Iraans-Nederlandse schrijver Kader Abdolah: ‘Ooit komt er democratie. Over een jaar of vijftig’

© Johan Jacobs
Joanie De Rijke
Joanie De Rijke Medewerkster Knack

Op 19 mei trekken de Iraniërs naar de stembus om een nieuwe president te kiezen. De strijd gaat tussen de gematigde Hassan Rohani en twee hardliners, Ebrahim Raisi en Mohammad Ghalibaf. ‘Als Raisi tegenover Donald Trump komt te staan, zou het wel eens heel erg mis kunnen gaan’, zegt Kader Abdolah.

Sinds de islamitische revolutie in 1979, die niet de verhoopte vrijheid gaf na de jarenlange dictatuur onder de sjah, hebben in Iran zowel gematigde als conservatieve presidenten aan het roer gestaan. Nadat de religieus behoudende Mahmoud Ahmadinejad in 2009 voor een tweede termijn werd gekozen, volgens velen via grootschalige fraude, braken zware rellen uit in de steden. Ahmadinejad, ge-steund door ayatollah Ali Khamenei, Opperste Leider van Iran, bleef evenwel aan tot 2013. De protesten werden met geweld uiteengeslagen. De spirit van de Groene Revolutie leeft desondanks voort, zij het meer onuitgesproken en ondergronds.

In 2013 laaide de hoop weer op met de hervormer Hassan Rohani. In tegenstelling tot Ahmadinejad die zijn afkeer van Amerika en Israël van de daken schreeuwde, sprak Rohani op verzoenende toon over het Westen. Hij beloofde meer respect voor de vrouwenrechten en wilde politieke gevangenen vrijlaten. In 2015 schreef hij mee geschiedenis door het internationale akkoord over Irans atoomprogramma. In ruil voor de afbouw van nucleaire activiteiten zouden de buitenlandse sancties worden verzacht. Twee jaar later blijkt de bevolking nog maar bitter weinig geproefd te hebben van de beloofde economische verbetering. Gevolg is een onvoorspelbare stembusgang. Nu Rohani’s geloofwaardigheid op de helling staat, kan het alle kanten uitgaan. Ook omdat de conservatieve stroming nog altijd veel steun geniet, vooral op het platteland. De machtige Raad van Hoeders, adviesorgaan van 12 islamitische geestelijken en rechtsgeleerden, heeft van de oorspronkelijke 1636 mensen die zich kandidaat hadden gesteld, zes mannen geselecteerd voor de verkiezing.

Raisi is een massamoordenaar, hij moet worden berecht voor het Internationaal Strafhof

Schrijver Kader Abdolah (62) ontvluchtte zijn vaderland in 1985 en woont sinds 1988 in Nederland. We ontmoeten hem in Antwerpen, waar hij de avond voordien een lezing heeft gegeven.

Hoe belangrijk is deze stembusgang voor Iran?

Kader Abdolah: Die is absoluut niet bepalend, alles zal hetzelfde blijven. We hebben verschillende presidenten voorbij zien komen de laatste decennia. Maar er is niets veranderd, want de echte macht in Iran ligt in handen van de Opperste Leider, de ayatollah. Zijn invloed is overal aanwezig: niet alleen binnen de religieuze orde maar ook in het leger, de Revolutionaire Garde en het rechtssysteem. De Opperste Leider laat de president simpelweg niets doen wat ingaat tegen de beginselen van de islamitische revolutie. Nu, een president heeft natuurlijk wel íéts te zeggen, hij is tenslotte verkozen door het volk. Hij is lid van de Nationale Veiligheidsraad en beslist mee op het vlak van defensie. Maar in de praktijk stelt dat allemaal weinig voor. In Iran is de president meer een soort leerling van het eigenlijke schoolhoofd. Hij zal altijd moeten buigen voor de grote baas. En toch zijn de verkiezingen spannend om te volgen, het is shakespeareaans theater. Ik mag zelf niet stemmen want mijn Iraanse nationaliteit is me afgenomen, maar ik probeer anderen te stimuleren het wel te doen. Als we allemaal thuis blijven zitten, zal er zéker niets veranderen.

Wilt u nog altijd president worden?

Abdolah: Het leven heeft me geleerd dat je je dromen nooit mag opgeven. Maar ik weet ook hoe groot de macht van een schrijver kan zijn. Geen enkele president heeft zo’n macht. Ik wil mijn pen dus niet ruilen voor de stoel van een president. Toch zal ik die droom blijven koesteren. De machthebbers van Iran zijn bijna allemaal oude mannen, tussen de 80 en de 90. Ik heb dus nog tijd. (grijnst) Eerst nog maar wat boeken schrijven.

Toen Hassan Rohani in 2013 verkozen werd, geloofde u dat er eindelijk iets kon veranderen.

Abdolah: Alle liberale intellectuelen, studenten en schrijvers hadden hun hoop op hem gericht. Maar behalve het nucleaire akkoord heeft hij niets gedaan, hij heeft geen enkele belofte waargemaakt. Ik vind hem een goed mens, maar ik ben teleurgesteld.

