Oud-premier Guy Verhofstadt (Open VLD) kreeg voor zijn optreden in Oekraïne en zijn roep om een verenigd Europa meer dan eens kritiek. Maar Verhofstadt had het wel degelijk bij het rechte eind, schrijft Knack-redacteur Kamiel Vermeylen.
Gelijk hebben en gelijk krijgen: het is een wereld van verschil. Oud-premier en voormalig Europarlementslid Guy Verhofstadt weet al langer dan vandaag wat dat betekent. Doorheen zijn decennialange politieke carrière was de liberale politicus een van de meest uitgesproken pleitbezorgers van meer (democratische) Europese samenwerking – een verbeten overtuiging die hem over gans Europa meer dan eens de nodige hoon opleverde, niet in het minst in België.
Ook voor zijn optreden op het Overwinningsplein in de Oekraïense hoofdstad Kiev in 2014, tijdens de grootschalige protesten tegen de plotse pro-Russische ommezwaai van toenmalig Oekraïens president Viktor Janoekovitsj, kreeg Verhofstadt heel wat kritiek. Zijn aanwezigheid, zo klinkt het vaak, gaf de Russische president Vladimir Poetin een gegronde reden of een uitgelezen alibi om het Oekraïense schiereiland de Krim en een deel van de Donbasregio in te palmen.
Verhofstadt had het nochtans tweemaal bij het rechte eind. Zijn pleidooi voor een verenigd Europa is vandaag relevanter dan in lange tijd. Eind 2017 hield de Franse president Emmanuel Macron aan de Sorbonne-universiteit in Parijs nog een vurig betoog voor een soeverein, verenigd en democratisch Europa. Acht jaar later heeft Europa enkele stappen in die richting gezet, maar zakt het – onder meer door een gebrek aan politieke daadkracht, versnippering en strategisch denken – niet zelden weg in zijn eigen moeras.
Ook al bombardeerde de Europese Commissie van voorzitter van Ursula von der Leyen zichzelf in 2019 ambitieus, maar overmoedig, tot een ‘geopolitiek’ orgaan, toch hebben de verdeelde lidstaten telkens weer het nakijken in een wereld waarin steeds meer autoritaire leiders de plak zwaaien. Kijk maar naar de Amerikaanse handelsheffingen, naar de aanhoudende Israëlische wandaden in de Gazastrook, naar de economische chantage van China, of naar de grootschalige Russische agressie tegen Oekraïne.
Poetin had Verhofstadts aanwezigheid op het Maidanplein echt niet nodig om zijn troepen het Oekraïense veld in te sturen.
Uiteenlopende overtuigingen, maar ook nationale belangen, verhinderden bijvoorbeeld dat Europa na Trumps tarieven terug zou slaan – zoals nochtans eerst werd aangekondigd. Het resultaat? De regering van Amerikaans president Donald Trump kon de lidstaten eenvoudigweg uit elkaar spelen, zelfs wanneer de Europese Commissie aan het stuur zat. Europese leiders moeten Trump er tegenwoordig zelfs voor bedanken dat hij importheffingen van vijftien procent heeft ingevoerd, of dat hij slechts tegen riante betaling Oekraïne wil steunen.
Dat laatste werd maandag opnieuw pijnlijk duidelijk. Liefst 7 – zeven! – Europese leiders moesten de Oekraïense president Volodymyr Zelensky naar Washington vergezellen om te voorkomen dat Trump Poetin op zijn wenken zou bedienen. Verhofstadt heeft gelijk. Het is niet vol te houden dat Europa, met zo’n 500 miljoen inwoners, zijn toekomst laat afhangen van de ruim 120.000 kiezers in Michigan, Pennsylvania en Wisconsin die Trump vorig jaar de overwinning bezorgden. Ook niet als Trumps Democratische tegenstander Kamala Harris aan het langste eind had getrokken.
Hetzelfde geldt voor Poetin, die op Oekraïense bodem zijn oorlog tegen het ganse Westen onverminderd voortzet. Jarenlang – tenminste tot vóór de grootschalige invasie van Oekraïne – dachten West-Europese leiders dat ze de man het hof moesten maken. En dat terwijl Poetin in 2000 voor de Duitse Bondsdag onomwonden zei een wig te willen drijven tussen het trans-Atlantische bondgenootschap, en terwijl hij al jarenlang delen van Oekraïne en Georgië bezet hield. De weinige sancties die Europa in het leven riep, waren slechts symbolisch van aard.
Dat bleek een vergissing van formaat. Begin augustus, zo berichtte het Duitse weekblad Der Spiegel zopas, dook in de archieven van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken een document op waarin de toenmalige Duitse consul-generaal in Sint-Petersburg beschrijft hoe Poetin – toen nog waarnemend burgemeester van de Russische stad – al in 1994 ‘meermaals en met nadruk’ herhaalde dat Oost-Oekraïne en Noord-Kazachstan bij Rusland horen.
Lees: Poetin had Verhofstadts aanwezigheid op het Maidanplein echt niet nodig om zijn troepen het Oekraïense veld in te sturen. De revisionistische president beschrijft de implosie van de Sovjet-Unie – die hij in de Duitse stad Dresden met een pistool in de hand aan den lijve ondervond – als de grootste ramp die zijn land ooit is overkomen. En hij wil de geschiedenis ingaan als de man die zijn land in ere herstelt. Met geweld, welteverstaan – niet met een samenlevingsmodel dat, zoals de EU, aantrekkingskracht uitstraalt.
‘Jullie moeten de EU niet bedanken, de EU moet jullie bedanken. Jullie verdedigen de Europese waarden en democratie’, zei Verhofstadt in 2014 op het Overwinningsplein. Zijn woorden werden door de duizenden aanwezigen op gejuich onthaald. Daags na zijn toespraak én de westerse strafmaatregelen tegen de regering-Janoekovitsj – die de nacht voordien tientallen Oekraïense demonstranten door scherpschutters had laten doden – nam de Oekraïense president de benen naar Moskou.
‘Wij hebben één verplichting: uw zaak steunen’, aldus Verhofstadt nog in 2014 tijdens de protesten in Kiev. Ongetwijfeld zijn heel wat van de aanwezige demonstranten intussen aan het front gesneuveld. En ongetwijfeld zouden enkelen van hen vandaag nog in leven zijn, mocht Europa Oekraïne het wapentuig hebben bezorgd waar het land vanaf dag één om vroeg. Nu Poetin en Trump samen over Oekraïne en heel Europa dreigen te beslissen, kunnen Europese leiders maar beter wat meer zoals Verhofstadt worden.