Hoe de ‘Ierse kwestie’ de brexitonderhandelingen bemoeilijkt

Twee betogers verkleed als douaniers betogen tegen de brexit voor het Noord-Ierse parlement in Belfast. © Getty Images

De Ieren willen niet dat er na de brexit grenscontroles komen op hun eiland. En de Britten willen niet dat Noord-Ierland de facto door Europa wordt ‘geannexeerd’. Wij vroegen aan de Ierse journalist Tony Connelly hoe die gordiaanse knoop kan worden ontward.

‘We verwachten van het Verenigd Koninkrijk dat het een realistische oplossing voorstelt om een harde grens te vermijden’, verklaarde de voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk onlangs na een ontmoeting met de Ierse premier Leo Varadkar in Dublin. ‘Zolang het VK niet met zo’n oplossing komt, is het erg moeilijk zich wezenlijke vorderingen in de brexitonderhandelingen voor te stellen.’

Hoe de 'Ierse kwestie' de brexitonderhandelingen bemoeilijkt

Klare taal van Tusk, die nieuwe kopzorgen inluidt voor de Britse premier Theresa May. Want ondanks het recente akkoord over de verlenging van de overgangsperiode voor de brexit, kan ze nog steeds geen garanties bieden dat er op 29 maart 2019 geen ‘harde grens’ (met grenscontroles) komt tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek. De aanstaande EU-buitengrens tussen beide is nu onzichtbaar, in het belang van de Ierse economie en het broze vredesproces tussen katholieken en protestanten in het noorden. Als er geen oplossing voor de grens wordt gevonden, stelt de Europese Unie, blijft Noord-Ierland binnen de handelsunie en wordt de grens tussen de EU en het VK in de Ierse Zee getrokken. Brexiteers schreeuwen dat de EU op die manier Noord-Ierland ‘probeert te annexeren’. May en de haren kunnen ook moeilijk een andere toon aanslaan, want haar regering valt of staat met de steun van de Democratic Unionist Party (DUP), de hardleerse protestantse partij met als bestaansreden het behoud van de unie tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië.

Eerste minister Varadkar speelt het spel opvallend hard: bij gebrek aan een waterdichte resolutie dat de grens blijft zoals ze nu is, houdt Ierland de tweede onderhandelingsfase tegen. Het VK heeft nog een jaar om de uitstap uit de Unie te regelen, en zonder handelsakkoord wordt dat een chaotische zaak waarbij Noord-Ierland economisch van de rest van het land kan worden afgesneden.

De waarschuwing voor nieuwe onlusten op het eiland is geen pure bangmakerij, meent Tony Connelly. De journalist werd net ten noorden van de Ierse grens geboren, vlak voor het uitbreken van de dertig jaar lange burgeroorlog (1968-1998) tussen katholieken en protestanten. Connelly is sinds 2001 EU-correspondent van de Ierse openbare omroep RTÉ en woont in Brussel. Over de problemen die het vertrek van het VK voor Ierland met zich meebrengt publiceerde hij recent Brexit & Ireland.

Het lijkt alsof Europa, en zelfs de Britten, er een jaar over hebben gedaan om te beseffen dat Ierland de gordiaanse knoop in het hele brexitvraagstuk is. Waarom heeft het zo lang geduurd?

Tony Connelly: De Britten waren van mening dat Ierland geen probleem zou vormen en dat het wel tot begrip voor de Britse onderhandelingspositie kon worden bewogen. Maar gaandeweg groeide aan Ierse kant de frustratie dat de Britten het gewoon niet snapten. Ze begrepen niet dat Ierland concrete afspraken over de grens wilde. Groot-Brittannië wilde de grens behandelen in de tweede fase. De Ieren zeiden nee: je riskeert er het Goedevrijdagakkoord (dat in 1998 een einde maakte aan de burgeroorlog, nvdr) en de vrede in Ierland mee. Ierland had de steun van de 27 Europese lidstaten en dus genoeg vertrouwen om tegen de Britten op te staan en het been stijf te houden. Dat was een enorme schok voor de Britse regering: ze begreep dat het ernst was en dat het veto van de EU in feite een Iers veto is. Theresa May was zich op het pad van een harde brexit aan het begeven, maar de Ieren zeiden: ‘ No, you can’t.’

