De Congolese president Joseph Kabila blijft nieuwe verkiezingen voor zich uitschuiven. Behoort een derde ambtstermijn dan toch tot de mogelijkheden? ‘U mag dit land niet door uw westerse bril bekijken.’
Mijnheer de president, waarom geeft u zo weinig publieke optredens?
JOSEPH KABILA: Ik denk dat actie belangrijker is dan woorden.
U bent 16 jaar aan de macht, wat hebt u in al die jaren bereikt?
KABILA: Toen ik in januari 2001 de eed als president aflegde, was het land verdeeld. Er werd gevochten in het oosten, er was een front van 3000 kilometer. De Democratische Republiek Congo kende vier, vijf verschillende legers. Er was nauwelijks nog economisch leven. De infrastructuur van het land bevond zich in een erbarmelijke toestand. Er heerste wetteloosheid. En hoe staat het er nu voor? Het land is verenigd, de economie is gestabiliseerd, hoe moeilijk dat ook geweest is. Er is weer veiligheid en vrede. We zijn er twee keer in geslaagd verkiezingen te organiseren. We zouden het een hele dag over al die resultaten kunnen hebben.
Buitenstaanders nemen de situatie duidelijk anders waar. Een van de grootste teleurstellingen voor de regeringen in het Westen is het uitstellen van de verkiezingsdatum. Uw ambtstermijn liep een half jaar geleden ten einde: maar van aftreden is geen sprake.
KABILA: Die teleurstelling is op haar beurt voor mij een teleurstelling. In 2011 wilde datzelfde Westen de verkiezingen uitstellen omdat de situatie in het land te onveilig was. Toen hebben wij doorgezet dat ze zouden plaatsvinden zoals gepland.
Ik geloof niet in een marshallplan voor Afrika. Europa wil al die Afrikanen gewoon thuis houden, waar ze horen
Maar als dat toen is gelukt, waarom kan het dan nu niet?
KABILA: Omdat we dit keer niet voorbereid waren. In 2011 hadden we 32 miljoen geregistreerde kiezers, dit keer zullen dat er tussen de 42 en 45 miljoen zijn. Maar de belangrijkste reden is dat na 2011 in het oosten de oorlog met de opstandelingen van de M23-beweging begon, en we moesten zorgen dat de strijdkrachten daarvoor alle middelen ter beschikking kregen. Verkiezingen waren op dat moment niet onze prioriteit. We financieren toch geen verkiezingen op een moment dat we bezet gebied moeten terugwinnen op de vijand! Daarom konden de verkiezingen eind vorig jaar niet plaatsvinden. Een stembusgang kan theoretisch natuurlijk altijd worden georganiseerd. Maar wat zou het resultaat zijn van chaotische verkiezingen? Nog meer chaos!
Uw regering en de oppositie zijn tot een compromis gekomen. U hebt nu verkiezingen beloofd voor het einde van het jaar.
KABILA: Ik heb helemaal niets beloofd! Ik zou zo snel mogelijk verkiezingen willen organiseren. Maar het moeten perfecte verkiezingen zijn, niet zomaar verkiezingen. En dat is wat de mensen altijd vergeten: de kiescommissie organiseert dat proces. Er wordt aan gewerkt, en de resultaten zien er veelbelovend uit. We hebben al 24 miljoen kiezers geregistreerd. Het loopt goed.
De indruk zou kunnen ontstaan dat er onvoldoende politieke wil is om verkiezingen te organiseren. Sommigen vermoeden ook dat u de grondwet wilt wijzigen, die de ambtsperiode van de president beperkt tot twee termijnen van vijf jaar. Klopt dat?
KABILA: Wanneer heb ik gezegd dat ik dat zou willen veranderen? Ik heb nooit een dergelijk standpunt ingenomen.
Nu hebt u de kans om dat duidelijk uit te leggen.
KABILA: Ik ben hier heel duidelijk in. Alles wat gezegd wordt over een grondwetswijziging is complete nonsens.
En toch verdenkt men u ervan het voorbeeld van uw collega’s in Burundi, Rwanda en Uganda te willen volgen, die hun grondwet veranderd of geschonden hebben om aan de macht te kunnen blijven.
KABILA: Als u het wilt hebben over landen die hun grondwet gewijzigd hebben, laten we dan naar Europese landen kijken. De veronderstelling dat alleen Afrikaanse landen geneigd zijn tot grondwetswijzigingen, getuigt van vooringenomenheid en is feitelijk niet correct. Bovendien kan een grondwetswijziging ook in overeenstemming met de grondwet zijn, bijvoorbeeld door een referendum. Dat debat moet zelfs nog beginnen.
