat duidelijk was geworden dat de Koerdische strijdkrachten, gedomineerd door de YPG, het niet konden opnemen tegen de Turken, greep president Assad in. Hij stuurde troepen naar de Koerdische regio om de YPG bij te staan. Dat werd bij de Koerden met gemengde gevoelens onthaald. Enerzijds was er opluchting, nu ze zich gesteund wisten door het Syrische leger. Anderzijds waren er grote twijfel en angst, omdat ze beseffen dat dit voor Assad de ultieme kans is om de regio weer onder Syrische controle te krijgen.

Intussen verscheen, na overleg tussen Moskou en Ankara, ook Rusland ten tonele. De Russische militaire politie moet samen met Turkse militairen patrouilleren in het grensgebied dat president Recep Tayyip Erdogan wil vrijwaren van de YPG. Hij wil de YPG op afstand van Turkije houden en een groot deel van de 3 miljoen Syrische vluchtelingen die nu al jaren in Turkije verblijven naar de gecontroleerde grensregio terugsturen. De Koerden zien daar een etnische zuivering in; Erdogan wil de Koerdische bevolking in het grensgebied vervangen door Syrische vluchtelingen van Arabische afkomst.

Executies

Diezelfde middag wordt er nog een tiental gewonde Syrische militairen binnengebracht in het hospitaaltje. Het tweede vredesbestand tussen Turkije en de Koerden is vanavond afgelopen. Volgens de woordvoerder van de YPG willigt de strijdgroep de eis van president Erdogan in om zich terug te trekken uit de grenszone en zo ‘de bevolking in Noordoost-Syrië te beschermen’.

De meeste Koerdische controleposten langs de wegen in het grensgebied zijn inmiddels weggehaald, zien we. Via verschillende persmededelingen maken de woordvoerders van de SDF, de YPG en de Koerdische overheid duidelijk dat de Koerden, behalve op militair vlak, hun zelfbestuur in de regio willen behouden. Nu hebben ze die autonomie nog, maar of dat zo zal blijven? Een realistisch scenario lijkt het niet. President Assad heeft al laten weten dat hij, weliswaar op een graduele manier, de volledige controle over de Koerdische regio terug wil krijgen. In een tv-interview zei hij dat de deal tussen Erdogan en de Russische president Vladimir Poetin over de volledige terugtrekking van de YPG uit de 30 kilometer brede grenszone een positieve stap is voor de toekomst van zijn land. Als Assad de Koerdische regio straks in handen heeft, zal hij opnieuw heer en meester over heel Syrië zijn, op de provincie Idlib in het noordwesten na.

'Ik wil hier sterven, nergens anders', zegt Rasmia Hassain, inwoonster van Tal Djihane. 'Als Assad daarvoor kan zorgen, heeft hij mijn zegen.'
‘Ik wil hier sterven, nergens anders’, zegt Rasmia Hassain, inwoonster van Tal Djihane. ‘Als Assad daarvoor kan zorgen, heeft hij mijn zegen.’© Sebastian Backhaus

Met dat besef in het achterhoofd wordt verwacht dat de Syrische troepen zich weer volop in de strijd om Idlib zullen inzetten. De enige reden dat Assad toch nog militairen naar Tel Tamer stuurt, is om de Koerden bij te staan in de strijd tegen de pro-Turkse huurlingen. De Syrische regering klaagt de huurlingen aan omdat ze het staakt-het-vuren schenden.

De pro-Turkse militieleden zijn afkomstig van een allegaartje van groeperingen, waaronder het voormalige Vrije Syrische Leger, dat tegen de troepen van president Assad vocht. Na acht jaar oorlog zijn die strijders er een stuk religieuzer op geworden. Ze vechten nu zij aan zij met nog veel extremere eenheden, zoals Jabhat Fateh al-Sham (voorheen bekend als het Nusrafront) en ex-IS-strijders. De milities, gesteund door Erdogan, verenigen zich onder de naam Nationaal Leger, maar ze worden ook nog aangeduid als het Vrije Syrische Leger.

