Paus Franciscus verklaart twee van zijn voorgangers heilig: Johannes XXIII en Johannes Paulus II. Deze twee heiligverklaringen zijn in meerdere opzichten historisch.
Het is de eerste keer in de geschiedenis van de Rooms-katholieke Kerk dat twee pausen tijdens dezelfde ceremonie tegelijk worden heilig verklaard. Beide heren vormen samen bovendien een opmerkelijk koppel. Angelo Roncalli en Karol Wojtyla, de doopnamen van respectievelijk Johannes XXIII en Johannes Paulus II, waren immers twee totaal verschillende persoonlijkheden.
Heiligverklaringen verenigen Katholieke Kerk
Hoewel beide pausen complexer zijn dan dat, wordt de ene gezien als een soort rockster en de andere als een nederig priester. Johannes XXIII is de paus die het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie lanceerde en de Kerk de moderne tijden in loodste. Het evangelie werd vanaf toen in de volkstaal verkondigd en de Bijbelverhalen keerden terug naar de kerk.
Johannes Paulus II wordt eerder aan de rechtse kant van de Katholieke Kerk gesitueerd met zijn strijd tegen wat hij een ‘cultuur van de dood’ noemde met betrekking tot levenskwesties als abortus. Paus Franciscus, die zich duidelijk bewust is van deze stereotypen, wou met de samenvallende pauselijke heiligverklaringen beide strekkingen binnen de Kerk verenigen. Waren beide pausen afzonderlijk heilig verklaard, dat kon dit mogelijk als een overwinning van de ene vleugel op de andere gezien worden.
Dat is wellicht een van de redenen waarom paus Franciscus het benodigde tweede mirakel van Johannes XXIII – het eerste mirakel betreft de genezing van een Italiaanse non die leed aan verschillende interne bloedingen – liet vallen, waarmee hij (nog maar eens) breekt met de kerkelijke traditie en waardoor de aanhangers van Johannes Paulus II, die wel twee mirakels achter zijn naam heeft staan, nu dus ‘hun’ dag moeten delen met die andere paus.
Verschillende wegen leiden naar heiligheid
Een politieke beslissing van paus Franciscus of niet, heiligheid blijft de meest democratische procedure binnen de Katholieke Kerk. ‘Er zijn twee soorten heiligen’, zegt de Nederlandse pater Marc Lindeijer in een interview met het paasmagazine van de KRO. ‘In de eerste plaats zijn er de martelaren, die hun leven hebben gegeven voor het geloof. Daarnaast zijn er de zogenaamde belijders: mensen die de deugd op heroïsche wijze hebben beoefend, zonder dat ze er als martelaar voor gestorven zijn.’
Maar leven of sterven voor het katholieke geloof is op zichzelf nog niet voldoende voor een heiligverklaring. Na de dood van zo iemand moet iets ontstaan wat een ‘faam van heiligheid’ wordt genoemd. Dat wil zeggen dat gelovigen die man of vrouw als een heilige gaan vereren.
En dat is bij beide pausen ontegensprekelijk het geval. Johannes XXIII was in zijn tijd al een icoon en vandaag is hij, vooral bij Italianen, nog steeds een geliefd figuur. De beeltenis van ‘Il papa buono’ siert menig Italiaanse taxi, café en restaurant. Bij zijn graf in de Sint-Pieterskerk zie je altijd mensen op het bankje zitten. Ondanks het feit dat hij al vijftig jaar dood is.
Ook de verering van Johannes Paulus II bleef niet onopgemerkt toen het volk tijdens zijn begrafenisplechtigheid negen jaar geleden ‘Santo subito!’ (‘snel heilig’) schreeuwde. En zo geschiedde. De kerkvader gaat inderdaad de geschiedenis in als de snelste heiligverklaring ooit. Amper negen jaar scheiden zijn dood van de heiligheid, terwijl andere kandidaten soms eeuwen moeten wachten.
Johannes Paulus II heeft overigens nog een record achter zijn naam staan: de paus gaf zelf zijn goedkeuring voor 1.338 zalig- en 482 heiligverklaringen, meer dan al zijn voorgangers samen.
Niets geeft zo’n goede afspiegeling van faam van heiligheid als de commercie.
Elke heilige heeft zijn criticus
Pater Lindeijer vraagt zich af wat er over enkele jaren van de verering van Johannes Paulus II zelf nog zal overblijven. ‘Je merkt nu al dat de ansichtkaarten met zijn beeltenis grotendeels uit de winkeltjes zijn verdwenen. Het is allemaal paus Franciscus, en dat wil wat zeggen. Niets geeft zo’n goede afspiegeling van faam van heiligheid als de commercie. Mijns inziens zou het beter zijn om na de dood van een paus eerst vijftig jaar te wachten en dan te kijken wat er over is van zijn faam van heiligheid.’
Lindeijer vreest dat we nu in een dynamiek terecht zijn gekomen waarin elke paus zijn voorganger gaat zalig en heilig verklaren.
En daarmee komen we bij een andere hardnekkige traditie binnen de Katholieke Kerk: elke heilige heeft zijn criticus. Sommigen vinden dat Johannes XXIII de Kerk heeft verzwakt. De introductie van Vaticanum II zou immers geleid hebben tot een dramatische daling van het aantal priesters en gelovigen in het Westen. De meer hervormingsgezinde strekking klaagt dan weer dat Johannes Paulus II de klok terugdraaide met betrekking tot de hervormingsgeest van het Tweede Vaticaanse Concilie. Organisaties die opkomen voor de slachtoffers van seksueel misbruik in de Kerk beweren bovendien dat Johannes Paulus niet voldoende daadkracht toonde om de daders aan te pakken.
Karol Wojtyla, de musical
In tegenstelling tot wat velen misschien denken, worden niet alle pausen heilig verklaard. De Italiaanse historicus Massimo Faggiolo berekende in zijn nieuw boek over Johannes XXIII dat 81 van de pausen heilig zijn verklaard. 47 behoorden tot de 48 eerste kerkvaders, maar de praktijk raakte geleidelijk in onbruik. Tegen de jaren 50 was er al zo’n 200 jaar geen paus meer heilig verklaard.
Intussen betekenen de pauselijke heiligverklaringen, samen met de recente viering van de Goede Week, ‘big business’. In Rome worden drie miljoen toeschouwers verwacht en zijn de meeste hotelkamers al maanden op voorhand geboekt. Alleen in enkele vijfsterrenhotels in Rome zijn nog enkele kamers vrij aan 1.000 euro per nacht.
Daarnaast loopt in een van de meest prestigieuze theaters van Rome de musical ‘Karol Wojtyla: het echte verhaal’. En ook in de virtuele wereld is het alle hens aan dek. Zo zijn er een officiële website, een speciale Facebook-pagina, een You Tube-kanaal en een Twitterfeed (@2popesaints) gewijd aan het evenement, wat van deze pauselijke heiligverklaringen meteen ook de hipste ooit maken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier