Ex-president Fernando Cardoso relativeert Bolsonaro’s impact: ‘Onze democratie zal standhouden’

JAIR BOLSONARO. 'De tijd is voorbij dat iemand in Brazilië alle macht naar zich toe kon trekken.' © Belga Image

Terwijl Brazilië kreunt onder de coronadoden, zet president Jair Bolsonaro zijn trumpiaanse beleid voort. Latijns-Amerikakenner Ernesto Rodriguez Amari maakt de stand van het land op met ex-president Fernando Cardoso.

De cijfers laten weinig aan de verbeelding over. Terwijl in Brazilië al bijna 280.000 coronadoden vielen en de intensieve zorg in veel ziekenhuizen op maximale capaciteit draait, draait de vaccinatiecampagne vierkant: slechts een slordige 3 procent van de bevolking heeft al één injectie gekregen met het AstraZenecavaccin of het Chinese CoronaVac. Naar een verklaring voor die gang van zaken hoeft Fernando Henrique Cardoso niet lang te zoeken. De man die van 1995 tot 2002 president was namens de Sociaal-Democratische Partij wijst zijn rechts-populistische opvolger Jair Bolsonaro zonder dralen met de vinger. ‘Hij neemt de pandemie simpelweg niet serieus. Toen zijn minister van Volksgezondheid, Luiz Henrique Mandetta, dat een jaar geleden wél deed, werd hij prompt ontslagen. Mandetta was populairder dan Bolsonaro: als iemand een draagvlak voor strenge maatregelen bij de bevolking had kunnen vinden, was hij het wel.’

Ik hoop dat de overwinning van Joe Biden in de VS ook mijn land zal inspireren.

Ook de onderhandelingen over de vaccins heeft Jair Bolsonaro verknald, menen critici.

Fernando Cardoso: Het is allemaal des te wraakroepender omdat de armste delen van de bevolking, in de favela’s en het regenwoud, het meest te lijden hebben onder de crisis. Zelf kan ik thuisblijven, telewerken en boeken lezen. Talloze Brazilianen hebben die luxe niet. Ze hebben elektriciteit noch internet. Ze delen vaak een kamer met meerdere anderen en kunnen niet anders dan naar buiten gaan om in hun levensonderhoud te voorzien. Dat maakt het niet gemakkelijk om het coronavirus in Brazilië te bestrijden.

Gelukkig lees je in de kranten almaar meer kritiek op het beleid van de regering-Bolsonaro. Uiteindelijk zal ze daar wel op móéten reageren. Je kunt de werkelijkheid niet blijven ontkennen.

Kritiek komt er ook op Bolsonaro’s plannen met het Amazonegebied, waar een miljoen mensen wonen. Hij wil dat economisch versterken door land- en mijnbouw aan te moedigen. In 2020 is daardoor meer dan 11.000 vierkante kilometer oerwoud ontgonnen. Hoe kijkt u naar die ontbossing?

Cardoso:Die is helaas al decennia aan de gang. Bolsonaro’s beleid vergroot de problemen nog, terwijl de tijd dringt: nu al merken we dat warme periodes steeds warmer en droger worden en het tijdens het regenseizoen veel harder regent, met overstromingen als gevolg.

Intussen beschermt het leger het regenwoud om veiligheidsredenen en nationaal belang, maar ook omwille van het milieu. Maar louter federale inspanningen om het regenwoud te beschermen zullen altijd tekortschieten. Daarvoor is de oppervlakte waarover we het hier hebben gewoonweg te groot. Je moet de ontbossing lokaal aanpakken. Als je ter plaatse gaat kijken, zie je dat de inwoners het regenwoud puur als een commodity bekijken. Voor hen is het een oneindige grondstof, meer niet. We moeten hun de boodschap geven: als je illegaal ontgint, speel je op termijn met je eigen leven en dat van anderen. En we moeten hun alternatieven aanreiken om voor brood op de plank te zorgen. In principe hééft Brazilië al voldoende landbouwgrond.

Sinds Bolsonaro’s aantreden in 2019 staan de inheemse gemeenschappen opnieuw onder grote druk. Volgens commentatoren verklaart dat waarom meer inheemse kandidaten dan ooit deelnamen aan de laatste lokale verkiezingen, eind 2020. Hun politieke bewustzijn is aangewakkerd.

