Doet Marine Le Pen de Europese Unie op haar grondvesten daveren?

Zondag vindt in Frankrijk de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen plaats. Daarin neemt zittend president Emmanuel Macron het op tegen Rassemblement National-kopstuk Marine Le Pen. Europese staatshoofden en regeringsleiders kijken met ingehouden adem toe.

‘Nee, minder radicaal is Le Pen nauwelijks geworden’, vertelt de Britse Georgina Wright (33) om de hoek van het Elysée-paleis in het centrum van Parijs aan Knack. Wright is directeur Europese aangelegenheden bij het gerenommeerde Institut Montaigne. Voordien was ze onder meer werkzaam bij de Europese Commissie en de NAVO in Brussel, en bij het Institute for Government in Londen, waar ze de brexit op de voet volgde. Wright acht de kans op machtswissel aanstaande zondag klein, maar niet onbestaande. Desgevallend, klinkt het, zijn de gevolgen op de internationale bühne enorm.

De buitenlandse aandacht voor de Franse presidentsverkiezingen is dan ook navenant. Tot op het hoogste niveau. In een hoogst uitzonderlijke open brief in de Franse krant Le Mondevragen Duits bondskanselier Olaf Scholz, Spaanse regeringsleider Pedro Sanchez en diens Portugese ambtgenoot Antonio Costa de Franse kiezer om niet voor Le Pen te stemmen. ‘De keuze die het Franse volk moet maken tussen een democratische en een extreemrechtse kandidaat is van cruciaal belang voor Frankrijk en voor ons allen in Europa’, klinkt het.

En die keuze staat flink ter discussie. Zeker als het over de symboliek gaat. Groot was namelijk Le Pens protest toen president Emmanuel Macron voor de start van roterende Europese voorzitterschap kortstondig de Franse vlag aan de Arc de Triomphe door een Europese verving.

Net zoals de Franse generaal Charles De Gaulle, maar dan radicaler en liefst 70 jaar nadat de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal het daglicht zag, wil Le Pen de rol van Frankrijk in de NAVO en de Unie terugschroeven. Zo wil ze Frankrijk uit de militaire NAVO-commandostructuren loodsen – een opvallend standpunt tijdens de Oekraïneoorlog. Vanuit Rusland riep opposant Alexei Navalny daarom op om niet voor Le Pen te stemmen. Oekraïens president Volodymyr Zelensky benadrukte dat hij Macron als partner niet wil verliezen. Maar hoewel de blauw-gele vlag aan veel Franse overheidsgebouwen wappert, had de oorlog in Oekraïne volgens Wright amper een impact op de eerste stemronde. ‘Internationale thema’s zijn doorgaans zelden doorslaggevend. Bovendien ligt het gros van de Franse bevolking voornamelijk wakker van de stijgende kosten voor het levensonderhoud.’

Frexit

Maar de eerste ronde is de tweede niet. Tijdens Le Grand Débat kwamen de banden tussen Le Pen en Poetin nadrukkelijk aan bod. En ook de Europese Unie was een prominent gespreksthema. Dat was nog meer het geval bij het televisieduel in 2017, dat slechts een week na de Britse activering van de Europese uitstapclausule plaatsvond. Toen bepleitte Le Pen nog volmondig een Frexit uit de eurozone. Het gros van de Fransen kon dat niet smaken, en weinig voorbereid moest ze de duimen leggen voor Macrons pro-Europese standpunten. ‘Le Pen heeft daaruit geleerd’, zegt Wright. ‘Ze is zo verstandig om te communiceren dat ze de Unie van binnenuit wil hervormen. Dat komt een pak gematigder over en zal haar minder stemmen kosten. En, áls ze meent wat ze zegt, kan ze veel beter van binnenuit hervormen dan van buitenaf.’

Over de Europese Unie houden Macron en Le Pen er fundamenteel andere zienswijzen op na. ‘Voor de eerste dient de Europese Unie als vector van de Franse soevereiniteit en de nationale belangen. Le Pen ervaart de Europese constructie daarentegen als een beperking van hetgeen ze in het land gedaan wil krijgen.’ Le Pens overtuigingen zijn enigszins ironisch. ‘Frankrijk slaagt er in de Unie vrijwel altijd in haar belangen te projecteren of verdedigen, denk maar aan de vele miljarden die het uit de Europese landbouwpot blijft ontvangen. In reactie op Le Pens ontevredenheid circuleert daarom in de Europese bubbel de grap dat als het Frankrijk nóg meer uit de brand wil slepen, het enkel nog troepen naar Brussel kan sturen. Daar zit een flinke brok waarheid in. ‘

