De verkiezingsstrijd in Nederland zal bepalen wie de volgende minister-president wordt bij onze noorderburen. Henri Bontenbal van de christendemocratische partij CDA en Frans Timmermans van het linkse kartel GroenLinks-PvdA leken lange tijd de beste kaarten in handen te hebben, maar in de slotweek is ook Rob Jetten van de progressief-liberale partij D66 zich komen mengen. Ook een regering-Wilders kan nog altijd niet volledig worden uitgesloten.
Strikt genomen wordt tijdens de komende Nederlandse verkiezingen natuurlijk enkel gestemd voor de samenstelling van de Tweede Kamer (vergelijkbaar met de Kamer van Volksvertegenwoordigers in België). Maar de uitslag zal ook mee bepalen wie er de komende jaren mag plaatsnemen in het ‘Torentje’, de werkkamer van de minister-president.
Ondanks een buitensporig aantal peilingen, is de verkiezingsuitslag moeilijk te voorspellen. Alles wijst in elk geval op een uiterste spannende strijd. Na een traag op gang komende campagne, die vooral draait rond de thema’s migratie, wonen en zorg, zijn er nog altijd veel zwevende kiezers. Zij zullen wellicht pas op het laatste moment beslissen op wie ze hun stem uitbrengen, wat tot verrassingen kan leiden.
Zo leken de christendemocratische CDA en lijsttrekker Henri Bontenbal (42) lange tijd de wind in de zeilen hebben. Maar met de eindstreep in zicht lijkt er een einde te komen aan het zogeheten ‘Bontenbal-effect’. De stijgende trend lijkt gestuit nadat de christendemocraat in het programma Nieuwsuur had verklaard dat de vrijheid van onderwijs mag “schuren” met het verbod op discriminatie, bijvoorbeeld wanneer religieuze scholen ervoor kiezen homoseksuele relaties af te keuren. Bontenbal betuigde later zijn spijt voor die uitspraak, maar een deel van de kiezers lijkt te zijn afgehaakt.
Hoe dan ook is de heropstanding van CDA opmerkelijk te noemen. Nog geen twee jaar geleden was de partij op een historisch dieptepunt beland, met een score van nauwelijks vijf zetels. Dat aantal zal zelfs na Bontenbals uitspraak nog altijd maal vier kunnen gaan.
Na twee jaar van politiek geruzie en chaotisch bestuur lijken veel Nederlanders dan ook te verlangen naar meer rust en degelijkheid aan het Binnenhof. De aloude CDA-principes ‘fatsoen’ en ‘verantwoordelijkheid’ passen daarin. Bovendien keert een groot deel van de traditionele aanhang, die bij de vorige verkiezingen was overgestapt naar NSC, nu terug naar het oude nest.
Bontenbals belangrijkste concurrent is Frans Timmermans. Hij voert een alliantie aan van GroenLinks en PvdA, twee partijen die sinds 2023 samen optrekken en die volgend jaar ook officieel gaan fuseren.
Als gewezen minister van Buitenlandse zaken en oud-Eurocommissaris kan de 64-jarige Timmermans zich beroepen op een schat aan ervaring. Maar tegelijkertijd roept een eventueel premierschap van de centrumlinkse politicus ook weerstand op in een eerder naar rechts leunend Nederland.
Bovendien wordt hij sinds kort ook geconfronteerd met de toenemende populariteit van het progressief-liberale D66, een partij die deels in dezelfde electorale vijver vist. Die partij is uitgegroeid tot de grote verrassing van de kiescampagne, waardoor lijsttrekker Rob Jetten (38) nu plots kandidaat is om de jongste Nederlandse premier ooit te worden.
D66 verkeert in een positieve flow sinds Jetten een drietal weken voor de verkiezingen overtuigend presteerde in het NOS-Radiodebat. Opmerkelijk detail: Jetten was oorspronkelijk zelfs niet uitgenodigd voor dat debat, maar kon toch deelnemen nadat Geert Wilders had afgezegd wegens de Antwerpse terreurdreiging. Bovendien heeft de populariteit van Jetten ook een boost gekregen dankzij zijn deelname aan De Slimste Mens.
De grotere partijen ontlopen elkaar nauwelijks in de meest recente peilingen. Dat het een nipte race wordt, lijkt intussen wel duidelijk. De koppositie wordt in de Peilingwijzer, die de resultaten van verschillende peilingen combineert, wel nog altijd ingenomen door de extreemrechtse PVV van Geert Wilders.
De 62-jarige Wilders wordt echter niet als de belangrijkste kandidaat voor het premierschap gezien, omdat de andere grote partijen niet bereid lijken om met hem in zee te gaan. Zijn gewezen coalitiegenoten in de regering-Schoof hebben nog altijd moeite met de “roekeloze” manier waarop Wilders de regering verliet. Bovendien lijkt de zogenaamde ‘Geert Milders’ van twee jaar geleden niet langer te bestaan. De politicus zoekt weer als vanouds het conflict op met andere partijen.
Wilders moet dus al rekenen op een herhaling van zijn verrassend grote verkiezingsoverwinning van 2023, om vervolgens te hopen dat andere partijen dan toch weer aan hun veto gaan twijfelen. Twee jaar geleden haalde Wilders 37 van de 150 zetels in de Tweede Kamer, mede dankzij de steun van kiezers die doorgaans niet gaan stemmen. Het verklaart waarom ‘Ga stemmen’ een van Wilders’ belangrijkste boodschappen is tijdens deze campagne.
Hij moet nu wel afrekenen met nieuwe concurrentie, want in de peilingen scoort ook JA21 relatief goed. De rechts-populistische partij van Joost Eerdmans scheurde zich vier jaar geleden af van Forum voor Democratie en lijkt nu vooral teleurgestelde PVV- en VVD-kiezers aan te trekken.
Andere lijsttrekkers lijken minder kans te maken op het premierschap. Bij de vorige verkiezingen circuleerden nog de namen van Dilan Yesilgoz en Pieter Omtzigt. Maar de rechts-liberale VVD van Yesilgoz is in verval. In de peilingen is de partij teruggezakt naar de vijfde plaats, waarmee Yesilgoz nog maar een kleine kans heeft op het premierschap. Omtzigt heeft zich dan weer uit de nationale politiek teruggetrokken. Ook de door hem opgerichte partij NSC dreigt woensdag volledig uit het politieke landschap te verdwijnen.
In de Nederlandse media wordt ook geen rekening gehouden met de mogelijkheid dat er, in navolging van huidig minister-president Dick Schoof, opnieuw wordt gekozen voor een regeringsleider van buiten de politiek.