Een eeuw nadat Belgische mijnbouwers in de Oekraïense Donbasregio werden onteigend en het land werden uitgestuurd, dreigt Moskou met schadeclaims tegen ons land. De inzet: de bevroren Russische miljarden bij Euroclear die Europa wil gebruiken om Oekraïne te steunen. België en Euroclear zijn uiterst voorzichtig, terwijl anderen aandringen op een doorbraak.
Zo’n 125 jaar geleden, rond de eeuwwisseling, werd de Oost-Oekraïense Donbasregio in de volksmond weleens ‘de tiende Belgische provincie’ genoemd. In het gebied, dat toen in zuidelijk Tsaristisch Rusland lag, woonden en werkten zo’n twintigduizend Belgen in onder meer de mijnbouw. Belgische bedrijven als John Cockerill en Solvay waren er naarstig op zoek naar steenkool en ertsen.
Maar met de Russische revolutie in 1917, zo schreven diplomaten Frederik Develter en Wim Peeters in Steel on the Steppe (2009), werden vrijwel alle Belgen in een handomdraai onteigend en het land uitgestuurd. Sindsdien, zeker na de implosie van de Sovjet-Unie, ondernam ons land op verzoek van nakomelingen nog meerdere pogingen tot herstelbetalingen, maar die kregen in Moskou geen gehoor.
Vandaag zijn de rollen omgekeerd. Ditmaal dreigt Rusland met schadevergoedingen aan het adres van België en effectenhuis Euroclear. Daar staat het gros van de Russische staatstegoeden sinds de grootschalige invasie geparkeerd, middelen die Europa via een lening wil aanwenden om Oekraïne een financiële reddingsboei toe te werpen. De regering-De Wever stelt haar veto, niet alleen omdat ons land niet alleen voor de risico’s wil instaan, maar ook omdat andere landen ook soortgelijke tegoeden moeten vrijgeven.
Euroclear waarschuwt ervoor dat, als de Russische tegoeden voor Oekraïne gebruikt worden, dat als een inbeslagname zal worden beschouwd.
In een brief aan de voorzitters van de Europese Raad en de Europese Commissie, de Belgische regering en de Nationale Bank België – waarover de Financial Times bericht en die ook Knack kon inkijken – waarschuwt Euroclear-topvrouw Valérie Urbain er dinsdag voor dat het gebruik van die tegoeden als steun voor Oekraïne als een inbeslagname zal worden beschouwd.
‘Ceci n’est pas une confiscation’, zei premier Bart De Wever (N-VA) begin oktober over de kwestie, verwijzend naar de Belgische surrealist René Magritte. De Wever lijkt donders goed te beseffen dat de buitenlandse perceptie zal bepalen of de beslissing de geschiedenisboeken zal ingaan als een illegale inbeslagname of een juridisch verdedigbare maatregel.
Die risico’s indachtig stelde voorzitter van de Europese Commissie Ursula Von der Leyen midden november al dat de Europese Unie en haar internationale bondgenoten een gezamenlijke inspanning moeten leveren om te voorkomen dat de maatregel ‘door anderen onterecht als een inbeslagname zou worden beschouwd’.
Spanningen
De kwestie leidde de voorbije weken meermaals tot spanningen tussen de Wetstraat en het Schumanplein. De regering-De Wever vindt dat Europa te lang met de voeten sleept, Europa op zijn beurt voelt zich niet bepaald aangesproken en meende een tijdlang dat België te paniekerig deed over de kwestie.
Volgens Eurocomment, een gespecialiseerde Europese website die briefings over de zogenaamde Brussels Bubble voorziet, kwam het naar aanloop van de Europese top eind oktober tot een aanvaring tussen de Belgische EU-ambassadeur en de Nederlandse directeur van de afdeling Economische zaken in de Europese Commissie. Die laatste zou gezegd hebben dat België de bestaande risico’s voor ons land en Euroclear overschat.
België vindt dat Europa te lang met de voeten sleept, Europa meende een tijdlang dat België te paniekerig deed over de kwestie.
