De nucleaire deal met Iran staat meer dan ooit op springen. Vijf jaar na de overeenkomst lijkt het akkoord aan zijn laatste stuiptrekkingen toe. ‘Dit is politieke splijtstof.’
Hoewel het nucleaire akkoord met Iran de komende maand officieel niet op de agenda van de VN-Veiligheidsraad prijkt, staat het dossier nagenoeg op ontploffen. Diplomaten vrezen voor de onherroepelijke teloorgang van wat vijf jaar geleden als een van de grootste diplomatieke successen in de recente geschiedenis werd genoemd.
Wat is er precies aan de hand? Even terug naar juli 2015. In de Oostenrijkse hoofdstad Wenen ondertekenden China, Rusland, de Verenigde Staten, de Europese Unie, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland samen met Iran het zogenaamde Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA). Vijftien jaar lang zouden de economische sancties tegen Iran teruggeschroefd worden indien het Iraanse regime zich voldoende transparant aan een resem voorwaarden zou houden. Wanneer het akkoord op 18 oktober 2015 in werking trad, heerste er heel wat hoop dat het hete hangijzer een tijdlang bekoeld zou worden.
Vijf jaar later ziet het plaatje er een stuk minder rooskleurig uit. De Verenigde Staten zijn onder impuls van president Donald Trump uit het akkoord gestapt en hebben een ingrijpend economisch sanctiebeleid tegen het land ingevoerd. Als reactie heeft Iran zijn kernprogramma opnieuw opgeschroefd en is het zich in het Midden-Oosten alsmaar assertiever beginnen opstellen. Ondanks een resem tegenslagen proberen Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk (ook wel het E3-formaat genoemd) en de Europese Unie in haar geheel alles in het werk om het palliatieve akkoord in leven te houden.
Patstelling
De komende weken worden cruciaal. Waarom? In 2015 waren de ondertekenaars een vijfjarig uitvoerverbod voor conventionele wapens naar Iran overeengekomen. Daarmee wilden ze onder meer voorkomen dat Iran nog meer wapentuig zou doorspelen naar bevriende milities zoals Hezbollah in Libanon of de Houthi-rebellen in Jemen. Dat wapenembargo loopt op 18 oktober van dit jaar af, wat in Washington voor een aanzienlijke portie zenuwachtigheid zorgt. Daarom hebben de Verenigde Staten ruim een maand geleden binnen de schoot van de VN-Veiligheidsraad een resolutievoorstel ingediend om het wapenembargo te verlengen.
Met het oog op de Amerikaanse presidentsverkiezingen wordt verwacht dat Trump de confrontatie met Iran opnieuw zal opzoeken.
Die tekst zorgt echter voor een politieke patstelling. Omdat de Verenigde Staten geen deel meer uitmaken van het JCPOA, ligt het voor de andere landen bijzonder moeilijk om het Amerikaanse voorstel te ondersteunen. De landen die de tekst mee goedkeuren, zouden immers een manoeuvre steunen dat in Iran als een regelrechte provocatie zal worden opgevat. Daarom hoeft het niet te verbazen dat er van de 14 andere lidstaten van de VN-Veiligheidsraad amper tot geen reactie kwam op het Amerikaanse voorstel.
Wel valt achter de schermen te horen dat onder meer China en Rusland, beide permanente leden met een veto, niet van plan zijn om de tekst zomaar goed te keuren. Ook bij Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en België heerst er grote twijfel over het Amerikaanse initiatief omdat er net hard wordt gewerkt om het kader van het akkoord overeind te houden.
Politieke druk
De Verenigde Staten zijn echter niet van plan om bij de pakken te blijven zitten indien hun resolutie onvoldoende stemmen haalt. De regering-Trump liet reeds optekenen dat de Verenigde Staten van plan zijn om het zogenaamde snapback mechanisme van het nucleaire akkoord te activeren. Daarmee kan een land opwerpen dat Iran het akkoord niet langer respecteert, waardoor alle oude en opgeschorte sancties van de Veiligheidsraad tegen Iran opnieuw in werking treden. Het wapenembargo incluis.
Vraag is of de Verenigde Staten wel gebruik van kunnen maken van dat mechanisme nu ze uit het akkoord zijn gestapt. In de resolutie staat namelijk dat enkel deelnemende landen de procedure kunnen opstarten. Bij wijze van handigheidje beroept de regering-Trump zich daarom op het permanente Amerikaanse lidmaatschap in de Veiligheidsraad om het sanctiemechanisme te verlengen. Daarvoor moeten ze echter een meerderheid van 9 stemmen halen én een veto van de permanente leden, zoals Rusland en China, vermijden. Gezien het politieke gewicht van de Verenigde Staten op het wereldtoneel mogen de andere landen – zoals België – zich de komende weken dus opmaken voor een flinke portie Amerikaanse druk.
Hardliners
Daarom zijn Frankrijk, Duitsland en het Verenigde Koninkrijk al een tijdlang op zoek naar een tussenoplossing. In een poging tot compromis probeerden de drie Rusland en China ervan overtuigen om het wapenembargo in de praktijk staande te houden, ook al zou het juridisch gezien wel aflopen. Brian Hook, de speciale gezant van de Verenigde Staten voor Iran, liet eerder op de week echter optekenen dat zijn regering daar niet van wil weten. Ook die piste lijkt dus geen lang leven beschoren.
Analisten en diplomaten vrezen voor het einde van het akkoord. ‘Dit kan de genadeslag betekenen voor het nucleaire akkoord. Bovendien is het politieke splijtstof die de VN-Veiligheidsraad helemaal lam kan leggen’, aldus een goedgeplaatste diplomaat. Bovendien komt de timing hoogst ongelukkig. Met het oog op de Amerikaanse presidentsverkiezingen wordt verwacht dat Trump de confrontatie met Iran opnieuw zal opzoeken. Ook de hardliners in Iran zullen geen moment voorbij laten gaan om de druk op de eigen regering op te drijven en het kernprogramma nog op te voeren.
Op dat moment kan de Europese Unie niet anders dan de niet-naleving vaststellen en het akkoord opzeggen, en lijken de verwezenlijkingen van vijf jaar geleden voorgoed dood en begraven. Met als risico dat het Iraanse regime tot het zogenaamde point of no return komt, waarbij het over voldoende materieel, kennis en installaties beschikt om een kernwapen te produceren. En dat is dan weer een rode lijn voor andere landen in de regio, waaronder Israël.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
