Toen hij aan de macht kwam, stelde de onvoorspelbare Donald Trump de Russische machthebbers voor een dilemma. Ondertussen leerde het Kremlin hoe het de Amerikaanse president kan bespelen. ‘Poetin wil Amerika aan boord houden tijdens de onderhandelingen, terwijl hij Oekraïne ondertussen zo veel mogelijk verzwakt.’
Gaat het dan toch gebeuren? Na maanden van speculaties kondigde het Witte Huis gisteren aan dat er een ontmoeting komt tussen Donald Trump en de Russische president Vladimir Poetin.
Het gesprek is omgeven door een waas van mysterie. Het is onduidelijk wanneer het zal plaatsvinden, waar het zal plaatsvinden, en wie eraan zal deelnemen – laat staan waarover beide leiders zullen spreken.
De ontmoeting komt er nadat de Amerikaanse gezant Steve Witkoff afgelopen woensdag drie uur lang met Poetin heeft gesproken. Hoewel Witkoffs gesprek, aldus Trump, ‘uiterst productief’ was, besloot Amerika desalniettemin secundaire sancties op te leggen aan India.
Daarmee wil het India onder druk zetten om niet langer Russische olie te kopen en zo mee de oorlog in Oekraïne te financieren. Trump herhaalde bovendien dat hij ‘erg teleurgesteld’ is in zijn Russische ambtsgenoot.
Tegelijk deed het Kremlin er alles aan om het belang van de ontmoeting te ontkennen. Eerst werd er twijfel gezaaid of Poetin in zijn drukke schema nog tijd zou vinden voor de Amerikaanse president – toch nog steeds het hoofd van het machtigste land ter wereld. Ook de Amerikaanse eis dat Poetin eerst de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zou ontmoeten, werd keurig aan de kant geborsteld.
Waarom Rusland Amerika aan boord houdt
De aankondiging dat Trump en Poetin elkaar dan toch zouden ontmoeten, is een zoveelste bocht in het grillige parcours dat Trump tijdens zijn tweede presidentschap aflegt. Aanvankelijk probeerde Trump het dossier-Oekraïne vooral aan de kant te schuiven. Meermaals herhaalde hij dat de Russische invasie ‘Bidens oorlog’ was die ‘nooit was gestart’ als hij president was geweest. Er was de rampzalige ontmoeting met Zelensky in het Witte Huis, waarna Amerika (kort) zijn steun aan Oekraïne bevroor. Op 19 april dreigde Trump er zelfs mee om zich terug te trekken uit de vredesgesprekken als Oekraïne en Rusland zich niet constructiever opstelden.
Aan Oekraïense kant zorgde de suggestie van een Amerikaanse exit voor regelrechte paniek. Voor Rusland leek dat een droomscenario. De Amerikaanse betrokkenheid bij de oorlog was de Russen een doorn in het oog. Zonder Amerikaanse aanwezigheid en aandacht zou Oekraïne een stuk zwakker bij eventuele onderhandelingen verschijnen. De zo gekoesterde droom van een Amerika dat Europa de rug toekeert, lag binnen handbereik.
En toch gebeurde het omgekeerde. Rusland leek er net op gebrand om Trump absoluut aan boord te houden. Poetin stelde meteen een paasbestand voor – een dertig uur durend staakt-het-vuren (dat Rusland overigens vrijwel onmiddellijk schond). Er kwamen nieuwe gevangenenruilen en een onderhandelingsronde tussen Rusland en Oekraïne in Istanboel, maar tegelijk verhevigde Rusland zijn aanvallen op Oekraïne. ‘Poetin speelt een spel van kat en muis,’ zegt Vera Grantseva, expert internationale relaties aan de Franse universiteit Sciences Po. ‘Hij wil Amerika aan boord houden tijdens de onderhandelingen, terwijl hij Oekraïne ondertussen zo veel mogelijk verzwakt.’
Russische onwrikbaarheid
Over de relatie tussen Trump en Poetin doen de wildste geruchten de ronde. Ondanks de ogenschijnlijk hartelijke omgang tussen beide staatshoofden is de relatie ingewikkeld. Aan Russische kant wordt Trump allerminst gezien als Ruslandvriendelijk. Tijdens Trumps eerste presidentschap verslechterden de relaties tussen Amerika en Rusland zienderogen. Trump zong de lof van Poetin, maar Amerika leverde wel wapens aan Oekraïne, nam extra economische en financiële sancties tegen Rusland, en deed er alles aan om de aanleg van de voor Rusland cruciale Nord Stream 2-gasleiding te saboteren.