Stukje bij beetje bereikt het dossier zijn hoogtepunt. Von der Leyen legde vorige week een tekst op tafel waarin ze de lidstaten drie opties voorschotelt om het noodlijdende Oekraïne te hulp te schieten: bilaterale steun, gemeenschappelijke Europese schulden of de bevoreren tegoeden – de Commissie heeft zelf de voorkeur om met de tegoeden te werken, zoals ook veel Europese hoofdsteden voorstellen.
Dit weekend, ten laatste begin volgende week, verwacht de Wetstraat de eerste concrete juridische teksten van de Commissie over de kwestie. Het kabinet-De Wever heeft de ploeg van Von der Leyen zopas verzocht om nog voor publicatie van de teksten over het dossier samen te zitten, maar heeft daar tot op het moment van dit schrijven nog geen antwoord op gekregen.
Op de laatste Europese top stak welgeteld één iemand zijn hand op wanneer premier De Wever zijn collega-leiders vroeg wie er bereid is om de Belgische risico’s mee te dragen. Dat had weliswaar ook te maken met het feit dat er nog geen concrete teksten op tafel lagen. Voornaamste vraag is momenteel voor welk bedrag en voor welke periode de andere lidstaten ons land garanties willen bieden.
De Russische inbeslagname van ruim honderd jaar geleden en de pogingen die België nadien ondernam om schadevergoedingen te verkrijgen, bewijzen alvast dat zulke kwestie niet gemakkelijk vergeten worden. Zowel de Russische inlichtingendienst SVR als het Russische parlement waarschuwden ons land eerder deze maand al voor tegenmaatregelen.
Schatkist
De druk neemt toe, niet alleen omdat de bodem in de Oekraïense schatkist alsmaar zichtbaarder wordt. Tot verrassing van velen legden de Verenigde Staten en Rusland vorige week plotsklaps een nieuw ‘vredesplan’ op tafel voor de oorlog in Oekraïne. In dat 28-puntenvoorstel, dat intussen door Europa en Amerikaans buitenlandminister Marco Rubio werd bijgeschaafd, stellen de onderhandelaars uit Moskou en Washington voor om de Russische tegoeden zodanig te gebruiken dat vooral Amerikaanse bedrijven er de vruchten van plukken. ‘Die suggestie komt overduidelijk uit Moskou, met de bedoeling om zakenman Donald Trump te paaien. De passage is zelfs letterlijk uit het Russisch vertaald, we hebben dat gecontroleerd’, valt in goed geïnformeerde regeringskringen te horen.
‘De onderhandelaars uit Moskou hebben duidelijk de bedoeling om zakenman Donald Trump te paaien’, valt in regeringskringen te horen.
Hoe dan ook moet er voor Oekraïne een oplossing gevonden worden. Orgelpunt wordt de Europese top in Brussel op 18 december. ‘De leiders zullen de zaal niet verlaten voordat er een beslissing genomen is’, vertelt een goed ingevoerde Europese diplomaat. Het hoeft niet noodzakelijk te betekenen dat die oplossing dan een definitieve regeling met de bevroren Russische staatstegoeden omvat. ‘Het is niet ondenkbaar dat we een principeakkoord bereiken over de tegoedenkwestie, maar dat we meer tijd nodig hebben om de details verder uit te werken. En om Oekraïne niet aan haar lot over te laten, zullen we dan waarschijnlijk kijken naar andere opties, zoals gemeenschappelijke Europese schulden en bilaterale steun, of de combinatie van de twee’, zegt een andere diplomaat.
Komt er een akkoord over de tegoeden, dan is het niet de bedoeling om de lening in één klap aan Oekraïne te schenken – de recente corruptiezaak in de Oekraïense energiesector zindert ook in Brussel na. Wel zou Kiev de middelen in tranches van Europa krijgen, afhankelijk van de Oekraïense noden. Of Euroclear de middelen dan eveneens in stukken aan Europa mag overmaken, is onduidelijk. Dat laatste zou voor de Belgische schatkist alvast een meevaller zijn, want die ontvangt een aanzienlijke som op de winsten die Euroclear boekt door de Russische tegoeden te beleggen. Die middelen heeft ons land momenteel ingepland voor defensie-uitgaven, en helpen om de NAVO-tweeprocentnorm te halen.