‘In een week waarin Trump de Europese Unie openlijk op de korrel neemt tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, terwijl Brussel tegelijk de champagne ontkurkt na een historisch handelsakkoord met Indonesië, wordt duidelijk hoe hertekend de geopolitieke werkelijkheid van Europa vandaag is. In het defensief geduwd door een oude bondgenoot, tegelijk flirtend met nieuwe liefdes’, schrijft europarlementslid Wouter Beke. ‘Het is tijd om het te hebben over het nieuwe geopolitieke liefdesleven van de EU: polyamorie.’
Decennialang hield Europa er één vaste liefde op na: de Verenigde Staten. Samen deelden we een bed van veiligheid, een tafel van handel en een fundament van gedeelde waarden. Af en toe botsten we, over defensiebudgetten of over de regulering van big tech, maar altijd overheerste het geloof in een gezamenlijke toekomst. Een complex huwelijk, in goede en slechte dagen, zo leek het.
Vandaag staat deze Trans-Atlantische relatie onder een existentiële spanning. En dat is niet enkel te wijten aan de willekeur van Trump richting Europa. De VS flirt al langer met andere werelddelen, en zeer openlijk sinds 2011, toen toenmalig president Obama zijn pivot richting Azië inzette. Exclusief was onze relatie met de VS al lang niet meer, al hield de EU lang vast aan die illusie. Nu groeit het besef dat we sterker dan ooit op zoeken moeten gaan naar nieuwe minnaars in geopolitiek turbulente tijden om onze plaats op het wereldtoneel te behouden.
Zo is er nog heel wat onontgonnen potentieel voor Europa elders in de wereld. Denk bijvoorbeeld aan India, niet alleen de grootste democratie, maar sinds 2023 ook het grootste land ter wereld met meer dan 1,4 miljard inwoners. De recent aangekondigde nieuwe Europese strategie voor India is een eerste stap in een diepgaandere relatie met een land dat zijn plaats in de wereld nog zoekt, tussen pure machtspolitiek en economische vooruitgang. Zeker nu Trump premier Modi meer en meer in de handen van Rusland en China duwt, moeten we de Europese verleidingskracht extra in de verf zetten.
Ook elders is men op zoek naar partners die duurzame groei kunnen opleveren. Als je kijkt naar de economische slagkracht berekend door het IMF, komt ASEAN – een soort Europese Unie van Zuid-Oost Aziatische landen – op plaats zes, na de VS, China, de EU, India en Japan. Het is de regio met de hoogste economische groei in de wereld.
Landen als Vietnam, Indonesië en Maleisië zijn regionaal opkomende landen met een enorm handelspotentieel door de aangroeiende middenklasse en ook Singapore heeft als technologische grootmacht uitzonderlijke troeven in handen. We hebben al handelsakkoorden met Singapore en Vietnam en die met Indonesië is net rond. De volgende stap kan een overkoepelend EU-ASEAN akkoord zijn.
Daarnaast is het cruciaal om in het snelst groeiende continent ter wereld, namelijk Afrika, actiever te worden dan ooit tevoren. Europa is vaak te paternalistisch geweest en stond te vaak met een opgeheven vinger klaar. Nu moet het de weg inslaan naar een volwassen en gelijkwaardige relatie op basis van gezamenlijke economische voordelen die sleutel kan zijn voor stabiliteit en welvaart aan beide kanten van de Middellandse Zee.
D8 – ‘coalitie van de redelijken’
Tot slot kunnen we ook denken aan de traditionele medestanders van Europa in heel wat internationale conflicten. Europa kan maar best het voortouw nemen in een ‘coalitie van de redelijken’, met onder meer Canada, Zwitersland, Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland. Deze zes landen zouden theoretisch samen de vierde economie ter wereld vormen.
In lijn met wat oud-Secretaris-Generaal van de NAVO, Anders Rasmussen, het beschrijft, zou de EU samen met deze landen en het Verenigd Koninkrijk de D8 kunnen vormen in een nieuwe, multipolaire wereld. Een democratische alliantie waarbij economische dwang of chantage tegen één land een onmiddellijke en evenredige reactie van alle leden zou uitlokken, naar analogie met het befaamde artikel 5 van de NAVO. Deze ‘coalitie van de redelijken’ zou zo niet alleen een groep zijn met gedeelde Europese waarden, maar ook een economische supermacht.
Er zijn dus heel wat mogelijke minnaars op het menu, elk met zijn voor- en nadelen. En net daarin mag Europa niet onbezonnen naïef zijn. Niet bij elke partner zullen we de volledige checklist positief kunnen afvinken, soms met het verstand boven het hart. Dat vergt een bijzonder nieuw evenwicht waarvoor Europa zelf nog aan haar intern radarwerk moet sleutelen. Want een nieuwe liefde kan enkel groeien mits voldoende zelfliefde, met een sterkere interne markt en meer bewegingsvrijheid in haar buitenlands beleid. In wispelturige tijden moet je durven keuzes maken, pragmatisch én realistisch, zonder onze waarden volledig over boord te gooien.
Want er zijn kapers op de kust. Autocraten uit Rusland en China zijn al langer bezig met hun verleidingsdans. Zij lijken zich dan wel te presenteren als geliefden, hun echte beweegredenen zijn minder oprecht. Dit zien we in Centraal-Afrika waar onomwonden de kritische mineralen worden leeggeroofd en chaos wordt gecreëerd. Het is dan ook aan Europa om deze toxische relaties uit de markt te duwen, met oprechte samenwerkingen en diepgaande investeringen die op de lange termijn zorgen voor stabiliteit en economische groei in die regio’s.
Herwonnen zelfliefde
Polyamorie vraagt meer dan simpelweg nieuwe telefoonnummers verzamelen en vluchtige akkoorden. Het gaat om een nieuwe mentaliteit: respectvol investeren in meerdere relaties tegelijk, zonder exclusiviteit te eisen en de eigen wensen eindeloos door te duwen. Het vergt flexibiliteit, geduld en het vermogen om jaloezie en wantrouwen om te buigen naar vertrouwen en gedeeld belang. De EU moet leren verleiden en luisteren, niet alleen dicteren. En om te verleiden moet het eerst en vooral ook aan zichzelf werken.
De tijd van monogame geopolitiek is voorbij. Europa kan zich niet langer verschuilen achter de sterke arm van Washington, noch zich laten intimideren door Moskou en Peking. Het is leiden of geleid worden, daarom is het aan Europa om opnieuw het voortouw te nemen.
Het moet de kunst van polyamoureuze diplomatie leren beheersen: meerdere partners koesteren, met voldoende herwonnen zelfliefde zonder de eigen basiswaarden te verliezen.
Wouter Beke zetelt voor CD&V in het Europees parlement.