Kan de Congolese grondwet zo worden geïnterpreteerd dat een derde ambtstermijn mogelijk wordt?
KABILA: Op dat vlak is onze grondwet heel duidelijk: dat is niet mogelijk.
Er komt dus geen derde ambtstermijn voor president Joseph Kabila?
KABILA: Dat hangt ervan af wat precies bedoeld wordt met een derde ambtstermijn. We zijn in ieder geval niet van plan de grondwet te schenden. En hoe zou ik een volgende ambtstermijn kunnen hebben zonder de grondwet te schenden?
Misschien door de grondwet op een bepaalde manier te interpreteren?
KABILA: Dat kan alleen het constitutioneel hof.
Zegt u nu nee?
KABILA: Nee waarover?
Over een derde ambtstermijn.
KABILA: Ik wil het helemaal niet hebben over een derde ambtstermijn, omdat zoiets in de grondwet niet voorzien is. Een puur verzinsel van enkele verlichte geesten in Europa of elders.
Deze verlichte geesten vragen zich af waarom u niet tijdig bent afgetreden. Men zou u als vader van de Congolese democratie op handen hebben gedragen, als voorbeeld voor Afrika. Waarom is het zo moeilijk de macht af te staan?
KABILA: U komt hierheen vanuit uw kantoor in Brussel, Berlijn of Kaapstad, waar het er altijd rustig toegaat. Dan is dat makkelijk gezegd. Ik hoop dat u nog tijd vindt om Congo te leren kennen, met al zijn problemen. De vader van onze democratie was Patrice Lumumba, onze eerste premier na de onafhankelijkheid, die vermoord werd. En wat levert het mij op de geschiedenis in te gaan als vader van de democratie, als ik mijn land in de chaos stort door af te treden? De grondwet is duidelijk wat betreft hoe en wanneer de president de macht kan doorgeven. Dat kan alleen aan een verkozen opvolger.
U moet dus tijdig de verkiezingen organiseren.
KABILA: We zijn van ’s morgens tot ’s avonds in de weer om deze verkiezingen mogelijk te maken.
De leden van de G20 bereiden een groot initiatief voor Afrika voor, Duitsland pleit zelfs voor een soort marshallplan. Als tegenprestatie eisen ze degelijk beleid in Afrika, politieke hervormingen en democratische verkiezingen. En vooral uw land baart hen zorgen, omdat er geen wettige instellingen meer zijn, dat geldt net zo goed voor de president als voor het parlement.
KABILA: Het is niet aan een of andere westerse geleerde om te oordelen over de wettelijkheid van onze instellingen. En wat een marshallplan voor Afrika betreft – daar geloof ik gewoon niet in. Wij Afrikanen werden vijftig jaar lang met dat soort holle frasen afgescheept. Het Westen heeft Afrika uitgebuit en zou het nu willen redden? We kennen dat soort schijnheiligheid al zo lang! Waarom is er plotseling sprake van een marshallplan? Omdat Europa overspoeld wordt door migranten. En daarom moet Europa actie ondernemen om al die Afrikanen thuis te houden, waar ze horen. Maar zitten daar goede bedoelingen achter? Helemaal niet. Voor mij is dat slechts huichelarij.
Investeerders zien de corruptie in uw land als een aanzienlijk probleem.
KABILA: Corruptie is inderdaad een probleem, zoals het dat in elk ander land ter wereld is. We hebben dat heel goed begrepen en treffen er maatregelen tegen. Dat is een lange strijd.
Corruptie is inderdaad een probleem, zoals het dat in elk ander land ter wereld is
Uw vroegere minister van Ambtenarenzaken heeft ontdekt dat bijna de helft van het staatspersoneel spookambtenaren zijn. Ze bestaan dus gewoonweg niet, maar hun loon wordt betaald en verdwijnt.
KABILA: En hoe heeft hij dat ontdekt? Omdat we een programma hebben opgestart om de transparantie te verbeteren.
De minister wilde daarop de publieke sector herstructureren, maar hij raakte in conflict met uw regering. Uiteindelijk verliet hij het kabinet en nu steunt hij de oppositie.
KABILA: Nee, de minister is om een andere reden opgestapt. Zijn partij heeft zich aangesloten bij de oppositie, dat is een veel voorkomend fenomeen.
Maar zijn partij heeft u een open brief geschreven, waarin ze de grondwetswijziging en een derde ambtstermijn van de president afwijst.