Cardoso:Bolsonaro verwijst naar de inheemse bevolking met de negatief geladen term ‘indianen’. Hij zegt dingen als: ‘De indiaan is aan het evolueren. Hij wordt almaar meer mens, gelijk aan ons.’ Daar ben ik wars van. Wat mij betreft zijn we allemaal gelijk en zijn we allemaal mens, punt.

Dat gezegd zijnde, werpt de positie van de inheemse bevolking al vragen op sinds de Portugezen hier in 1500 voet aan wal hebben gezet. Tóén is haar neergang begonnen. Ik begrijp en verwelkom de westerse kritiek, maar zou het Westen niet beter eerst in eigen boezem kunnen kijken? In de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen dreigde Joe Biden met economische sancties vanwege de ontbossing in het Amazonegebied, maar waarom zijn er zo weinig bossen in de Verenigde Staten? Waarom leeft de inheemse bevolking daar in reservaten?

Kijk naar Manaus: ooit was dat een klein provinciestadje in de jungle, vandaag is het een uit de kluiten gewassen industriestad. Er wordt handel gedreven met de Verenigde Staten, Europa en Azië. We zullen dus op zoek moeten naar een evenwicht tussen de belangen van de inheemse bevolking, het milieu én de economie. Jonge Brazilianen komen daar meer en meer voor op. Het is goed dat zij dat evenwicht op de politieke agenda zetten. Met dure eden alleen los je niets op. We hebben mensen nodig die expertise aanbrengen en wetten maken.

Fernando Cardoso
Fernando Cardoso© AFP

Bolsonaro deinst er niet voor terug om instellingen te ontmantelen die tegen zijn belangen ingaan. Staat de Braziliaanse democratie onder druk?

Cardoso:Ik heb in mijn leven twee dictaturen meegemaakt in Brazilië, die tussen 1930 en 1940 en die tussen 1964 en 1984. Ik heb mensen met eigen ogen gefolterd zien worden. Ik wéét dat democratie even essentieel is als zuurstof. Dat ze een noodzakelijke voorwaarde is om te kunnen innoveren, om optimaal handel te kunnen drijven. Maar geen enkele democratie is perfect. De Brazilianen hebben in 2018 voor een populistische leider gestemd die beloofde dat hij hun problemen snel zou aanpakken: Bolsonaro voorspelde toen al dat hij zich niet zou laten tegenhouden door de trage en inefficiënte instellingen. De Amerikanen hadden in 2016 al dezelfde keuze gemaakt, toen ze Donald Trump op het schild hesen. Ook daarin staan wij dus niet alleen.

Populistische leiders met autoritaire trekken verzwakken elke democratie. Kijk naar hoe Adolf Hitler in een land als Duitsland kon toeslaan. Of naar de VS, waar twee maanden geleden het Capitool bestormd werd. Maar de tijd is voorbij dat iemand in Brazilië alle macht naar zich toe kon trekken. De gouverneurs staan vandaag veel dichter bij de bevolking dan de president. Het Huis van Afgevaardigden, de Senaat, het rechtssysteem en de Braziliaanse pers genieten tot nader order een totale vrijheid. Ons land is groter dan Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk samen, en het is bovendien allesbehalve homogeen – er zijn haast zo veel politieke ideologieën als er regio’s zijn. Ook dat beperkt de macht van de president. Ik heb er alle vertrouwen in dat onze democratie zal standhouden.

Wat als Bolsonaro in 2022 opnieuw de presidentsverkiezingen wint?

Cardoso:Hij had een duik genomen in de peilingen, maar de laatste tijd groeit zijn aanhang opnieuw. Mocht hem nog een ambtstermijn gegund worden, dan hou ik mijn hart vast. Ik hoop dat de overwinning van Joe Biden in de VS ook mijn land zal inspireren om voor een andere weg dan die van heilloos populisme te kiezen. Autocraten als Trump en Bolsonaro hoeven niet het laatste woord te hebben.

Fernando Cardoso

– 1931: geboren in Rio de Janeiro, Brazilië

– Studie: sociologie (Universiteit van São Paulo)

– 1983-1992: lid van de Senaat namens São Paulo

– 1988: richt de Braziliaanse Sociaal- Democratische Partij (PSDB) mee op – 1992-1993 minister van Buitenlandse Zaken

– 1993-1994: minister van Financiën

– 1995-2002: president van Brazilië

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content