‘Het Kremlin sluipt steeds dieper Europa binnen’

Nederlands publicist Rogier Ormeling kijkt naar de impact die Rusland heeft in het Europese en Duitse politieke leven: ‘Poetin heeft aanhangers genoeg in de Bondsrepubliek.’

In Duitsland zijn de eerste aftastende gesprekken tussen vier partijen gestart voor de vorming van een nieuwe regering. De Nederlandse formatie leert dat een vierpartijencoalitie geen eenvoudige opgave is.

Sinds de jaren dertig was de Duitse politiek niet zo versplinterd. De grote winnaar van de Duitse verkiezingen lijkt dan ook Vladimir Poetin. Destabilisatie van de Europese Unie en de Verenigde Staten is immers het doel van zijn verdeel-en-heers-tactiek. Die dient de Russische bevolking er zo van te overtuigen dat liberale democratie geen alternatief is voor zijn regime.

Inmiddels is duidelijk dat al of niet vanuit het Kremlin aangestuurde Russen in aanloop van de Amerikaanse presidentsverkiezingen via advertenties, tweets, nepnieuws en nepaccounts op Facebook, Twitter, YouTube en Google tweedracht zaaiden over controversiële onderwerpen, zoals holebi-rechten, rassenrelaties, immigratie en wapenwetten.

Of dit alles invloed had op de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen valt moeilijk te zeggen. Feit is wel dat er sprake was van een fotofinish. De geraffineerde technieken kunnen dus wel een doorslaggevende rol hebben gespeeld. Veel advertenties bleken specifiek gericht op swing states, waarvan op voorhand niet vastlag of ze naar Hillary Clinton, dan wel Donald Trump zouden gaan.

Voorafgaand aan de Duitse verkiezingen waren eveneens Russische cybersoldaten actief. Zo werd het extreemrechtse AfD gesteund met anti-immigratie boodschappen, ondermeer gericht aan de 3 tot 4 miljoen Russischsprekende immigranten uit de voormalige Sovjetunie. In Berlijn en andere grote steden is Russisch na Duits en Turks overigens de meest gesproken taal.

Vlak voor verkiezingsdag probeerden anonieme accounts en geautomatiseerde Russischsprekende bots twijfel te zaaien met Twitterberichten over fraude en het ongeldig maken van AfD-stemmen. Toch was het effect op de uitslag vermoedelijk gering en bleef de schaal van de Russische beïnvloeding beperkt.

Meer was niet nodig want Poetin heeft aanhangers genoeg in de Bondsrepubliek. Vooral in het oosten van Duitsland, waar de gevoelsmatige binding met Rusland nog sterk is en het percentage AfD-kiezers het hoogst ligt.

Het is niet zo dat Rusland en de sancties vanwege de Krim-annexatie een rol speelden tijdens de verkiezingsstrijd, maar het AfD streeft wel naar een beeïndiging van de sanctiepolitiek, de verdieping van de economische samenwerking met Rusland en zelfs een gezamenlijke veiligheidstructuur. Dat laatste beoogt ook Die Linke, die geworteld is in de voormalige communistische partij van de communistische DDR. Fractieleider Sahra Wagenknecht pleitte eerder ook voor een ontbinding van de NAVO.

Binnen de socialistische SPD kan Poetin ook op sympathie rekenen. Afzwaaiend minister van buitenlandse zaken Sigmar Gabriel sprak zich al uit voor stapsgewijze opheffing van de sancties, ongeacht of de Minsk-akoorden volledig worden nageleefd. Datzelfde geldt ook voor de nog steeds invloedrijke Gerhard Schröder die in 2005 als bondskanselier aan de basis stond van de bouw van de Nordstream-gaspijpleiding onder de Oostzee tussen Rusland en Duitsland. Om vlak na zijn aftreden voorzitter van de raad van commissarissen te worden van Nordstream. Een dubieus staaltje draaideurpolitiek dat recentelijk een vervolg kreeg met zijn benoeming tot voorzitter van de Rvc van Rosneft. Niet alleen slokte dit Russische staatsoliebedrijf via brutale manipulaties concurrent Yukos op nadat Poetin eigenaar Chodorkovski achter de tralies deed belanden, het staat ook op de EU-sanctielijst. Dat weerhield sociaal-democraat Schröder er niet van tegen een riant salaris zijn vriend Poetin nog inniger te omhelzen, ook al voert laatstgenoemde een wereldwijde cyberstrijd tegen de liberale democratie.

Ook Horst Seehofer en Christian Lindner, leiders van Merkels toekomstige coalitiegenoten CSU en FDP, willen de banden met Rusland aanhalen. Zij stelden al voor om de G7 – groep van 7 dominante industrielanden – weer uit te breiden met Rusland dat eerder al deel uitmaakte van de G8 die werd ontbonden na de Krim-annexatie. Deze dient volgens Lindner weliswaar niet volkenrechtelijk erkend maar wel ‘duurzaam tijdelijk’ aanvaard te worden.

Mensenrechten zijn niet meer aan de orde. Dat Rusland zich getuige een recent VN-rapport op de Krim schuldig maakt aan martelingen, verdwijningen, willekeurige arrestaties en verplicht Russisch staatsburgerschap mag de Realpolitik blijkbaar niet deren.

‘Het Kremlin sluipt Duitsland binnen’, zo luidde de omineuze kop boven het hoofdredactionele Washington Post-commentaar op de Duitse verkiezingsuitslag.

Nu zijn nauwe betrekkingen tussen Duitsland en Rusland wel niet nieuw. Tsarina Catharina de Grote was van Duitse komaf, net als Alix von Hessen-Darmstadt, de vrouw van tsaar Nicolaas II. Of neem het niet-aanvalsverdrag tussen Hitler en Stalin: het Molotov-Ribbentroppact, met als geheime protocol de verdeling van Europa in invloedssferen.

Vooral het laatste wekt Poetins imperiale nostalgie. Vandaar dat hij, terwijl hij binnenslands het Russisch patriottisme oppookt door te herinneren aan de strijd tegen het nazisme, steun verleunt aan de AfD en andere Europese extreemrechtse partijen. Zo sloot zijn partij Verenigd Rusland bijvoorbeeld een samenwerkingsovereenkomst met de door ex-nazi’s gestichte FPÖ, die grote kans maakt op Oostenrijkse regeringsdeelname.

Zowel in Duitsland als Europa neemt dus de druk op Merkel toe om haar huidige beleid in te ruilen voor een appeasementpolitiek.

Wat dit betreft staat ze in haar nieuwe coalitie niet alleen tegenover CSU en FDP. Weliswaar is binnen de Groenen sprake van een anti-NAVO-vleugel maar het partijprogramma spreekt duidelijk van ‘Ruslands agressieve grootmachtpolitiek’. Die vormt een bedreiging van westerse waarden die het bestaan van de NAVO nog steeds noodzakelijk maakt, aldus lijsttrekker Cem Özdemir eerder dit jaar. Zolang Poetin zijn soldaten niet uit Oost-Oekraine terugtrekt ziet hij geen reden om de sancties op te heffen. Blijkbaar zijn de woorden van Andrei Sacharov, vader van de Russische waterstofbom en later Sovjetdissident aan hem nog besteed: ‘Een land dat de rechten van zijn eigen bevolking niet respecteert, zal ook de rechten van zijn buren niet respecteren.’