KABILA: Daar heb ik al uitgebreid op gereageerd.
Ook Moïse Katumbi, ooit de populaire gouverneur van de provincie Katanga, heeft nauw met u samengewerkt, maar zette zich in 2015 van u af.
KABILA: Ik spreek niet graag over individuele personen. Een reden waarom enkele politici zich bij de oppositie hebben aangesloten, zijn de hervormingen die we hebben doorgevoerd – trouwens conform de grondwet, we houden ons wat dat betreft aan de wettelijke mogelijkheden. De oude provincie Katanga is bijvoorbeeld groter dan Duitsland, en daarom hebben we ze in vier provincies opgedeeld.
Katumbi werd wegens vermeende corruptie veroordeeld tot drie jaar gevangenis en is gevlucht. De Congolese Bisschoppenconferentie noemde het proces een farce, met als doel een rivaal uit te schakelen. Juist of fout?
KABILA: Het is niet aan mij om te zeggen wat juist of fout is. Dat kan alleen het gerecht. Ik heb de bisschoppen niet gevraagd het gerechtelijk systeem in dit land te vervangen. Er is geen ‘zaak’ tussen de regering en Moïse Katumbi, maar tussen hem en het gerecht.
Katumbi heeft aangekondigd dat hij binnenkort wil terugkeren. Is dat uw ergste nachtmerrie?
KABILA: Ik heb geen nachtmerries.
Hij zou de Congolezen kunnen oproepen om massaal in opstand te komen. Miljoenen mensen zouden blij zijn met zijn terugkeer.
KABILA: En dan? Wat zou er gebeuren? Staat iemand boven de wet, alleen omdat hij een paar miljoen mensen achter zich heeft?
Alle hoop zal op Moïse Katumbi gevestigd zijn, ook in het Westen. Hoe gaat u met die uitdaging om?
KABILA: Er is geen uitdaging, en daarom heb ik ook geen strategie nodig. De Congolezen zullen beslissen over de toekomst van dit land. U spreekt van democratie? De democratie is samen met Lumumba vermoord. En wie heeft later voor een terugkeer van de democratie gezorgd? Dat waren wij, nadat we dictator Mobutu Sese Seko in 1997 van de macht hebben gestoten. Maar ineens is ons land de pispaal. Congo hier, Congo daar, Congo en de mensenrechten. Alleen omdat we niet doen wat het Westen zou willen.
De EU en de VS hebben sancties uitgevaardigd tegen hooggeplaatste leden van uw regering, ook tegen de chef van uw geheime dienst. Westerse diplomaten spreken zelfs over de mogelijkheid om sancties uit te vaardigen tegen u persoonlijk. Kunt u dat negeren?
KABILA: Ik heb altijd mijn best gedaan om rechtvaardig en bescheiden te leven. Als er sprake is van sancties zou men beter rechtstreeks met de personen in kwestie gaan praten en de beschuldigingen onderzoeken. Maar dat is niet gebeurd.
Uw vader werd door zijn lijfwacht vermoord, een man die hij vertrouwde. Wie vertrouwt u?
KABILA: Ik geloof in het bestaan van God en vertrouw op hem. Ik heb ook vertrouwen in het oordeel van het Congolese volk en ik geloof dat we de juiste weg hebben gekozen.
Van oudere Congolezen hebben we vernomen dat ze geen tweede Mobutu willen, een tiran die het land 31 jaar lang heeft leeggeroofd.
KABILA: Maar wie vergelijken deze mensen dan wel met Mobutu? Ik denk niet dat deze kwestie van toepassing is op mij.
Misschien kunt u dan antwoord geven op deze vraag: wanneer zullen er precies verkiezingen zijn?
KABILA: Ga toch naar de kiescommissie en vraag het daar zelf. Congo is als een continent op zich, we hebben nog geen tien procent van de infrastructuur van Duitsland. Kunt u zich voorstellen dat u 2000 kilometer hiervandaan verkiezingen moet organiseren? U mag dit land niet door uw westerse bril bekijken.
Het zal dus lange tijd duren vooraleer verkiezingen plaatsvinden?
KABILA: Misschien wel en misschien ook niet. Ik zei het al: als men chaotische verkiezingen organiseert, is er daarna chaos.
Wat zal uw rol zijn als uw ambtstermijn is afgelopen en u geen president meer bent?
KABILA: Dat zou ik graag voor mezelf houden. Maar wees niet bang, ik pleeg geen zelfmoord en blijf in ieder geval ten dienste staan van mijn land.
© Der Spiegel
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
