De brexitspanningen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk lopen hoog op. De oorlog in Oekraïne maakt de zaken nog gevoeliger.
Het spel is weer begonnen. Opnieuw ligt het Verenigd Koninkrijk op ramkoers met de Europese Unie over de brexit. Verwacht wordt dat Britse minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss dinsdag nationale wetgeving zal aankondigen waarmee (delen van) het zogenaamde Noord-Ierse Protocol kan (kunnen) worden geschrapt. Dat door beide partijen in 2019 goedgekeurd document regelt de manier waarop de handel tussen Groot-Brittannië enerzijds en Noord-Ierland anderzijds na de brexit plaatsvindt. Preciezer: het voorziet administratieve controles op goederenverkeer tussen beide delen van het Verenigd Koninkrijk. Hoewel de controles in de Noord-Ierse havens plaatsvinden, spreekt men doorgaans over Ierse zeegrens tussen Groot-Brittannië en Ierland.
Waar komen die controles vandaan? Tijdens de brexitonderhandelingen had de Britse regering de keuze om in de Europese douane-unie en interne markt voor goederen te blijven. Dat had zulke inspecties vermeden, maar het impliceerde dat het Verenigd Koninkrijk geen zelfstandige internationale handelspolitiek kon voeren en gebonden bleef aan Europese rechtsspraak via het Hof van Justitie in Luxemburg. Onaanvaardbaar, meenden de op dat moment invloedrijke brexiteers. Omdat de Goedevrijdagakkoorden uit 1998 evenwel controles tussen Noord-Ierland en Ierland verbieden, bleef er nog maar één optie over: goedereninspecties tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. De overeenkomst, ook wel het terugtrekkingsakkoord genoemd, werd in oktober 2019 afgeklopt.
Brits premier Boris Johnson benadrukte tijdens die onderhandelingen steeds dat hij als regeringsleider de eenheid van het Verenigd Koninkrijk nooit op het spel zou zetten, en al zeker niet door middel van een Ierse zeegrens. ‘In geen geval, wat er ook gebeurt, zal ik toelaten dat de Europese Unie of wie dan ook een opsplitsing in de Ierse Zee creëert’, klonk het verbeten. Maar slechts weken later ging Johnson er zonder blikken of blozen mee akkoord dat Noord-Ierland deel zou blijven uitmaken van de Europese douane-unie en interne markt voor goederen. De impactstudie die het Britse overheidsdepartement voor de brexit rond dezelfde periode liet maken, maakte daarrond duidelijk dat er papierwerk en controles zouden komen. Johnson bleef zelfs na ondertekening van het terugtrekkingsakkoord het omgekeerde volhouden. Quod non.
‘Pijnlijk noodzakelijk’
Ook al voert het Verenigd Koninkrijk maar een fractie van de afgesproken controles uit, ze kosten tijd, en dus geld. Dat is niet naar de zin van de Noord-Ierse Democratic Unionist Party (DUP), die nauwe banden tussen Belfast en Londen nastreeft. De partij verloor vorige week de verkiezingen van het Ierlandgezinde Sinn Fèin en weigert intussen toe te treden tot een nieuwe regering, waar beide partijen volgens de Goedevrijdagakkoorden aan moeten deelnemen. Precies 100 jaar na de Noord-Ierse onafhankelijkheid van Ierland eist de partij dat de inspecties tussen beide landsdelen weg moeten. Woensdag merkte voormalig premier Theresa May evenwel fijntjes op dat de DUP haar vroegere voorstel, dat een zeegrens zou hebben vermeden, in het voorjaar 2019 naar de prullenmand heeft verwezen.