Sinds de inval van de Turkse troepen in de grensstreek duiken verschillende filmpjes op waarin het Nationale Leger burgers oppakt, martelt en executeert. Zo werd de bekende Koerdische politica Hevrin Khalaf op 12 oktober op de M5-snelweg door de pro-Turkse rebellen bij haar haren uit haar auto gesleurd, in elkaar geslagen en ter plekke neergeschoten.

‘Vanmorgen werden drie oudere mannen binnengebracht die zwaar mishandeld waren’, vertelt dokter Wilk, een Duitser die uit eigen beweging naar Tel Tamer is gekomen om slachtoffers te helpen. ‘Hun borstkas was ingeslagen en met een scherp voorwerp bewerkt, hun rug lag open van slagen met een touw of kabel. Een van hen durfde niets te zeggen omdat de Turkse milities nog tien familieleden van hem vasthouden. De milities ontvoeren burgers in ruil voor hoge sommen losgeld. Elke dag krijgen we mensen binnen die zwaar mishandeld zijn, naast gewonden door mortierinslagen en beschietingen.’

Turkse drones

De manier waarop het Nationale Leger aan propaganda doet – door pure angst te zaaien – lijkt sterk op de aanpak van de IS destijds. En het werkt. Dat zien we aan de frontlijn bij het dorpje Soda, 13 kilometer ten noordoosten van Tel Tamer. Hier vechten Turkse militietroepen tegen de Koerden. Omdat die zich uit de regio moeten terugtrekken voor het staakt-het-vuren eindigt, bieden ze nauwelijks nog weerstand. Waardoor de Turkse huurlingen snel terrein veroveren.

Vlak voor Soda komen we tientallen vluchtende families tegen. Telkens met vader, moeder en kleine kinderen op één brommer. Auto’s zien we een stuk minder. ‘Die zijn een gemakkelijker doelwit voor een Turkse drone’, weet onze tolk. De Turkse drones zijn een nachtmerrie voor de bevolking in het gebied. Ze hebben al veel slachtoffers gemaakt. Ook nu horen we er één vliegen, al is het ding nergens te bespeuren.

Na een paar kilometer houden we halt. Er staan mensen langs de weg en twee lokale journalisten. De reporters vertellen dat hier de laatste basis van de YPG gevestigd is. Daarachter, een tweetal kilometer verder, zitten Assads troepen, die gisteravond zijn gearriveerd. Omdat we geen officieel visum hebben en via de door de Koerden gecontroleerde grens met Irak zijn binnengekomen, zoals alle journalisten, durven we het niet te riskeren om de Syrische troepen tegen het lijf te lopen. Buitenlandse journalisten worden soms weken- of maandenlang opgesloten.

We vragen aan een groepje mannen wat er aan de hand is. ‘We zijn op de vlucht voor de Turken. Ze zijn in ons dorp aangekomen met veel geweld’, zegt een bewoner die met zijn gezin op een brommer zit. Zijn vrouw lijkt doodsbang. De twee kleine kinderen tussen hen in begrijpen er niets van, zo te zien. Hij moet verder, zegt de man paniekerig. ‘Ze kunnen elk moment hier zijn.’

Yusuf Gulo verloor twee zonen en twee kleinzonen in gevechten van de YPG. 'We willen zo graag vrede. We zijn het vechten moe.'
Yusuf Gulo verloor twee zonen en twee kleinzonen in gevechten van de YPG. ‘We willen zo graag vrede. We zijn het vechten moe.’© Sebastian Backhaus

De andere mannen komen van een dorp uit de buurt, Umm al-Kayf. ‘De Turken komen onze richting uit’, zegt Hamed Jodir. ‘Het hele dorp is Arabisch, maar we verwelkomen hen niet. Integendeel. We wonen al ons hele leven samen met de Koerden en we willen geen Turkse tussenkomst in ons gebied. De Turken zijn dieven. Ze maken alles kapot.’

We moeten plots vertrekken omdat de pro-Turkse milities onverwachts snel onze richting uitkomen. Enkele journalisten die iets verderop stonden, zijn er zojuist als een haas vandoor moeten gaan omdat ze in een hinderlaag liepen van de milities. Diezelfde middag wordt Soda onder de voet gelopen door de huurlingen. De Koerdische troepen boden geen tegenstand.