Voormalig president Mahmoud Ahmadinejad stelde zich tot ieders verrassing opnieuw kandidaat voor de verkiezingen. Maar hij werd geweigerd door de Raad van Hoeders. Waarom?

Abdolah: Ahmadinejad is nog steeds populair. Toch liet de opperste leider vorige zomer al weten dat hij niet wilde dat Ahmadinejad zou deelnemen aan de verkiezingen omdat hij nieuwe onrust en polarisering teweeg zou brengen. Ahmadinejad trok het zich niet aan en stelde zich toch kandidaat, tot grote verrassing van iedereen. Hoe durfde hij het om tegen de wil van de leider in te gaan? Gevolg is dat hij niet mag meedoen. Hij is kansloos.

Ebrahim Raisi.
Ebrahim Raisi.

Wie van de zes geselecteerde kandidaten maakt wel kans?

Abdolah: In het begin ging het om twee gezichten die tegenover elkaar staan: Rohani en de door het regime naar voren geschoven Ebrahim Raisi, een conservatieve hardliner. Hij is geestelijke, hoogleraar rechten en heeft een graad in de filosofie. Hij was bijna 20 toen de revolutie uitbrak, op zijn 21e was hij al actief als openbaar aanklager. Op zijn 35e kon hij aan de slag als officier van justitie in Teheran, een paar jaar later breidde zijn macht uit over heel Iran, in dienst van het regime. Hij was een vertrouwenspersoon van de vorige leider, Khomeini. Toen de zuiveringen in Iran begonnen en in 1988 de massale executies volgden – mijn broer werd gedood, mijn zus belandde in de gevangenis – was Raisi een van de vier volgelingen van Khomeini die verantwoordelijk waren voor de terechtstellingen. Raisi is een massamoordenaar, hij moet berecht worden door het Internationaal Strafhof. Als er ooit een nieuwe revolutie uitbreekt, is hij de eerste die vermoord wordt. Hij heeft duizenden doden op zijn geweten (naar schatting vielen er 30.000 doden, nvdr). We konden ze niet eens begraven omdat ze bestempeld werden als onrein. Wie nee zei tegen het gezag, zei ook nee tegen Allah, want het regime beschouwde zichzelf als vertegenwoordiger van Allah. Dus was je onrein en kon je niet in een gewone begraafplaats ter aarde besteld worden. Ik heb er in Het huis van de moskee (in 2005) over geschreven. Mensen, ook mijn familie, liepen rond met het lijk van hun kind en wisten niet waar ze het moesten begraven. Ze trokken naar de bergen, overal lagen graven. Allemaal door Raisi.

Vorig jaar werd hij plots benoemd als beheerder van het beroemdste sjiitische heiligdom van Iran.

Abdolah: Het Imam Rezaheiligdom in Mashhad (Noord-Iran) is de heiligste en meest welvarende plek voor sjiieten in Iran. Reza was de achtste heilige imam. Zijn begraafplaats trekt miljoenen bezoekers. Ik noem het Rezaconcern een bedrijf in heiligheid. Net als het Vaticaan. Het is een geheimzinnig en machtig orgaan, maffia-achtig ook. Er gaan miljarden om zonder dat er een cent belasting wordt betaald. Als baas van het heiligdom is Raisi de meest vertrouwelijke persoon van de Opperste Leider geworden. Zijn naam dook op als een van de mogelijke opvolgers van Khamenei, die al een tijd ziek is. Een zeer waarschijnlijke opvolger zelfs. En dan is hij ook nog eens kandidaat voor de presidentsverkiezingen. Maar als hij verliest, lijdt hij zwaar gezichtsverlies: een toekomstige Opperste Leider kan de presidentsverkiezingen toch niet verliezen? Waarom wordt hij dan naar voren geschoven? De kans is reëel dat hij niet wint. Zal het regime hem dan toch laten winnen, door middel van fraude?

Twee weken geleden verscheen plots een derde kanshebber ten tonele.

Abdolah: Mohammad Ghalibaf, de conservatieve burgemeester van Teheran. Hij heeft al twee keer meegedaan aan de verkiezingen, maar hij telde nooit echt mee. Ook hij is een interessante man. Begon zijn carrière, net als Raisi, op zijn 20e. Na zijn studie geografie diende hij als commandant in de oorlog met Irak (1980-1988). Later werd hij hoofd van de Iraanse politie en commandant van de Revolutionaire Garde en de luchtmacht. Hij is ook piloot. Al is hij geen imam, hij steunt het regime honderd procent. En hij heeft een enorme ervaring opgebouwd. Als academicus, militair en burgemeester van Teheran. Hij probeert vooral jongeren aan te trekken. Tijdens het eerste tv-debat pakte Ghalibaf president Rohani hard aan. Hij beschuldigde hem van een oneerlijk beleid en bevoordeling van de rijken. Ik ben benieuwd of hij ook zo tekeer zal gaan tegen Raisi. Hij heeft in elk geval ieders aandacht getrokken. Voor Rohani kan het overigens een voordeel opleveren nu er een splitsing is aan conservatieve kant.

