Met een groots opgezette volksraadpleging hoopt Viktor Orbán de oorlog in Oekraïne tot het onderwerp van de politieke campagne uit te roepen. ‘Fidesz zoekt altijd een vijand om dapper tegen te strijden.’
‘Steunt u Oekraïnes Europese lidmaatschap?’ Over die vraag mogen de Hongaren zich tot vrijdag 20 juni uitspreken in een nationale consultatie. Die consultatie is niet wettelijk bindend, maar zal, zo belooft premier Viktor Orbán, wel als dusdanig door zijn regering beschouwd worden. Op vrijdag kondigde Orbán aan dat al meer dan 2 miljoen stemmen werden uitgebracht.
Mag het verbazen dat Orbán zelf zijn voorkeur al meer dan duidelijk heeft gemaakt? ‘Denk aan de risico’s voor u uw mening uit’, staat te lezen in de brief die de uitnodiging om te stemmen vergezelt. Verder beweert de brief dat ‘Oekraïens EU-lidmaatschap elke Hongaar honderdduizenden forinten zou kosten’ en Oekraïense landbouwers geen Europese subsidies meer zouden krijgen. Orbán roept ook het schrikbeeld op dat ‘onze zonen naar het Oekraïense front worden gestuurd’. In online boodschappen worden Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, EVP-leider Manfred Weber en de Oekraïense president Volodymyr Zelenksy afgebeeld in zwartwit.
Electorale dreiging
De aanleiding voor de rondvraag mag verbazen. In tegenstelling tot wat Orbán beweert, staat Oekraïne niet op het punt om lid te worden van de Europese Unie. Ook de manier waarop Voks2025 wordt georganiseerd, mag verbazen. Er is nauwelijks controle op de stemmen die uitgebracht worden. Wie online stemt, moet beloven dat hij niet eerder op papier stemde. ‘Je kan de uitslag van die consultatie niet ernstig nemen’, zegt Bulcsú Hunyadi, die het onderzoeksprogramma extremisme leidt aan het Political Capital Institute in Boedapest. ‘Het is erg gemakkelijk om de uitslag te vervalsen.’
Het is een strategie die Orbán al vele malen toepaste. In 2017 organiseerde Hongarije een soortgelijke rondvraag over het zogenaamde ‘Soros-plan’. In die campagne stelde de Hongaarse regering de miljardair en filantroop George Soros voor als een ‘poppenspeler’ die van plan was een miljoen vluchtelingen naar Hongarije te halen. ‘Fidesz past die strategie voortdurend toe’, zegt Hunyadi. ‘Het creëert steevast een probleem dat het vervolgens zelf beweert op te lossen. Fidesz zoekt altijd een vijand om dapper tegen te strijden.’
Hunyadi ziet ook deze rondvraag als een poging van Fidesz om het maatschappelijke debat te kapen. De voorbije maanden heeft de nieuw opgerichte oppositiepartij Tisza de leiding genomen in de peilingen. Partijleider Péter Magyar, zelf een voormalig Fidesz-kopstuk, wil bij de parlementsverkiezingen van volgend jaar de grootste partij worden. ‘Orbán is al meer dan een jaar op zoek naar een onderwerp waarop hij Tisza succesvol kan aanvallen’, zegt Hunyadi. ‘Door Oekraïne voor te stellen als een gevaar voor Hongarije, en de oppositie voor te stellen als pro-Oekraïens, hoopt Fidesz nu het tij te keren. De nieuwe vijand is Oekraïne, en uiteraard ook Brussel.’
Geblokkeerde steun
De nationale rondvraag en de verhitte retoriek zet de getroebleerde verhoudingen tussen Hongarije en Oekraïne verder op scherp. Volodymyr Zelensky noemde Orbáns opstelling eerder deze week ‘anti-Europees’. ‘Hij maakt een enorme, historische fout’, beweerde Zelensky. Hij herhaalde ook eerdere beschuldigingen van de Oekraïense inlichtingendienst SBU, die in mei beweerde een netwerk van Hongaarse spionnen in de Oekraïense regio Transkarpatië te hebben ontmanteld.
Die gecrispeerde verhouding tussen Hongarije en Oekraïne is relatief nieuw. Ondanks enkele strubbelingen over de Hongaarse minderheid in Oekraïne waren de verhoudingen tot voor kort best goed. Hongarije steunde Oekraïne lange tijd in zijn Europese ambities. In mei 2023, meer dan een jaar na het begin van de invasie, stelde voormalig diplomaat Attila Demkó, gelinkt aan de Orbángezinde denktank MCC, dat Oekraïens EU-lidmaatschap vooral voordelen zou brengen voor Hongarije.
De relaties verzuurden evenwel toen Orbán in 2022 eerst de dreiging minimaliseerde, en de oorlog vervolgens genadeloos uitspeelde om de parlementsverkiezingen naar zijn hand te zetten. Orbán dreigde er meermaals mee om militaire en financiële steun aan Oekraïne te blokkeren. Tijdens het Hongaarse EU-lidmaatschap ondernam Orbán een vredesmissie, waarbij hij vooral zichzelf in de kijker zetten en bitter weinig vrede bracht.
