Voor het eerst keurden de centrumrechtse én uiterst rechtse fracties in het Europees Parlement samen bindende wetgeving goed. CD&V, N-VA en Open VLD stemden samen met het Vlaams Belang.
Het cordon sanitaire in het Europees Parlement lijkt sinds donderdag definitief dood en begraven. Voor het eerst keurden het centrumrechtse en uiterst rechtse kamp donderdagmiddag samen een wettelijk bindende tekst goed, tot grote onvrede van veel sociaaldemocraten, liberalen en groenen in het halfrond.
Steen des aanstoots is de zogenaamde Europese zorgplichtrichtlijn. Die moet grote bedrijven ertoe verplichten de negatieve impact op mensenrechten en milieu in hun toeleveringsketens te voorkomen, te stoppen of te herstellen, ook wanneer er met onderaannemers wordt gewerkt.
Het eerste voorstel voor de zorgplichtwet werd eind februari 2022, daags voor de start van de grootschalige Russische invasie in Oekraïne, door toenmalig Eurocommissaris Didier Reynders (MR) op tafel gelegd. Sindsdien had Reynders het niet bepaald gemakkelijk, en ook zijn voorstel legde een hobbelig parcours af. Hoewel de lidstaten en het halfrond al vorig jaar een compromis bereikten over de richtlijn, legde de Commissie van voorzitter Ursula von der Leyen – onder druk van de lidstaten, haar centrumrechtse Europese Volkspartij (EVP) en de Verenigde Staten – later een afgezwakt voorstel op tafel.
Het gros van het Europese bedrijfsleven benadrukt namelijk al jaren dat de hoge energieprijzen en regeldruk de concurrentiepositie aantasten, en daar blijft de politiek sinds de laatste Europese parlementsverkiezingen niet ongevoelig voor – zeker de Europese christendemocraten niet. Bij die stembusslag haalde de EVP van topman Manfred Weber niet alleen de meeste zetels binnen, ze verwierf ook een positie waarin ze zowel via de linkse flank (de traditionele coalitie met liberalen, sociaaldemocraten en groenen) als via de rechtse flank (met conservatieven en uiterst rechts) een meerderheid kan vormen.
Partnerruil met extreemrechts zet Europees Parlement op stelten
Machtspoliticus Weber laat niet na dat laatste spoor te bewandelen, hoewel ook in Europa een cordon sanitaire gangbaar is. Zo ook bij de zorgplichtwet. Omdat het gros van de sociaaldemocraten, liberalen en groenen het afgezwakte voorstel van de Commissie niet nog verder wilde afzwakken, besloot de EVP van kant te wisselen – tot jolijt van onder meer de Patriottenfractie, waar het Vlaams Belang deel van uitmaakt. Het resultaat donderdag: van de 644 Europarlementariërs stemden 382 leden voor en 249 tegen. Enkele sociaaldemocraten en liberalen, onder wie Hilde Vautmans (Open VLD), stemden wél voor.
‘Slavernij’
Dat laat zich voelen. Veel elementen uit het oorspronkelijke zorgplichtvoorstel van 2022 zijn verdwenen. Eerst moest de wet gelden voor bedrijven met meer dan 1000 werknemers en een jaaromzet van 450 miljoen euro, nu geldt ze enkel voor ondernemingen met meer dan 5000 werknemers en 1,5 miljard euro omzet. Pakweg middenveldorganisaties of vakbonden kunnen bedrijven ook niet langer op EU-niveau aansprakelijk stellen voor de schade die ze aanrichten. Tot slot hoeven bedrijven niet langer navraag te doen bij hun onderaannemers, tenzij er een aannemelijke kans op een negatieve impact bestaat.
Volgens Europarlementslid Kathleen Van Brempt (Vooruit) is dat een kwalijke zaak. ‘Onder het mom van vereenvoudiging krijgen multinationals vrij spel om kinderarbeid en uitbuiting te negeren – een cadeau voor bedrijven die hardnekkig hun verantwoordelijkheid van zich afschuiven. De volgende keer dat een fabriek instort of moderne slavernij op een bouwwerf wordt ontdekt, zullen ze opnieuw zeggen dat ze de risico’s niet kenden en elk slachtoffer betreuren. Misschien kunnen de EVP en CD&V dan uitleggen waarom ze vandaag een wet hebben afgezwakt die dat had kunnen voorkomen.’
