Uit onvrede met de aangekondigde besparingsmaatregelen trokken woensdag duizenden mensen de straat op in Frankrijk. Onder het motto Bloquons Tout (‘Laten we alles blokkeren’) wilden actievoerders het land lamleggen. ‘Dit protest is een waarschuwing voor de herfst, die mogelijk heet wordt’, zegt Frankrijkkenner Frederik Dhondt.
Aftredend binnenlandminister Bruno Retailleau liet in Frankrijk maar liefst 80.000 agenten optrommelen om de naar verwachting 100.000 betogers het hoofd te bieden die op woensdag zouden proberen om het land plat te leggen.
Het is een symptoom van een land in crisis. Maandagavond viel de Franse regering nadat François Bayrou een vertrouwensstemming had verloren in de Assemblée nationale. Na amper negen maanden in functie moest hij alweer aftreden als premier. Dinsdag werd defensieminister Sébastien Lecornu door president Emmanuel Macron benoemd tot opvolger.
‘Belangrijk om weten is dat de actiedag van 10 september al gepland was in de zomer, nog voor de vertrouwenskwestie van 8 september’, benadrukt expert Frederik Dhondt (VUB). ‘Macron dacht het protest te neutraliseren door snel een nieuwe premier te benoemen, maar dat lijkt een omgekeerd effect te hebben.’ Hoewel het protest minder omvangrijk is dan vooraf ingeschat, waren er volgens de krant Le Figaro woensdagmiddag al bijna 300 arrestaties tijdens protesten.
Het doel van de protestbeweging is zo eenvoudig als haar naam: alles blokkeren. Ze zou ontstaan zijn als Telegram-groep van zo’n twintig leden toen de regering-Bayrou in juli aankondigde dat Frankrijk 43,8 miljard euro moest besparen. Niet veel later gingen hashtags als #10septembre en #bloquonstout viraal op sociale media en groeide de actiegroep uit tot een massabeweging.
Het protest richt zich sterk tegen het staatsgezag. Bloquons Tout zegt op te komen voor de miljoenen burgers die door ‘het systeem’ verpletterd worden. ‘We betalen niet meer, consumeren niet meer, werken niet meer, en houden onze kinderen thuis’, is te lezen op een actiesite. ‘Onze enige macht is de totale boycot.’
De activisten zijn kwaad over de stijgende levensduurte, hoge belastingen, tanende openbare dienstverlening, en een – volgens hen – zelfzuchtige elite. Volgens Dhondt zijn de motieven duidelijk, en draaien die vooral om koopkracht en inspraak. Daarin weerklinken echo’s van de eisen die de gele hesjes stelden. ‘Intussen zijn we zeven jaar verder en worstelt een deel van de bevolking daar nog steeds mee’, aldus Dhondt. ‘Dat is pijnlijk.’
Uit een peiling van bureau Ipsos van vorige week, nog voor de val van de regering-Bayrou, bleek dat 46 procent van de Fransen de oproep tot het lamleggen van het land steunt.
Wie kwam er woensdag zoal op straat?
Frederik Dhondt: Volgens de Franse media gaat het om een heel divers publiek. Mensen van alle leeftijden zijn aanwezig: leerlingen uit de hoogste graden van het middelbaar onderwijs en studenten, maar ook werkende mensen en zelfs gepensioneerden.
De vakbonden zijn verdeeld: de Confédération Générale du Travail (CGT), de marxistisch-leninistische bond, doet mee. De Confédération française démocratique du travail (CFDT), een meer reformistische vakbond, niet.
Opvallend is dat de minister van Binnenlandse Zaken beweert dat enkel extreemlinks de straat op gaat, terwijl de beweging duidelijk veel diverser is. Halverwege de dag is het nog moeilijk te zeggen wie er precies allemaal meedoet.
Het lijkt ook moeilijk om te weten wie er achter de beweging zit.
Dhondt: Uit onderzoek door politie en journalisten blijkt dat de beweging online min of meer spontaan is ontstaan. Enkele influencers zouden daarin een rol gespeeld hebben.
Maar vooral La France insoumise (‘het opstandige Frankrijk’), de linkse partij van Jean-Luc Mélenchon, probeert de beweging naar zich toe te trekken. Mélenchon, een oude trotskist, gelooft in het platleggen van het kapitalistisch systeem via een algemene staking. Jongeren verwijzen in interviews vaak naar het idee van een convergence des luttes (‘bundeling van de strijd’): studenten en arbeiders die samen het land stilleggen, zoals in ’68. Vandaag richt de beweging zich tegen Macron.’
‘Voor Rusland is het destabiliseren van Macron interessant, omdat hij vasthoudt aan de steun voor Oekraïne.’
Er wordt soms geopperd dat er Russische beïnvloeding achter de beweging zit. Kan dat kloppen?
Dhondt: Dat valt niet uit te sluiten. Via het internet is buitenlandse beïnvloeding altijd een optie. Voor Rusland is het destabiliseren van Macron interessant, omdat hij vasthoudt aan de steun voor Oekraïne en probeert een blok te vormen met de oostelijke NAVO-landen.
Mélenchons standpunten over de oorlog in Oekraïne of China staan ver van het officiële Franse beleid. En ook zijn partner, Sophia Chikirou, verklaarde bijvoorbeeld dat China geen dictatuur is en dat de vrijheid van meningsuiting in Frankrijk net zozeer bedreigd wordt als daar. Zij schreef ook een rapport voor de Assemblée nationale dat bijna leek alsof het door Peking was ingefluisterd. Dat voedt het vermoeden dat er minstens gelijklopende belangen bestaan.