‘Rusland rekruteert nog altijd meer dan genoeg soldaten om deze oorlog nog lange tijd vol te houden.’
Bij zijn terugkeer naar het presidentschap was Rusland evenwel een stuk beter voorbereid. Poetin wachtte twee dagen eer hij Trump met zijn verkiezing feliciteerde. Aan de onderhandelingstafel week Rusland geen vin. ‘Rusland doet er alles aan om totaal onwrikbaar over te komen’, zegt Laetitia Spetschinsky, Ruslandkenner aan de Université de Louvain. ‘Het Kremlin wil stabiliteit, zelfvertrouwen en onbuigzaamheid uitstralen. De Russen willen absoluut vermijden dat het lijkt alsof ze vragende partij zijn om te onderhandelen.’
In Moskou heerst bovendien het idee dat het in Oekraïne aan de winnende hand is. Dat is niet geheel zonder basis. Het Russische leger veroverde de voorbije maanden meer terrein dan voorheen – al is die vooruitgang vooralsnog niet spectaculair. ‘Rusland rekruteert voorlopig nog altijd meer dan genoeg soldaten om deze oorlog nog enige tijd vol te houden’, zegt Joris Van Bladel, die als Ruslandexpert bij het Egmontinstituut onderzoek doet naar het Russisch leger. ‘Het Russisch leger is niet efficiënt, maar het blijft wel functioneren. De druk op het Oekraïense leger zal alleen maar verder toe te nemen.’
Joris Van Bladel, expert van het Russische leger: ‘Het poetinisme kan niet zonder oorlog’
Harde onderhandelaars
Bij zijn terugkeer naar het Witte Huis had Trump een zeker optimisme over de Oekraïne-oorlog. Geheel tegen alle evidentie in geloofde hij dat Poetin op zoek was naar een uitweg om zonder al te veel gezichtsverlies de oorlog te kunnen stopzetten. Die veronderstelling is totaal fout, benadrukt Vera Grantseva. ‘Poetin ziet onderhandelingen als een manier om Kiev te doen capituleren zonder ervoor te hoeven vechten. Hij is niet op zoek naar een billijk compromis. Hij wil de overwinning.’
Trump is in tegenstelling tot Poetin geen dossiervreter. Feiten, cijfers en aardrijkskundige markeringen leiden een redelijk vrij bestaan in Trumps denkwereld. De Russische traditie in diplomatieke onderhandelingen is ijzersterk, waarschuwt Joris Van Bladel, Ruslandexpert bij het Egmontinstituut. ‘De Russen doen hun huiswerk. Ze weten enorm goed met wie ze aan het spreken zijn. Ze weten dat Trump impulsief is, transactioneel denkt en enorm gevoelig is voor vleierij. Dat spelen ze genadeloos uit.’ In maart kreeg de Amerikaanse gezant Steve Witkoff bijvoorbeeld een portret van Trump mee na zijn bezoek aan het Kremlin.
Witkoff, de vastgoedmagnaat die Trump aanstelde als zijn diplomatieke gezant, bleek bovendien nauwelijks beslagen in geschiedenis of internationale diplomatie. In een interview met voormalig Fox-gezicht Tucker Carlson presenteerde Witkoff Ruslands grieven en historische manipulaties als feiten. In een poging om Oekraïne onder druk te zetten trok Trump Zelensky’s legitimiteit als president in twijfel – net zoals Poetin dat het afgelopen jaar deed. ‘Rusland heeft perfect ingezien dat Trump ongeduldig is’, zegt Van Bladel. ‘Ze nemen Trumps dreigementen niet ernstig. Ze weten dat hij er eigenlijk zelden mee doorzet.’
‘ De Russen deden er in Riyad alles aan om de oorlog in Oekraïne als een onbelangrijk detail voor te stellen.’
Daarnaast probeert Rusland ook voortdurend Trumps aandacht te verleggen door veel onderwerpen tegelijk te bespreken. ‘Dat zag je goed toen de Amerikanen en de Russen elkaar in Riyad ontmoeten,’ zegt Grantseva. ‘De Russen stelden toen een grote deal tussen Amerika en Rusland voor: economische mogelijkheden, grondstoffen, samenwerking op het gebied van ruimtevaart, hockeywedstrijden. De Russen deden er alles aan om de oorlog in Oekraïne als een onbelangrijk detail voor te stellen: iets wat ze achteraf nog wel snel konden regelen.’