Wie van de drie heeft uw voorkeur?

Abdolah: Mocht ik kunnen stemmen, dan zou het Ghalibaf worden. Rohani is nutteloos gebleken, het heeft geen zin om hem opnieuw te kiezen. De andere twee haat ik allebei. Raisi is een misdadiger en een hardliner. Ghalibaf is het minst erge van twee kwaden. Ik vermoed dat de meeste stemmen uiteindelijk naar hem zullen gaan.

Ghalibaf, de burgemeester van Teheran, probeert vooral jongeren aan te trekken.
Ghalibaf, de burgemeester van Teheran, probeert vooral jongeren aan te trekken.

Zal de nucleaire deal overeind blijven met een hardliner als president?

Abdolah: De conservatieven zoeken constant naar confrontaties met het Westen. Aan de economische sancties hebben ze alleen maar geld verdiend, via massale illegale handel. Als Raisi wordt verkozen en tegenover Donald Trump komt te staan, zou het wel eens heel erg mis kunnen gaan. Niet alleen in Iran, maar in het hele Midden-Oosten. Met Ghalibaf ben ik er wat geruster op. Hij is pragmatischer en steunt het nucleair akkoord.

De relatie tussen Iran en de VS is sowieso allerminst geruststellend. Trump mag dan wel onvoorspelbaar zijn, hij zal toch rekening moeten houden met Amerika’s bondgenoten Saudi-Arabië, Israël, Qatar en Turkije. Allemaal landen die Iran willen destabiliseren, die er een tweede Afghanistan of Irak van willen maken. Daar zijn wij Iraniërs ons erg bewust van. Stabiliteit is dé kracht van het regime. Wij tolereren het regime omdat we niet willen eindigen in de chaos van Afghanistan, Irak of Syrië. We willen het land bij elkaar houden.

Enkele dagen geleden werd Saeed Karimian, oprichter van de bekende Perzische satellietzender Gem TV, in Istanbul doodgeschoten. Hij werd een maand eerder in Iran bij verstek veroordeeld tot zes jaar cel. Kwam zijn dood als een verrassing voor u?

Abdolah: Zijn zender is verboden in Iran omdat de programma’s tegen de islamitische waarden indruisen. Toch kijken er miljoenen Iraniërs naar. Ik schrok heel erg toen ik het hoorde. 36 kogels werden op hem afgevuurd door een groep gemaskerde mannen. Plots werd ik me opnieuw bewust van het risico dat ook ik loop als schrijver, al bemoei ik me niet met politiek. Ik kan overal, op elk moment worden opgeruimd. Ik had verwacht dat het regime voorlopig niemand meer op zo’n brutale manier zou liquideren. Maar het is gebeurd, op klaarlichte dag. Het lijkt erop dat Iran zijn spierballen nog eens wil laten zien. Machtsvertoon tegenover de wereld: we doen wat we willen met iemand die ons regime destabiliseert.

Als revoluties en verkiezingen Iran niet vooruithelpen, wat dan wel?

Abdolah: De tijd. Die verandert zelfs de hardliners. Maar het duurt lang. Toen de ayatollahs meer dan 35 jaar geleden aan de macht kwamen, werd alles verboden. Cinema’s moesten sluiten, die waren onrein. En kijk nu: Iran maakt de mooiste films ter wereld. Zelfs de imams maken films. De vrouwen hebben het nog heel moeilijk maar ze lopen niet allemaal meer van top tot teen bedekt rond. En ze maken ook films. Goeie films. Bijna 70 procent van de studenten op de universiteit zijn vrouwen. Of die allemaal een baan krijgen, is nog maar de vraag. Maar toch. Zo zijn er tal van ontwikkelingen. Ooit komt er democratie. Over een jaar of vijftig. Veranderingen kun je niet tegenhouden. En Iran heeft geduld. Plus een groot incasseringsvermogen. Iraniërs zijn optimisten, we verstaan de kunst om ondanks alles te blijven genieten van het leven.

Wilt u nog steeds terug?

Abdolah: Ja. Ik zal nog zo veel boeken schrijven dat ik steeds bekender en machtiger word. Zodat ze me niet meer durven aan te pakken als ik arriveer. Dat klinkt niet logisch, nadat ik net heb verteld dat het regime iedereen, overal om kan brengen als het dat wil. Maar ik geloof erin, ik kan niet anders. Mijn macht ligt in mijn eigen handen en in mijn eigen verbeelding. Dus zal ik terugkeren. Zodat ik daar kan sterven. En mocht ik eerder doodgaan, dan weet mijn jongste dochter dat ze me moet terugbrengen. Ik wil in Iran worden begraven.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content