Hoe politieke stammentwisten en opportunisme een harde brexit steeds waarschijnlijker maken

Maandagavond boog het Britse parlement zich voor een tweede keer over alternatieve oplossingen om de gordiaanse brexitknoop alsnog te ontwarren. Maar ook ditmaal kon geen van de vier voorstellen een meerderheid van de parlementsleden overtuigen. De poging van het Britse parlement om de regie in handen te nemen, is zo op pijnlijke wijze mislukt. De moeder aller parlementen heeft een zware symbolische nederlaag geleden.

Verscheidene parlementsleden legden twee voorstellen op tafel waarin het Verenigd Koninkrijk erg nauw aan de Europese Unie verbonden zou blijven. Het voorstel om in de Europese douane-unie te blijven, strandde op slechts drie stemmen van een meerderheid. Het ontwerp waarbij het Verenigd Koninkrijk deel wil uitmaken van de douane-unie én van de interne markt kwam dan weer 21 stemmen tekort.

May had in principe geen rekening moeten houden met een voorstel dat maandagavond een meerderheid had gehaald. Het waren namelijk niet-bindende, indicatieve stemmingen. Toch had ze het mandaat van het Britse parlement voor een douane-unie – wat een zachtere brexit is dan haar terugtrekkingsakkoord – kunnen afzetten tegen haar eigen voorstel in een bindende stemming. Dat had de harde brexiteers er toe kunnen dwingen om het terugtrekkingsakkoord alsnog goed te keuren. ‘Ik denk dat Theresa May gisteren hardop gevloekt heeft wanneer het voorstel van de douane-unie met drie stemmen verloor’, duidt professor Europese politiek Hendrik Vos.

Opportunisme

Opvallend genoeg werden beide voorstel door het gros van de Liberal Democrats weggestemd. De Britse liberalen zijn fervente tegenstanders van de brexit en hopen nog steeds dat het Verenigd Koninkrijk in de Europese Unie blijft zoals momenteel het geval is. Daarom stemden ze enkel voor een tweede referendum, in de hoop dat het Britse volk ditmaal simpelweg voor Remain zal kiezen. Maar wanneer het akkoord van Theresa May voor een vierde keer wordt weggestemd en de Britse regering geen langer uitstel wil aanvragen of krijgt, volgt binnen tien dagen een harde brexit zonder akkoord.

Er heerst een enorme brexitmoeheid langs beide kanten van het Kanaal.

Een bijzonder riskante gok, die ze aan hun kiezers niet zullen kunnen uitleggen wanneer hun tactiek in het water valt. Vanuit die optiek heeft voormalig premier Guy Verhofstadt, momenteel voorzitter van de brexitwerkgroep in het Europees parlement, Westminster al meermaals opgeroepen om consensus te zoeken over de partijgrenzen heen. Toch hadden zelfs zijn Britse partijgenoten daar blijkbaar geen oren naar.

Ook de Noord-Ierse DUP, die gedoogsteun geeft aan de minderheidsregering van Theresa May, vaart een erg opportunistische koers. De partij is vooral bezorgd dat het huidige terugtrekkingsakkoord Noord-Ierland van de rest van het Verenigd Koninkrijk zal doen afdrijven. Vicevoorzitter Nigel Dodds, die naar aanloop van het referendum campagne heeft gevoerd tegen de Europese Unie, kondigde onlangs aan dat hij zelfs liever in de Unie blijft dan dat het Koninkrijk verdeeld geraakt.

Het voorstel om in de douane-unie te blijven, zou er net voor zorgen dat die vrees niet bewaarheid wordt. Maar toch stemde de DUP maandag tegen die piste, omdat de partij simpelweg hoopt dat ze op 12 april de Unie zonder akkoord zal verlaten. Maar wanneer het akkoord van May het voor de vierde keer wel haalt – al is dat bijzonder onwaarschijnlijk – of er volgt een tweede referendum waardoor de brexit niet zou doorgaan, vist de partij compleet achter het net. Dan is het maar de vraag hoe de DUP hun gok aan haar kiespubliek zal verkocht krijgen.

First-past-the-post

De keuzes van beide partijen – al zijn ook Labour en de Conservatives in hetzelfde bedje ziek – toont aan dat alle kampen en facties er nog steeds van overtuigd zijn dat ze hun slag op een of andere manier kunnen thuishalen. Alle opties, van een harde brexit tot helemaal geen brexit, liggen nog steeds op tafel, waardoor Theresa May onvoldoende druk kan uitoefenen om andere partijen achter haar akkoord te scharen.

Het gebrek aan compromisbereidheid heeft ook een andere verklaring. Parlementsleden worden in het Verenigd Koninkrijk volgens het first-past-the-post-systeem verkozen, waarbij enkel diegene met de meeste stemmen verkozen wordt. Dit betekent dat de vertegenwoordigers de electorale strijd als ware tot het bittere eind in de boksring uitvechten.

In tegenstelling tot het proportionele representatiemodel in België – waarbij consensus haast onvermijdelijk is -behoren compromissen niet tot de gangbare praktijk over het Kanaal. Die traditie wordt in het Britse parlement – tenminste als het over brexit gaat – onverwijld verdergezet, met diepe verdeeldheid en een resem stammentwisten als resultaat.