Linkse partijen hebben zich vastgehaakt aan de sociale protestbeweging, maar ook radicaal-rechts toont sympathie. Hoe zit dat juist?
Dhondt: Het radicaal-rechtse Rassemblement National zegt formeel dat het land niet nog eens geblokkeerd moet worden. Zij pleiten liever voor snelle verkiezingen. Maar volgens het Franse dagblad Libération zie je online wel pogingen tot infiltratie.
Tegelijk hanteert de regering een narratief waarbij, als het uit de hand loopt, de schuld bij extreemlinks kan worden gelegd. Er zijn immers precedenten: de sabotage van de tgv tijdens de Olympische Spelen vorig jaar kwam uitlinkse hoek, rellen na de titel van PSG liepen ook uit de hand, wat wel een verwachting naar orde en fermeté (‘daadkracht’) heeft doen rijzen bij de bevolking. Zo’n context maakt het makkelijk om alles af te schuiven op extreemlinks.
Kan dit protest politieke gevolgen hebben?
Dhondt: Zeker. Premier Lecornu heeft weinig manoeuvreerruimte. Als hij geen meerderheid vindt, kan hij weggestemd worden. De Parti Socialiste staat onder druk om een motie van wantrouwen te steunen. Wordt die aangenomen, dan ligt de bal terug bij Macron: ofwel moet hij dan het parlement ontbinden, ofwel zelf opstappen. In die zin is dit protest een waarschuwing voor de herfst, die mogelijk heet wordt.
Is de Bloquons Tout-beweging niet gewoon een heruitgave van de gele hesjes?
Dhondt: Niet helemaal. De gele hesjes hielden het lang vol en dwongen Macron tot een consultatieronde door heel Frankrijk. Nu hij niet meer herverkozen kan worden, is hij die symbolische autoriteit kwijt. Bovendien zijn verschillende partijen deze keer veel sneller op de kar van het protest gesprongen. Dat maakt de beweging politieker, en ook gevoeliger voor infiltratie.
Hoe lang denkt u dat dit protest kan aanhouden?
Dhondt: Omdat de acties op weekdagen plaatsvinden in plaats van op zaterdagen, kost het mensen effectief een werkdag en dus een deel van hun inkomen. Dat maakt volhouden moeilijker. Toch verhoogt dit de druk op Lecornu.
‘De regering gebruikt een narratief waarbij, als het uit de hand loopt, de schuld bij extreemlinks gelegd kan worden.’
Veel hangt af van de toegevingen van de nieuwe regering. Blijft het bij een besparingsprogramma, dan zal het protest zeker voortduren. Er zijn immers meer actoren dan alleen vakbonden of linkse partijen die er belang bij hebben. Maar de politieke speelruimte van de premier is klein. Zijn benoeming kwam snel, maar zonder uitgewerkt politiek akkoord. Dat verhoogt de druk om vol te houden.
Het protest van de gele hesjes verspreidde zich relatief snel naar andere landen, zoals België en Nederland. Is Bloquons Tout een voorbode van sociaal protest over heel Europa?
Dhondt: Sommige thema’s, zoals gezondheidszorg en pensioenen, wegen ook elders in Europa, waardoor het niet uit te sluiten valt. Zeker niet als Rusland daar belang bij zou hebben, zoals in Duitsland.
Maar voorlopig lijkt dit een typisch Frans fenomeen. Het land kent lagere lonen en een groter koopkrachtprobleem dan pakweg België, mede omdat Frankrijk geen loonindexering kent. En ook het presidentiële systeem maakt een verschil. Macron belichaamt de macht en wordt daardoor automatisch de zondebok. In landen met coalitieregeringen is die persoonlijke afrekening veel minder uitgesproken.
Een nieuw element is wel de rol van artificiële intelligentie in propaganda. Via sociale media circuleren gesimuleerde verklaringen of fake content die heel geloofwaardig lijken. Dat was in de tijd van de gele hesjes nog geen factor. Vandaag is het een wapen om sentimenten aan te wakkeren in een toch al gepolariseerde context.
Het is dus zaak om voorzichtig te blijven en het verloop goed te volgen?
Dhondt: De sterke aanwezigheid van ordetroepen is een politiek signaal op zich. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen in 2027 proberen politici zich te profileren, vaak in de gunst van miljardairs die hun eigen nieuwszenders of radiozenders uitbouwen – een soort Franse variant van het Amerikaanse Fox News. Figuren als Bruno Retailleau profileren zich nadrukkelijk, omdat ze hopen een betere kans te hebben om met de steun van miljardairs als Vincent Bolloré of Pierre-Édouard Stérin effectief president te worden, dan de meer aangebrande Rassemblement National-figuren Jordan Bardella of Marine Le Pen. Er circuleren ook verhalen over contacten van vertrouwelingen van Macron met onder andere Marine Le Pen. Ook Nicolas Sarkozy zocht toenadering tot Bardella. Dat wijst op een complex spel waarin economische liberalen en rechts-nationalisten elkaar soms vinden.
Het gevaar is dat er een kloof ontstaat tussen het beleid dat politici voeren eens ze verkozen zijn, en het ongenoegen waarop ze teren om verkozen te raken. Dat zagen we bij Trump en Farage, en die dynamiek dreigt ook in Frankrijk zichtbaar te worden.