Na het staakt-het-vuren gaan de gevechten rond Tel Tamer gewoon door. Ook al heeft Erdogan gekregen wat hij wilde, en heeft de YPG zich teruggetrokken uit de grensregio. Waarom houdt hij de pro-Turkse milities dan niet tegen?

‘Ik denk dat het Erdogan niet zoveel uitmaakt dat hij zich niet aan het vredesbestand houdt’, vertelt de Turkse Syrië-expert Gökhan Bacik ons aan de telefoon. ‘Hij wil er ook mee aantonen dat hij de macht op het terrein in handen houdt wanneer hij dat wil. En dat hij zich niet laat tegenhouden door de internationale gemeenschap, zelfs als hem dat kritiek oplevert van de Russen. Tegelijk heeft hij een aantal van die pro-Turkse milities niet volledig onder controle. Ze hebben hun eigen manier van werken. Hun communicatie met de Turkse militairen of inlichtingendienst is nogal flexibel, waardoor ze zich bepaalde vrijheden kunnen veroorloven.’

‘Een vierde punt is dat Erdogan meer terrein wil winnen aan de Syrische grens. Hoe dieper in Syrië, hoe beter. Het optreden van die pro-Turkse milities komt hem dus ook wel goed uit.’

Waarom heeft de YPG Erdogans eis zo vlot ingewilligd? ‘Omdat de Syrische Koerden internationaal erkend worden als een groep die vecht voor haar rechten’, zegt Bacik. ‘Dat willen ze niet op het spel zetten. Ze laten zien dat ze het advies van de internationale gemeenschap niet in de wind slaan, in tegenstelling tot Erdogan.’

Woedend op Europa

Behalve rond Tel Tamer blijft het na afloop van het staakt-het-vuren rustig in de regio. Het leven gaat door alsof er niets veranderd is. De grensovergang bij Semalka naar Irak is nog altijd onder controle van de Koerden, niet van de Syrische overheid. Voor de Koerden is dat cruciaal, omdat die overgang hun enige officiële toegangspoort is naar de Koerdische regio in Irak; economisch is hij van groot belang. De Koerden die we spreken vertellen allemaal hetzelfde: dat ze liever volledig onafhankelijk waren gebleven maar moesten kiezen voor de minst slechte oplossing.

In het grensstadje Darbasiyah keren de gevluchte bewoners terug naar hun huizen. Een Koerdische vrouw wordt woedend als ze ons ziet. ‘Jullie Europeanen maken je druk als iemands hond of kat is weggelopen. Daar staan de sociale media bol van’, bijt ze ons toe. ‘Hier gaan mensen dood – en Europa geeft er niets om.’ Veel Koerden delen die mening. Ze voelden zich niet alleen hopeloos verraden door de Amerikanen, toen die zich terugtrokken uit de regio, ze vinden ook dat Europa het laat afweten. ‘Het zogezegd beschaafde Europa laat ons mooi stikken’: we hebben het al verschillende keren gehoord.

In het piepkleine dorpje Tal Djihane, op 300 meter van de Turkse grens, ontmoeten we een Koerdische familie die er al generaties lang woont. Tal Djihane bevindt zich op een heuvel vanwaar je uitkijkt tot over de Turkse grens. Ooit maakten christenen en Koerden er elk 50 procent van de bevolking uit. Van de 60 families zijn er nog maar 14 over. Omdat er niets te verdienen viel in het gebied, trokken de meeste jonge mensen weg. Alleen de boeren zijn gebleven.

