Bewonderaars van Giorgia Meloni en haar partij Fratelli d’Italia (FdI) omschrijven zichzelf graag als ‘Latijns-conservatieven’. Gematigd, zeg maar. De Italiaanse premier heeft zich inderdaad geruststellend pragmatisch opgesteld sinds ze vorig jaar aantrad. In de praktijk blijkt ze veel radicaler. Op sociaal vlak heerst er bij de FdI een duidelijke vijandigheid tegenover sociale diversiteit, zowel etnisch als seksueel. En economisch zie je een diep wantrouwen tegenover vrije markten en een groot enthousiasme voor verregaande staatsinterventie. Beide aspecten kwamen de afgelopen weken aan de oppervlakte en hebben geleid tot openlijke breuken in de regeringscoalitie, waar ook de populistische Lega en de meer liberale partij Forza Italia deel van uitmaken.
Oude breuklijnen
De jongste rel ontstond nadat Roberto Vannacci, een dienstdoend generaal, een boek had publiceerde waarin hij tekeergaat tegen ‘de dictatuur van de minderheden’, waaronder hij feministen, milieuactivisten en zelfs dierenbeschermers rekent. Zijn boek is aanstootgevend homofoob racistisch. Wel heeft hij warme woorden over voor het Rusland van Vladimir Poetin, waar hij diende in de Italiaanse ambassade.
Het leger distantieerde zich snel en publiekelijk van de standpunten van de generaal. Zo ook de minister van Defensie, Guido Crosetto, die ze omschreef als ‘geraaskal’. Vannacci werd geschorst, en Defensie kondigde een onderzoek aan. Corsetto is dan wel een van de oprichters van de FdI, hij behoorde – in tegenstelling tot de meeste partijleden van zijn generatie – nooit tot haar voorloper, de opgeheven neofascistische Italiaanse Sociale Beweging (MSI). Premier Meloni komt uit de jongerenafdeling van de MSI. ‘Wij zijn nadrukkelijk anders’, merkte Corsetto op over zijn partijgenoten.
Dat maakten zijn collega’s meteen overduidelijk. Geen enkel partij- of kabinetslid steunde Crosetto. Hij werd publiekelijk bekritiseerd door vooraanstaande partijleden en afgebrand in online chatgroepen De stilte van de premier was oorverdovend. Zoals een van Crosetto’s critici opmerkte: het boek van generaal Vannacci weerspiegelt nu eenmaal de mening van veel FdI-kiezers en hun bondgenoten, met name van de Lega.
Op 21 augustus verklaarde vicepremier Matteo Salvini, leider van de Lega, dat de generaal recht had op zijn mening, en vergeleek diens behandeling met die van Giordano Bruno, de 16e-eeuwse filosoof die beweerde dat de aarde om de zon draait en op de brandstapel belandde.
Bankenbelasting
Naast die stilzwijgende steun voor racisme en homofobie beginnen ook de economische standpunten van de regering investeerders zorgen te baren. Op 7 augustus kondigde Salvini, als plaatsvervangend premier, aan dat de staat een onverwachte windfallbelasting van 40 procent zou heffen op de winsten van Italiaanse banken als gevolg van hogere rentetarieven. Nadat de Italiaanse bankaandelen de volgende dag waren gekelderd en voor zo’n 10 miljard euro aan waarde hadden verloren, paste de regering de maatregel inderhaast aan. De belasting werd ingeperkt tot 0,1 procent van de totale activa van een kredietverstrekker.
Ondertussen dreigt er nog een botsing met het bedrijfsleven. Meloni wil de prijzen begrenzen van vluchten tussen het vasteland en de grootste Italiaanse eilanden, Sicilië en Sardinië. Ryanair noemt het voornemen in strijd met de Europese wetgeving.
Rechts inhalen
Het economische populisme van de regering lijkt een truc om de populariteit van de FdI op te vijzelen op een moment dat de economie krimpt. En de bankenbelasting moet de staatskas helpen vullen in de aanloop naar de stringente begrotingsopmaak voor 2024.
Meloni steekt de pluimen voor de bankenbelasting op haar eigen hoed. De Lega van Matteo Salvini is er erg tevreden mee. Dat geldt niet voor de andere vicepremier, buitenlandminister Antonio Tajani van Forza Italia. Hij klaagde erover dat hij niet eens op de hoogte was gebracht.
Uit de voorbije zomer vallen twee lessen te trekken. Vóór de verkiezingen probeerde wijlen Silvio Berlusconi, de oprichter van Forza Italia, de twijfels van buitenlandse regeringen en investeerders weg te nemen: zijn partij zou de populistische instincten van haar coalitiepartners wel temperen. Maar met peilingen van 8 procent van de stemmen (tegenover 9 voor de Lega en 29 procent de FdI) kan Forza dat niet waarmaken. En twee: zodra premier Meloni te gematigd begint te lijken, zal Salvini haar met plezier rechts inhalen.