Door de brexit hebben de voorstanders van een eengemaakt Ierland een nieuwe troefkaart in handen.

Uit uw boek blijkt dat Dublin beter op de brexituitslag was voorbereid dan Londen.

Connelly: De Ieren waren zeker beter voorbereid op wat de brexit kon betekenen. Daarom ook trokken ze naar Brussel en zeiden: dit gaat ernstige gevolgen hebben voor ons land, we hebben uw steun nodig.

Wat heeft dat gedaan met de Anglo-Ierse relaties, die de afgelopen kwarteeuw zo moeizaam zijn opgebouwd?

Connelly: Er is weinig manoeuvreerruimte wat betreft de grens: de Ierse en de Britse belangen zijn onverenigbaar en daardoor brokkelt de verstandhouding tussen beide partijen af. De politieke schade is immens. Er is veel kritiek op de Ieren geweest in de conservatieve Britse pers. The Sun spuwde dat de Ierse premier Leo Varadkar ‘zijn bek moet houden’. Natuurlijk draait het ook om Noord-Ierland, en de Conservatieven hangen af van de steun van de Democratic Unionist Party, wat de zaak nog ingewikkelder maakt.

Kort nadat de uitslag van het brexitreferendum bekend was geworden, riep de toenmalige Noord-Ierse vicepremier Martin McGuinness van Sinn Féin op om een referendum over de hereniging van Noord-Ierland en de Ierse Republiek te houden. Hoe groot is de kans dat er zo’n volksraadpleging komt?

Connelly: Volgens het Goedevrijdagakkoord is een hereniging mogelijk als beide zijden dat willen. De Ierse regering is er op sluwe wijze in geslaagd een clausule in het akkoord te smokkelen die stelt dat in het geval van hereniging, Noord-Ierland automatisch deel zal uitmaken van de EU. Dat is, na de brexit, zeker een nieuwe troefkaart voor de voorstanders van een eengemaakt Ierland. Voor veel mensen zou het EU-lidmaatschap wel eens de doorslag kunnen geven. Maar het is nog wat vroeg om over zo’n referendum te praten. Zodra de Noord-Ieren de gevolgen van de brexit zullen voelen en de boeren geen subsidies van Brussel meer krijgen, kan hun houding snel veranderen.

De Noord-Ierse regering van nationale eenheid tussen de protestantse DUP en het katholieke Sinn Féin is veertien maanden geleden gevallen. Sindsdien zit het herstel van het zelfbestuur in Belfast in het slop. In de Ierse Republiek is Sinn Féin aan een indrukwekkende electorale opmars bezig en gaat het de komende jaren misschien mee regeren. Saboteert Sinn Féin de regeringsonderhandelingen in Belfast, zodat Noord-Ierland de brexit nog harder zal voelen en het verlangen naar hereniging toeneemt?

Connelly: Ik denk dat Sinn Féin de wolken boven een verenigd Ierland eindelijk ziet wegtrekken dankzij de brexit. Het staat onder druk om het zelfbestuur in Belfast opnieuw op poten te zetten, maar ik vermoed dat het daar niet van harte aan meewerkt.

Brexit & Ireland: The Dangers, the Opportunities, and the Inside Story of the Irish Response door Tony Connelly is uitgegeven bij Penguin en kost 21 euro
Brexit & Ireland: The Dangers, the Opportunities, and the Inside Story of the Irish Response door Tony Connelly is uitgegeven bij Penguin en kost 21 euro

Er was even sprake van een speciale status voor Noord-Ierland, maar dat werd meteen afgeschoten door de unionisten van de DUP. Gijzelen zij de onderhandelingen?