'Zelfs de christenen die zich de afgelopen jaren tegen Assad hebben gekeerd,' zegt priester Saliba Abdallah, 'zijn blij dat hij terug is.'
‘Zelfs de christenen die zich de afgelopen jaren tegen Assad hebben gekeerd,’ zegt priester Saliba Abdallah, ‘zijn blij dat hij terug is.’© Sebastian Backhaus

De grote kerk aan de ingang van het dorp staat er verweesd bij. Alle christelijke families zijn weg. Nu wonen er alleen nog Koerden, zegt Rasmia Hassain. De zestigjarige vrouw verwelkomt ons in haar veranda. Aan de balustrade hangen grote repen schapenwol en om haar heen scharrelen de kippen rond in de late middagzon. Het tafereel ziet er vredig uit. Maar tijdens de eerste dagen van de Turkse inval moest ze naar de kelder vluchten voor de beschietingen, zegt Rasmia. Ze krijgt tranen in haar ogen als ze erover vertelt. ‘Elke macht die ons beschermt, is welkom.’ Haar familie woont al vierhonderd jaar in het dorp. ‘Ik wil hier sterven, nergens anders. Als Assad daarvoor kan zorgen, heeft hij mijn zegen.’

Ook een groot deel van de christelijke gemeenschap in de regio is opgelucht dat Assad de militaire leiding overneemt, als we priester Saliba Abdallah in Qamishli mogen geloven. ‘Zelfs zij die zich de afgelopen jaren tegen hem hebben gekeerd, zijn blij dat hij terug is. Assad is altijd goed geweest voor de christenen.’

Bij de bekende YPG-familie Gulo in Qamishli horen we dat de Koerden zich er wel doorheen zullen slaan, zelfs als ze straks mogelijk alle autonomie verliezen. ‘De volgende generatie komt eraan, en die zal blijven strijden voor zelfbestuur’, zegt Yusuf Gulo. Hij verloor twee zonen en twee kleinzonen in gevechten van de YPG. ‘Maar we willen zo graag vrede. We zijn het vechten moe.’

IS-gevangenen

Hoelang de huidige situatie in Noordoost-Syrië zal duren, is voor iedereen een groot vraagteken. Alleen Rusland heeft invloed op Erdogan, en voorlopig ziet het ernaar uit dat de Turken samen met de Russen zullen blijven patrouilleren langs de grens. Assad zal, zoals aangekondigd, stap voor stap de controle over het Koerdische gebied overnemen. Voor de Koerden is het de zoveelste keer dat ze er alleen voor staan. Maar net omdat de Koerdische gemeenschap een lange traditie kent van vrijheidsstrijd, zal de YPG in de toekomst zeker opnieuw in actie komen.

Ook de toekomst van de IS-gevangenen in de regio is onzeker. De Turkse minister van Binnenlandse Zaken, Suleyman Soylu, liet zaterdag opnieuw weten dat Turkije gevangen IS-leden naar hun thuisland zal terugsturen. Turkije wil ‘geen hotel’ voor hen zijn, reageerde hij op de beslissing van verschillende EU-landen om de nationaliteit van IS-strijders af te nemen.

‘Erdogan gebruikt alle middelen die hij heeft om druk uit te oefenen op het Westen’, zegt Syrië-expert Gökhan Bacik. ‘Maar ik denk niet dat hij op grote schaal IS-gevangenen zal terugsturen. Hij zal waarschijnlijk enkele voorbeelden stellen. Over het lot van de anderen zal de internationale gemeenschap moeten beslissen.’

Dat Erdogan werkelijk miljoenen Syrische vluchtelingen naar de grensregio zal terugsturen, lijkt de expert onwaarschijnlijk. ‘Zo’n evacuatie kost enorm veel geld, en dat hebben de Turken niet. Dat is hét grote probleem van Erdogan. In het begin van het offensief schaarde heel Turkije zich achter hem. Inmiddels klinkt er meer kritiek omdat de Turkse inmenging in Syrië veel geld kost. De economie domineert de Turkse politiek.’

Het laatste dat we horen vanuit Tel Tamer is dat de Syrische militairen zich er volledig hebben teruggetrokken. Ze waren niet sterk genoeg en hadden onvoldoende wapens om de pro-Turkse milities te bestrijden. Die vechten nog altijd verder. Het gebied wordt nu min of meer beschermd door Koerden en de christelijke milities die in de SDF meevochten tegen de IS.

Als de activiteiten van de pro-Turkse milities niet grondig in het oog worden gehouden, bestaat de kans dat de macht van die jihadisten snel uitbreidt. En op dat scenario zit niemand te wachten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content