Een liefhebber van het Europese project is Le Pen dus niet geworden. Het vrij verkeer van personen wil ze deels op de schop. Enkel mensen met de Franse nationaliteit mogen nog aanspraak maken op sociale voorzieningen. Buitenlanders mogen van haar niet langer zomaar in Frankrijk aan de slag – het zijn de Fransen die voorrang moeten krijgen. De 53-jarige politica wil de Europese energiemarkt verlaten, hoewel Frankrijk aanzienlijke hoeveelheden uit het buitenland importeert. Ook de Franse bijdragen aan het Europese budget, jaarlijks goed voor een kleine 25 miljard euro, wil ze stopzetten. En ondanks het feit dat Le Pen de klimaatverandering allerminst ontkent, heeft ze van de Europese Green Deal geen hoge pet op. Het door de Europese Commissie voorgestelde migratiepact kan meteen de prullenmand in.

Orbán

‘Met Le Pen zou het Europese integratieproces zoals we dat kennen ophouden te bestaan’, aldus Wright. ‘Een Frexit is volgens Le Pen niet langer de bedoeling, maar in de praktijk komen haar voorstellen daar min of meer op neer.’ Le Pen zou alvast een heleboel bindende Europese afspraken schenden. Maar per referendum wil ze daarvoor de steun van het Franse volk vragen – zeker wanneer ze in juni geen parlementaire meerderheid zou bemachtigen. Over de grondwettelijkheid van die manier van werken lopen de discussies in Frankrijk volop. Le Pen kan alvast op de steun rekenen van Hongaars premier Viktor Orbán en Pools vicepremier Jaroslaw Kaczinsky. Het Poolse Hooggerechtshof erkent de primauteit van het Europese niet, Orbán sleutelt aan de Hongaarse rechtsstaat en meent dat de Unie daar niets aan te zeggen heeft.

Met drie zouden ze dus een alliantie van vrije en soevereine natiestaten kunnen vormen. Er is een maar. ‘Met die twee bondgenoten heeft Le Pen te weinig medestanders om de Unie van binnenuit te hervormen’, benadrukt Wright. ‘Daarvoor heeft ze – minstens – een gekwalificeerde meerderheid nodig. Bovendien is de samenhang tussen de drie niet zo coherent. Denk maar aan Rusland: Warschau is niet te spreken over de Hongaarse houding en zal dat zeker niet zijn indien Le Pen sancties tegen Rusland blokkeert.’ Wel kan Le Pen samen met Hongarije en Polen consequent op de rem trappen als het over soevereiniteitsaangelegenheden gaat. Inbreukprocedures tegen Frankrijk via de Europese Commissie of veroordelingen via het Europees Hof van Justitie zouden geen onlogisch gevolg zijn.

Frans zand in de Europese machine, zeg maar. En die machine komt als vanouds op gang door Frans-Duitse samenwerking. Maar Le Pen is evenmin pleitbezorger van innige relaties tussen Parijs en Berlijn. Met regelmaat haalde ze tijdens haar campagne uit naar de militaire samenwerking tussen beide landen, de Duits-Amerikaanse banden en migratie- en energiepolitiek die in Berlijn wordt gevoerd. ‘Nog steeds vormt de Frans-Duitse as de motor van de Europese integratie. Als er veel ruis op de lijn zit, dan staat de Unie stil’, zegt Wright. Voor Frankrijk is dat eigenlijk geen goede zaak. ‘Bij de start van het Franse voorzitterschap werden er op Europees niveau ongeveer 250 teksten onderhandeld en Frankrijk oefent daar een enorme invloed op uit, zeker wanneer het over digitalisering, klimaatverandering of een Europees minimumloon gaat. Zonder die inspanningen schiet het zichzelf in de voet.’

De spanning rond de verkiezingen is in Frankrijk op allerlei niveaus te voelen. Weekblad Marianne covert deze verkiezingsweek met een beeld van de ogen van zowel Macron als Le Pen. ‘Ondanks de woede (…)’, staat er bij Macron, ‘moeten we chaos vermijden’, waarschuwt het blad bij Le Pen. Tussen de redactieraad en aandeelhouders van het blad is er alvast een flinke discussie ontstaan over de onpartijdigheid van het blad. De zenuwen staan duidelijk gespannen.

Aan de Franse kiezer om te bepalen of de Europese Unie vanaf zondagavond nog onzekerder tijden tegemoet gaat.