In ieder geval krijgt de DUP de steun van Johnson, tevens voorzitter van de – voluit – Conservatieve en Unionistische Partij. Hij zei donderdag dat ‘de democratische instellingen van Noord-Ierland zijn ingestort en het disfunctionele Noord-Ierse Protocol moet worden herwerkt’. Volgens hem schaadt het Noord-Ierse Protocol de Goedevrijdagakkoorden, terwijl het volgens de Unie net het omgekeerde doet. Het is momenteel wachten op een formeel juridisch advies van Suella Braverman, de advocaat-generaal die de regering-Johnson over de kwestie bijstaat. Zij zal waarschijnlijk beargumenteren dat de Europese Unie zich onredelijk gedraagt en de Britse regering daarom in haar recht is om delen van het Protocol te schrappen. ‘Verandering is pijnlijk noodzakelijk’, liet Braverman alvast aan de BBC optekenen.
Volmondig gesteund door zijn Duitse collega Olaf Scholz wees premier Alexander De Croo (Open VLD) dinsdag in Berlijn die piste van de hand. ‘Het Noord-Ierse Protocol was net een van de elementen waar het Verenigd Koninkrijk zelf om had gevraagd tijdens de onderhandelingen. En nu blijkt dat plots een probleem te vormen’, aldus De Croo. De Belgische regeringsleider heeft geen ongelijk, wetende dat de regering-Johnson de alternatieven voor de huidige regeling nog veel minder zag zitten. De Croo wees er meteen op dat een unilaterale opzegging langs Britse zijde een groot probleem vormt voor de integriteit van de Europese interne markt. ‘De interne markt is voor ons van het grootste belang. Als het Verenigd Koninkrijk het Noord-Ierse Protocol opzegt, dan gaat het ganse systeem op de schop.’
‘Mooi weer’
Een flinke waarschuwing aan het adres van Johnson. In het handelsakkoord dat eind 2020 werd getekend, zitten namelijk flinke tegenmaatregelen vervat indien een van de partijen zich niet aan de gemaakte afspraken houdt. Zo kan de Unie – al dan niet beperkt – tarieven invoeren waardoor Britse handelaars hun producten veel moeilijker op de Europese markt kunnen afzetten. Voor het Verenigd Koninkrijk allerminst een evidentie. Nog steeds is de Europese Unie goed voor 65 procent van de Britse export. Maar minister van Industriële Strategie Kwasi Kwarteng gelooft niet dat het tot een handelsoorlog tussen beide kanten van het Kanaal zal komen. Vermoedelijk klopt dat. Tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne zitten beide kanten van het Kanaal niet te wachten op een bijkomende economische klap.
In ieder geval ergert de Commissie zich rot aan de houding van het Verenigd Koninkrijk, klinkt het bij een betrokken Europese diplomaat. ‘Het VK misbruikt als het ware de oorlog in Oekraïne om het brexitdossier te vergoelijken. Ze spelen mooi weer over het ene, maar tonen zich in tussentijd totaal onbetrouwbaar over het andere’, klinkt het. Bij de eerste Partnerschapvergadering tussen Britse en Europese parlementsleden afgelopen donderdag begon Brits minister Michael Ellis meteen over de oorlog en de Brits-Europese samenwerking in die context. Vervolgens toonde hij zich naar eigen zeggen teleurgesteld over het feit dat het Verenigd Koninkrijk van Brussel nog niet de toelating heeft gekregen om deel te nemen aan onder meer het Europese onderzoeksprogramma Horizon en het satellietprogramma Copernicus. ‘Het was ronduit hallucinant, alsof de schuld bij ons ligt’, zegt de diplomaat.
In de Verenigde Staten volgt men de ontwikkelingen alvast met de nodige bezorgdheden. Enkele leden van het Amerikaanse Congres maanden Brits minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss in een brief aan om de gemaakte afspraken met de Europese Unie niet te schenden. Recent vond in de Schotse stad Aberdeen de tweede onderhandelingsronde plaats over een eventueel handelsakkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Maar zowel Amerikaans president Joe Biden als voorzitter van het invloedrijke Ways and Means Committee Richard Neil hebben Ierse roots en willen niet dat de Britse regering de afspraken schendt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