Zo stapte het parlementslid Nick Boles maandagavond uit de Conservatieve partij omdat die geen compromisbereidheid toonde en zijn voorstel niet wilde steunen. Eerder verlieten ook al drie andere parlementsleden de Tories voor de Independent Group om dezelfde reden. Daardoor bestaat de Conservatieve Partij momenteel nog uit 312 parlementsleden en volstaat de gedoogsteun van de Noord-Ierse DUP niet langer voor een meerderheid in het 650-koppige Britse parlement.

Europese verkiezingen

Zoals de zaken er momenteel voorstaan, zal het Verenigd Koninkrijk binnen een tiental dagen de Europese Unie zonder een akkoord moeten verlaten. Er volgt dus geen transitieperiode waarbij het voorlopig in de Unie blijft om over de toekomstige handelsrelatie te onderhandelen. Kortom, op 12 maart dreigt te gebeuren wat niemand tot voor kort überhaupt mogelijk achtte.

Verwacht wordt dat Theresa May de komende dagen voor een vierde keer zal proberen om het terugtrekkingsakkoord door het parlement te jagen. Maar omdat ze daarvoor dertig parlementsleden moet overtuigen van standpunt te veranderen, is de kans op succes bijzonder klein. Daarnaast kan de premier op eigen houtje besluiten om Artikel 50 te deactiveren en de uitstap uit de Europese Unie ongedaan te maken. Maar ook dat scenario is vrijwel ondenkbaar. Ten slotte heeft May ook de mogelijkheid – ze is daar niet toe verplicht – om een langer uitstel te vragen.

Maar een dergelijk uitstel stuit op verscheidene bezwaren, zowel in Brussel als in Londen. Eerst en vooral lijkt het aan beide kanten van het Kanaal surreëel dat de Britten drie jaar na het brexitreferendum tussen 23 en 26 mei nog een Europese stem zouden kunnen uitbrengen. Hoewel May langer overleeft dan velen hebben voorspeld (waaronder ook uw dienaar, nvdr.), lijkt het totaal ondenkbaar dat ze in dat geval nog kan aanblijven.

Morgen stemt het Britse parlement naar alle waarschijnlijkheid over een voorstel dat May ertoe moet verplichten een langer uitstel te vragen indien er voor de Europese top van 10 april nog geen oplossing is gevonden.

Maar ook voor de Europese lidstaten – die een langer uitstel unaniem moeten goedkeuren – zijn er heel wat struikelblokken. De Fransen eisen zo bijvoorbeeld garanties dat de Britten niet zullen deelnemen aan de onderhandelingen over de meerjarenbegroting wanneer ze na 26 mei nog steeds deel uitmaken van de Europese Unie. De Britten zouden dat dossier, dat met unanimiteit moet worden goedgekeurd, namelijk anders kunnen blokkeren om de werking van de Europese instellingen onmogelijk maken.

Bovendien spelen er ook politieke motieven mee. Wanneer de Britten aan de Europese stembusgang deelnemen, zullen de Europese sociaaldemocraten (S&D – SP.A, PS) en de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR – N-VA) in het Europees parlement meer zetels halen dan momenteel wordt verwacht. De Europese Volkspartij (EVP) en de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE), die amper tot geen Britse vertegenwoordigers hebben, lijden in dat geval een aanzienlijk verlies. Daardoor zullen beide partijen minder gewicht in de schaal kunnen leggen en onvermijdelijk naast enkele Europese topposities grijpen.

‘Toch verwacht ik niet dat de Europese regeringsleiders de eventuele vraag van Theresa May zullen afwijzen. Niet alleen zijn de economische belangen té groot, de Unie wil de geschiedenis niet ingaan als degene die een harde brexit heeft veroorzaakt’, zegt Hendrik Vos.

De Europese Unie wil de geschiedenis niet ingaan als degene die een harde brexit heeft veroorzaakt.

Alternatieve oplossingen

Wanneer Theresa May uitstel aanvraagt en de Europese Unie dat goedkeurt, is het maar de vraag of eventuele alternatieven de huidige impasse kunnen doorbreken. Volgens de meest recente peilingen zou de Labourpartij de grootste worden bij nieuwe verkiezingen. Maar de partij is evenzeer verdeeld en zou, net als de Conservatieven momenteel, geen meerderheid behalen. Op die manier zou de huidige deadlock gewoon blijven voortduren.

Ook een tweede referendum is allesbehalve een ideale optie, al geeft het de Britten die van mening zijn veranderd en jongeren wel de kans om een (beter geïnformeerde) stem uit te brengen. Maar welke vraag moet er dan op het stembiljet prijken? Sommigen beargumenteren dat de Britten moeten kiezen tussen geen akkoord, Mays deal en geen brexit. Maar in dat geval is het nog steeds onduidelijk wat er moet gebeuren wanneer geen van de drie opties een meerderheid behaalt. Moet er dan maar een derde referendum volgen over de twee meest populaire opties?

Daarnaast zou de (nieuwe) Britse regering de onderhandelingen vanaf het begin heropstarten. Maar de struikelblokken in het huidige terugtrekkingsakkoord lijken ook in toekomstige gesprekken onvermijdelijk. Bovendien is de appetijt voor een tabula rasa en een lang uitstel bijzonder klein. ‘Er heerst een enorme brexitmoeheid langs beide kanten van het Kanaal’, vertelt een Europese diplomaat aan Knack.

Kortom, tien dagen voor de deadline van de brexit kan het dossier nog alle kanten op. Toch stuit elke piste op fundamentele problemen die door de verdeeldheid in het Britse parlement onoverkomelijk lijken.