Geen vrede maar overwinning
Tegelijk bleek Rusland zelf absoluut onbereid om zelf enige stappen te ondernemen. Eind april formuleerde Amerika een bijzonder verregaand (en voor Rusland bijzonder gunstig) ‘ultiem vredesvoorstel’ – dat evenwel nooit op papier werd gezet. Bij dat voorstel zou de huidige frontlijn bevroren worden, Amerika de garantie geven dat Oekraïne niet tot de NAVO mag toetreden en alle economische sancties tegen Rusland wegnemen. Trump zou zelfs gespeeld hebben met idee om de Russische annexatie van de Krim te erkennen.
Maar zelfs dat voor Rusland uiterst gunstige voorstel bleek onvoldoende om Rusland in beweging te zetten. Aan de ene kant zou Oekraïne blijven voortbestaan als een onafhankelijke natie, wat Poetin absoluut wil vermijden. Tegelijk speelden aan Russische kant ook andere overwegingen. ‘Als Rusland dat voorstel zou aanvaarden, zou Trump een centrale rol hebben in het beëindigen van de oorlog’, legt Grantseva uit. ‘Het zou lijken alsof Rusland slechts een pion is die door Trump gemanipuleerd kan worden. Poetin wil geen vrede in Oekraïne, hij wil de overwinning claimen. Hij kan zichzelf niet tot overwinnaar uitroepen als Trump tegelijk de vredesstichter is.’
Bovendien bleek Trump zeker in de beginmaanden van zijn presidentschap er vooral op gebeten om de Europese Unie te verzwakken. Zowel defensieminister Pete Hegseth als vicepresident JD Vance plaatsten openlijk vraagtekens bij de Amerikaanse bereidheid om nog langer als veiligheidsgarantie voor Europa op te treden. Er was de desastreuze ontmoeting met Zelensky in het Witte Huis, die de Amerikaanse wapenleveringen en inlichtingensteun tijdelijk pauzeerde. De tariefoorlog die Trump ontketende verzwakt bovendien in de eerste plaats de Amerikaanse bondgenoten. Vanuit die optiek werd het net verleidelijk om Amerika aan boord te houden. Wat zou Trump nog allemaal prijsgeven?
https://www.knack.be/nieuws/wereld/trump-heeft-rusland-al-meer-gegeven-dan-het-ooit-durfde-dromen/
Risico’s
Het is onduidelijk in welke mate Rusland nog steeds denkt de relatie met Amerika onder controle te hebben. De Russische economie ondervindt toenemende moeilijkheden door de focus op de oorlog. Er is stijgende inflatie, de economische groei stagneert en steeds meer Russen slagen er niet meer in hun leningen af te betalen. De dreiging van Amerikaanse sancties is reëel, al kan Rusland heel wat economische pijn verdragen en staat de economie vooralsnog niet op instorten.
Een haastig georganiseerde topontmoeting – het duurt doorgaans maanden om dergelijk gesprek voor te bereiden – is niet zonder risico. Ondanks de reële druk die Amerika op Rusland opvoert, bestaat er in westerse landen een vrees dat Trump opnieuw met een kluitje in het riet kan worden gestuurd. In tegenstelling tot Trumps team is Rusland zich al jaren aan het voorbereiden op dergelijke ontmoeting, en heeft het al nagedacht over hoe het een tijdelijk akkoord naar zijn hand kan zetten.
In westerse landen bestaat de vrees dat Trump opnieuw met een kluitje in het riet kan worden gestuurd.
Volgens het Poolse onelinemedium Onet zou Amerika Rusland een voorstel hebben gedaan om een tijdelijk bestand af te kondigen. Het voorstel zou inhouden dat de Russische bezetting van vier Oekraïense regio’s de facto zou worden (de finale oplossing zou 49 of 99 jaar uitgesteld worden) en zou de economische sancties tegen Rusland opheffen. Er komen evenwel geen garanties dat Oekraïne geen NAVO-lid mag worden, en ook de wapenleveringen aan Oekraïne zouden verdergaan. Dat voorstel is bijzonder verregaand en voordelig voor Rusland. En toch is het maar de vraag of het voldoende is om Rusland te doen toezeggen.
Fundamenteel kan Poetin niet toegeven, vermoedt Van Bladel. ‘Voor Poetin is deze oorlog existentieel. Hij heeft zijn lot en het lot van zijn regime met de oorlog in Oekraïne verbonden. Als Rusland iets toegeeft, is dat hoogstens iets kleins. Ze weten dat zo’n toegeving alleen al genoeg kan zijn om Trump helemaal te doen keren.’