‘De volgende keer dat een fabriek instort of moderne slavernij op een bouwwerf wordt ontdekt, mag CD&V uitleggen waarom ze vandaag een wet heeft afgezwakt die dat had kunnen voorkomen.’
De N-VA, die donderdagmiddag voor de vereenvoudiging van de omstreden richtlijn koos, toont zich tevreden met het resultaat van de stemming donderdagmiddag. ‘De Europese Unie kampt met een gigantisch concurrentieprobleem, een haperende groei en een slinkende productiviteit. Het water staat onze industrie aan de lippen. De Europese regeldruk moet omlaag. Het Europees Parlement zet vandaag een eerste stap in de goede richting, weg van de excessen van de Green Deal’, zegt Europarlementslid Johan Van Overtveldt.
‘Wereldoorlogen’
Het Europese cordon sanitaire wankelde al langer. In september vorig jaar dienden de EVP en uiterst rechts samen een niet-bindende resolutie in waarin ze het regime van de Venezolaanse dictator Nicolás Maduro veroordeelden. Niet veel later stemde het gros van de EVP-fractie voor een voorstel van de uiterst rechtse ESN-fractie om de Europese Commissie ertoe te verplichten hekwerk aan de Europese buitengrenzen te financieren – wat de Commissie tot nog toe weigert omdat het indruist tegen de Europese verdragen en het internationaal recht.
Partnerruil met extreemrechts zet Europees Parlement op stelten
Opvallend: vorig jaar, bij de oprichting van de Patriottenfractie in het Europese halfrond, liet de CD&V nog optekenen dat het Europese cordon sanitaire zou standhouden. ‘De Patriotten voor Europa-fractie is een verzameling van extreemrechtse partijen die ons willen doen terugkeren naar het Europa dat aan de grondslag lag van de twee wereldoorlogen. Daarom zullen wij ook op Europees niveau niet met hen samenwerken’, zei CD&V-Europarlementslid Wouter Beke destijds op de EVP-website. Donderdag stemde hij, net als zijn partijgenoot Liesbeth Sommen, wél samen met de Patriotten.
‘Vandaag hebben wij als EVP onze eigen positie ingediend, met bijkomende vereenvoudigingen die de wet écht werkbaarder maken voor een groot deel van onze bedrijven’, laat Beke in een reactie weten. ‘Wij steunden uiteraard die positie en stemden op het einde positief en dat doen we los van andere partijen, laat staan van de extremen. Men kan toch moeilijk verwachten dat we tegen onze eigen voorstellen zouden stemmen? Europa moet regels eenvoudiger maken, niet ingewikkelder. Elke dag dat we dit niet waarmaken, kost het jobs in Europa.’
Bij Groen-afgevaardigde Sara Mathieu klinkt teleurstelling dat de EVP opnieuw bereid is om met uiterst rechts samen te werken. ‘Bij de zorgplichtwet toonden wij ons keer op keer bereid om compromissen te sluiten, maar de EVP verkiest deregulering met extreemrechts, in het voordeel van het grootkapitaal en ten koste van werknemers wereldwijd. Zelfs grote bedrijven zoals Aldi, Unilever en Ikea vragen om duidelijke regels. Door samen te spannen met extreemrechts breekt de EVP met haar historische erfenis om Europa uit te bouwen met pro-Europese krachten’, zegt ze.
De Duitse uiterst rechtse AfD, die wegens haar extreme standpunten zelfs niet meer welkom is bij de Patriottenfractie van het Vlaams Belang, toont zich dan weer uitgelaten. ‘Het is vandaag een historische dag voor Duitse en Europese bedrijven, en voor de democratie. Met de val van het Europese cordon sanitaire is een meerderheid aan de rechterkant van het politieke spectrum erin geslaagd de schadelijke Green Deal-wetgeving af te zwakken en de noodzakelijke ademruimte voor Europese bedrijven te bieden’, aldus AfD-Europarlementslid Mary Khan.