Hoe Covid-19 de etiquette omkeert: ‘Handen schudden is nu zelfs onbeleefd’

Handen schudden is niet langer het summum van beleefdheid. Integendeel. Alternatieven zijn er in overvloed, maar ze toepassen is andere koek. ‘Wij zijn gewoontedieren. Wanneer er een kink in de kabel komt zijn we helemaal de kluts kwijt.’

Het eerste wat we doen wanneer we elkaar zien, is elkaar begroeten. Vaak in de vorm van een handdruk, een kus of een knuffel. Niet aan te raden wanneer er een pandemie raast. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) benadrukt dan ook het belang van social distancing, wat zich het best laat vertalen als afstand houden. Minstens een meter. De Nederlandse premier Mark Rutte riep in een toespraak op om voorlopig geen handen meer te schudden. Tot hij zijn toespraak afrondde en als vanzelf in een oude gewoonte herviel.

Maar Rutte is niet de enige die moeite heeft zich aan te passen. ‘Wij zijn echte gewoontedieren’, zegt etiquetteconsultant Brigitte Balfoort. ‘Het belang van groeten, en dan vaak in de vorm van handen schudden, is ons zo ingepeperd. Wanneer er dan een kink in de kabel komt, zijn we helemaal de kluts kwijt.’

Nood breekt wet

‘Groeten is iets wat in alle tijden en culturen gebeurt en waar we veel belang aan hechten’, vertelt Balfoort. ‘Het gaat om de eerste dertig seconden dat je iemand ziet en waarin je een mening over hem of haar vormt. De begroeting geeft een indicatie van wie je voor je hebt, van zijn persoonlijkheid en hoe het gesprek zal verlopen. Het is een van onze belangrijkste sociale instrumenten om de ander te tonen dat we het goed met hem voor hebben. Bij ons neemt die begroeting vaak de vorm van een handdruk aan, maar dat hoeft niet zo te zijn. Nood breekt wet, er zijn ontzettend veel alternatieven.’

Toch hebben veel mensen het moeilijk om met deze alternatieven aan de slag te gaan. ‘Ik verbaas me er over hoeveel mensen vandaag nog schroom voelen om iemand géén hand te geven. Niet alleen omdat we het niet gewoon zijn, maar ook uit angst dat anderen zouden denken dat we hen niet vertrouwen. Dat is onzin. Ik vind het vandaag zelfs onbeleefd als iemand me de hand wil schudden.’

‘Een paar weken geleden had ik het zelf voor dat iemand me de hand weigerde. Het was een arts. Hij zei erbij “voor uw gezondheid”, maar eigenlijk had hij dat niet moeten zeggen. Het zou de normaalste zaak van de wereld moeten zijn. Het is tenslotte voor ons aller gezondheid. We kunnen de maatschappij alleen maar beschermen als we elkaar niet meer fysiek gaan begroeten.’

Moet de handdruk voorgoed de wereld uit?

‘De handdruk was oorsprongkelijk vooral een westers gebruik, maar tegenwoordig zie je het haast overal. Zelfs in Arabische landen, waar dat vroeger ontzettend moeilijk lag, schudden mannen én vrouwen in de zakenwereld elkaar de hand. Op communicatief vlak zeker een goede evolutie, maar situaties als die van vandaag zetten wel aan tot nadenken. De snelle evolutie van onze geglobaliseerde wereld verplicht ons ertoe ons gedrag aan te passen.’

‘We moeten de waarheid onder ogen zien. Dit is niet de eerste pandemie die ons treft, en waarschijnlijk ook niet de laatste. Als we ons eerder bewust waren van de invloed van fysiek contact op de verspreiding van het virus, dan was de hannddruk misschien al veel eerder van het toneel verdwenen, en was het virus misschien ook niet zo wijd verspreid geraakt. Het is dus zeker een terechte vraag of we de handdruk niet beter voorgoed vervangen.’

‘Er zijn tal van alternatieven in zwang. De namastégroet, waarbij je je handpalmen tegen elkaar drukt terwijl de vingers omhoog wijzen en je een lichte buiging maakt, is een mooi alternatief. Toch ligt dit op sommige plaatsen moeilijk omwille van de boeddhistisch-hindoeïstisch bijklank. Daarom lijkt jezelf de hand schudden me een ideaal alternatief. Het is een symbolisch gebaar zonder idealistische achtergrond, waardoor het perfect als universele groet zou kunnen dienen. Wanneer je daarbij dan nog eens de naam noemt van de persoon die je begroet, maak je het nog persoonlijker.’

Van voetjesschudden tot ellebooggroet

‘Jongeren zie je vandaag volop voetjesschudden. Waarom niet? Maar zo kan je natuurlijk niet iedereen begroeten. Iemand die wat minder goed te been is ga je niet vragen op één been te gaan staan. Daarnaast zie je ook de ellebooggroet – die de WHO invoerde om de verspreiding van ebola in te dijken – waar veel politici gebruik van maken. Maar persoonlijk vind ik dat nogal een botte groet.’

Kies je toch voor de ellebooggroet? Vergeet dan vooral niet dezelfde etiquette als bij het handen schudden te hanteren. ‘Bij het handen schudden steken we steeds onze rechterhand uit, omdat onze linkerhand voor het toiletgebeuren instaat. Bij de ellebogen zit dat net hetzelfde’, zegt Balfoort. Heb je geen zakdoek bij je? Denk er dan aan in je linker elleboog te niezen en je rechter voor begroetingen te reserveren.