De groene transitie in Europa wakkert de interesse in het noorden van Zweden opnieuw aan en dat brengt de eeuwenoude levenswijze van de Sami in gevaar.
Een eeuw geleden bestempelden Zweden de noordelijke stad Kiruna als ‘het land van de toekomst’. De stad, rijk aan ijzererts, werd de ruggengraat van de Zweedse industrie. De mijn werd zo enorm dat de grond eronder instortte, waardoor een groot deel van de stad moest verhuizen.
Nu herhaalt de geschiedenis zich. Een pas ontdekte afzetting van zeldzame aardmetalen – de grootste in Europa – heeft de stad in het centrum geplaatst van de Europese groene transitie. De mijn zal een belangrijk onderdeel vormen van de Critical Raw Materials Act van de Europese Unie, die tot doel heeft om 10 procent van de essentiële mineralen die het nodig heeft uit eigen bodem te winnen.
Terwijl Kiruna zichzelf opnieuw uitvindt voor een groenere toekomst, moeten ook de andere bewoners van de regio dat doen: de Sami. Ongeveer 100.000 van hen wonen in Sapmi, een gebied dat zich uitstrekt over Zweden, Noorwegen, Finland en Rusland. Ze staan vooral bekend om hun rendieren, rustige dieren die elk jaar honderden kilometers afleggen tussen hun zomer- en winterweiden. Rendieren hoeden is essentieel voor de Sami-cultuur en vereist toegang tot uitgestrekte open landschappen.
Echte maatregelen die de Sami-cultuur beschermen blijven uit.
De groene transitie wakkert de interesse in het noorden van Zweden opnieuw aan. Nieuwe projecten schieten overal in de regio uit de grond, en oude breiden zich uit. Er worden windparken gepland op gronden waar rendieren grazen.
Die projecten dwingen herders zich aan te passen. In Kiruna is de belangrijkste migratieroute samengeperst tot een doorgang van slechts enkele kilometers breed. Christina Åhren, een Sami, zegt dat rendierhoeders in haar gemeenschap door de verminderde bewegingsruimte meer moeten uitgeven aan afrasteringen en aanvullende voeding.
Factcheck: nee, Noorwegen hoeft geen 151 windmolens te verwijderen
Klimaatverandering verergert de druk. De opwarming van de poolstreek zorgt voor grillig weer dat sneeuw in ijs verandert, waardoor korstmossen, het belangrijkste voedsel van rendieren, onder een ondoordringbare laag worden afgesloten.
De Zweedse grondwet erkent het recht van de Sami om land te gebruiken voor rendierhoederij. Maar die rechten bestaan naast conflicterende eigendomsaanspraken. Bij gebrek aan een duidelijk juridisch kader worden gemeenschappen gedwongen om industriële expansie aan te vechten in de rechtbank.
Dat juridische steekspel heeft grote projecten vertraagd. De bouw van een nieuwe nikkelmijn is stilgelegd. Elle Merete Omma, hoofd van de EU-eenheid van de belangenorganisatie Saami Council, zegt dat door de toenemende aandacht ertoe meer investeerders de gevolgen van de projecten die zij financieren kritisch beoordelen. Toch blijven echte beschermingsmaatregelen uit.
Door zijn enorme mineraalreserves kan Zweden Europa helpen onafhankelijker te worden van fossiele brandstoffen. Maar zonder sterkere waarborgen zal dat ten koste gaan van een eeuwenoude levenswijze.
Topeconoom over klimaatverandering: ‘De mensheid heeft altijd al oplossingen gevonden’
© The Economist