Connelly: De DUP wil alles tegelijk: onderdeel zijn van het Verenigd Koninkrijk én geen harde grens – maar je kunt niet beide hebben. Veel politici van DUP toonden zich fervente brexiteers omdat ze dicht bij de eurosceptische vleugel van de Conservatieven stonden en dachten een boost te krijgen bij hun achterban. Het probleem voor de DUP is dat ze Theresa May moeten blijven steunen, want anders komt er een Labourregering in het VK. Labourleider Jeremy Corbyn heeft altijd sympathie getoond voor Sinn Féin en de IRA, en daar is de DUP niet van gediend. In december, toen de DUP de eerste akkoorden over de grens verwierp en meer tijd eiste, heeft May hen voor het blok gezet: ze wist dat als de DUP de stekker uit haar regering trok, hún rijk ook meteen uit was.

Het andere voorstel is dat de EU-buitengrens in de Ierse Zee komt te liggen en Noord-Ierland binnen de Europese douane- en handelsunie blijft. Maar dat ligt zeer moeilijk in het VK?

Connelly: Dublin wil nergens grenzen. Niet tussen Noord-Ierland en de rest van het VK, maar zeker niet dwars door het Ierse eiland. Dat is volkomen onverenigbaar met het voornemen van Londen om na de brexit een onafhankelijk handelsbeleid te voeren. Er zal dus iets moeten gebeuren. Hongkong is aangehaald als een mogelijk model voor Noord-Ierland: het maakt deel uit van China maar heeft een eigen handelsbeleid. Maar als je dat scenario onder de loep houdt, vind je nog allerlei moeilijkheden. De enige manier om echt te garanderen dat er geen grens komt in Ierland, is dat Noord-Ierland de facto in de Europese douane- en handelsunie blijft. Nu, het VK zegt dat Noord-Ierland niet anders dan de rest van het land zal worden behandeld. Sommige ministers in Dublin zijn van mening dat het VK daarom dicht bij de EU zal moeten blijven aanleunen, wat een goede zaak zou zijn. Maar zal Theresa May daarmee akkoord gaan?

Hoe de 'Ierse kwestie' de brexitonderhandelingen bemoeilijkt

Dreigt Ierland, zonder harde buitengrens, geen doorgeefluik voor smokkelwaar naar de EU te worden?

Connelly: Dat is inderdaad een gevaar. Als het VK volledig buiten de douane- en handelsunie en de regelgeving van de EU valt, wat zal een Chinees bedrijf dan tegenhouden om vanuit Londen goederen naar Noord-Ierland te brengen, het over de onzichtbare grens met de Republiek te transporteren, en zo binnen de Europese eenheidsmarkt? De verantwoordelijkheid zal bij de Britten liggen om de eenheidsmarkt te beschermen in geval dat Noord-Ierland op de EU is afgestemd. Velen zijn het erover eens dat er ergens controles zullen komen, maar de Ierse regering heeft de garantie dat het niet aan haar grens zal zijn en het is aan de Britten om dat na te komen.

Mocht er toch een harde grens komen, bestaat het gevaar dan dat we opnieuw onlusten krijgen in Noord-Ierland?

Connelly: Wel, een harde grens zal het Goedevrijdagakkoord simpelweg tenietdoen. Dat akkoord heeft vrede, welvaart en een dynamische all-Ireland-economie gecreëerd. Als je die vrede en economie wilt beschermen, kun je geen controle-infrastructuur langs de grens tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland oprichten. Want dan dreigt de veiligheidssituatie te escaleren. Zelfs een camera die nummerplaten van vrachtwagens registreert, zal dan als een potentieel doelwit worden beschouwd. Die infrastructuur moet je dan gaan beveiligen door daar iemand met een wapen te plaatsen, en voor je het weet keren we terug in de tijd. De Ierse regering is vastberaden dat niet te laten gebeuren en het Goedevrijdagakkoord te beschermen.

Tony Connelly

1964: geboren in Portstewart, Noord-Ierland

– studeerde aan Trinity College in Dublin en de London School of Journalism

– EU-correspondent voor de Ierse openbare omroep

– schreef eerder het boek Don’t Mention the Wars: a Journey Through European Stereotypes

– Hij woont in Brussel met zijn vrouw en twee zonen

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content