Het opmerkelijke bondgenootschap tussen Orbán en Netanyahu: ‘In hun soort wereld kunnen ze elkaar goed gebruiken’
Hongaarse minderheid
Een belangrijk aspect in de relatie is de Hongaarse minderheid in Oekraïne. Die leeft voornamelijk in Transkarpatië, en is een restant van het Verdrag van Trianon (1920), waarin Hongarije werd verknipt en delen van zijn grondgebied verdeeld werden over de buurlanden. Bij de Oekraïense volkstelling van 2001 werd het aantal Hongaarse Oekraïners op ongeveer 152.000 geraamd. Ondertussen is hun aantal vermoedelijk gehalveerd. Sinds Fidesz in 2010 aan de macht kwam, zet het die minderheid in voor eigen gewin.
In 2010 maakte de partij het voor buitenlanders mogelijk om de Hongaarse nationaliteit aan te vragen, als ze kunnen bewijzen dat ze Hongaarse voorouders hebben. Ongeveer 300.000 inwoners van Oekraïne hebben ondertussen al gebruikgemaakt van de wet. ‘Voor de meesten was het vooral een handige manier om aan een EU-paspoort te raken’, zegt Péter Balogh, politiek geograaf aan de Eötvös Loránd Universiteit en het HUN-REN CERS Institute for Regional Studies. ‘Velen van hen hebben het paspoort gebruikt om zich in de EU te vestigen.’
Die ‘nieuwe’ Hongaren werden algauw een trouw stempubliek voor Fidesz, dat hen bovendien ook financieel steunde. In Oekraïne zorgden die praktijken geregeld voor controverse. Voor Oekraïners deed de situatie erg denken aan de politiek van Rusland, dat sinds 2014 vlot Russische paspoorten verspreidde in de Donbas.
Die vergelijking gaat niet op, vindt Balogh. ‘Hongarije heeft sinds de Tweede Wereldoorlog geen territoriale claims meer gemaakt. Er is geen enkele aanwijzing dat de Hongaarse regering eropuit is om een deel van Oekraïne in te palmen. Er zijn al veel journalisten naar Transkarpatië gereisd, op zoek naar separatisten. Tot nu toe hebben ze er nog geen enkele gevonden.’
Opmerkelijk genoeg heeft Vladimir Poetin wel al gezinspeeld op die mogelijkheid. Tijdens zijn ondertussen beruchte interview met voormalig Fox-gezicht Tucker Carlson stelde Poetin dat de plaatselijke Hongaren wilden terugkeren naar hun ‘thuisland’. Hongaars buitenlandminister Péter Szijjártó moest nadien formeel ontkennen dat Hongarije enige ambities had om de regio terug te grijpen.
Pro-Orbán
Veel heeft natuurlijk te maken met de opmerkelijke opstelling van Viktor Orbán, die het Rusland van Vladimir Poetin vaak aanhaalt als een bondgenoot. Het zou te ver gaan om Orbán pro-Russisch te noemen – Viktor Orbán is in de eerste plaats toch vooral pro-Orbán. Tegelijk lijkt Rusland niet bepaald hoog op te lopen met Orbán. In de aanloop naar de oorlog was Orbán ervan overtuigd dat Rusland nooit tot een grootschalige invasie zou overgaan. Hongarije was totaal onvoorbereid toen de Russen toch aanvielen.
Op veel vlakken is de relatie met Rusland vooral pragmatisch. Hongarije is afhankelijk van Russische energiebronnen – al toonden experts ondertussen al aan dat Russisch gas voor Hongarije niet bepaald goedkoper is. Er spelen ook persoonlijke belangen. ‘Het is duidelijk dat bepaalde bedrijven gelinkt aan Fidesz veel geld verdienen aan de transport van Russische grondstoffen’, zegt Hunyadi. ‘Sinds de Europese fondsen bevroren zijn, zijn Russische investeringen een alternatieve manier om projecten te financieren.’
Balogh wijst ook op politieke motivaties. ‘Viktor Orbán voert dezelfde cultuuroorlog die Poetin voert’, zegt Balogh. ‘Hij stelt Hongarije, net als Rusland, voor als een baken van traditionele waarden. Het lost ook het probleem van zijn eigen legitimiteit op. Door alle kritiek op zijn regime is het voor Orbán erg moeilijk om andere westerse leiders te ontmoeten. Door zijn relaties met Poetin uit te spelen, kan hij zich voor zijn thuispubliek toch presenteren als een leider die internationaal aanzien geniet.’
Ongenoegen
Het is nog niet duidelijk of Orbáns strategie, om Oekraïne als campagneonderwerp naar voren te schuiven, zal werken. ‘Er is een groot ongenoegen in de Hongaarse maatschappij’, stelt Balogh. ‘De economie stagneert. Er is veel frustratie over de enorme corruptie die onder Fidesz gegroeid is. Onze ziekenhuizen, onze scholen, onze infrastructuur bevinden zich in verschrikkelijk slechte staat. Het is niet duidelijk of ze de aandacht voor al die problemen zullen kunnen wegnemen.
Peter Magyar, de leider van Tisza, heeft zich vooralsnog op de vlakte gehouden over de vraag van Oekraïens EU-lidmaatschap. In april bevestigde hij dat zijn partij Oekraïne niet zal tegenhouden als het aan de voorwaarden voldoet – al probeert hij de campagne vooral over binnenlandse onderwerpen te voeren.
Voor Orbán zijn de verkiezingen van volgend jaar meer dan een zoveelste stembusgang. ‘Zijn politieke overleven hangt ervan af,’ zegt Hunyadi. ‘Dat is zijn enige doel. Als hij niet aan de macht blijft, stort het hele systeem in elkaar. Er is geen manier om het systeem te repareren. Orbán kan niet anders dan aan de macht blijven.’
Hoe Viktor Orbán zichzelf steeds meer isoleert
