Wat de EU al jaren niet vermocht, daarin slagen pelsdieren marter en hermelijn: de Poolse nationalistische regeringscoalitie davert op haar grondvesten. Knetterende ruzie over een dierenrechtenwet dwingt partijvoorzitter Jaroslaw Kacvzynski van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ om als superminister op de voorgrond te treden. Kan hij de brokken lijmen?
Een uitdoofscenario voor pelskwekerijen van marters en hermelijnen, een verbod op onverdoofd ‘halal’ slachten voor de export, een verbod om dieren in circussen te gebruiken en een verbod om trouwe vriend Bobbie zijn leven lang in weer en wind aan de ketting te leggen. Dat zijn de belangrijkste bepalingen van de nieuwe Poolse wet op dierenwelzijn. De tekst moet veel Westerse dierenrechtenorganisaties als muziek in de oren klinken.
Nochtans is de wettekst ontsproten aan het brein van Jaroslaw Kaczynski, voorzitter van het nationalistische ‘Recht en Rechtvaardigheid’ dat in het weldenkende westen routineus als ‘aartsconservatief’ wordt beschouwd.
Kaczynski’s dierenliefde staat buiten kijf. Sinds zijn inwonende moeder enkele jaren geleden is gestorven, leeft de partijvoorzitter enkel in het gezelschap van Fiona, Czarus en Rudy, zijn drie geliefde katten.
Vijftien partijleden die tegenstemden, zijn door een woedende voorzitter Kaczynski uit de partij gegooid.
In het najaar van 2017 trok een liberale oppositieleidster in de Sejm (de Poolse kamer) fel van leer tegen de onderwerping van de rechterlijke macht aan de regering, een kritiek die ook de EU herhaaldelijk tot Warschau richt. Tijdens de vlammende speech zat Jaroslaw Kaczynski ostentatief te bladeren in de ‘Atlas kotow’, een rijkelijk geïllustreerd boekwerk over kattenrassen. Kwestie van de prioriteiten duidelijk te stellen.
Boze boeren
De dierenwelzijnswet stuit -bijna vanzelfsprekend- op kritiek van de Poolse boeren. Met name het afschaffen van pelsdierkwekerijen en het verbod op ‘halal’ slachten voor de vleesexport zetten kwaad bloed. Belangenorganisaties van de boeren vrezen dat Polen die lucratieve markten zal verliezen aan landen die het minder nauw nemen met dierenwelzijn. Naar eigen zeggen betalen de boeren jaarlijks 200 miljoen euro belastingen die de regering door de neus geboord zal zien.
Opstand van de dwergen
Veel zorgwekkender dan boze boeren is de verdeeldheid die de kwestie in de regering veroorzaakt. ‘Recht en Rechtvaardigheid ‘ is met bijna 200 zetels op 460 verreweg de grootste partij. Een meerderheid vergt dus 231 zetels. Daarvoor heeft ‘Recht en Rechtvaardigheid’ de steun nodig van twee kleine rechtse partijen: ‘Solidarna Polska’ (Verenigd Polen) van Minister van Justitie Zbigniew Ziobro en ‘Porozumienie’ (Overeenstemming) van Jaroslaw Gowin. Beide ‘kleintjes’ hebben 18 zetels en zijn broodnodig om de regeringsmeerderheid in stand te houden.
Deze twee partijen zijn niet gewonnen voor de dierenwelzijnswet. Tijdens de stemming in de Sejm (Kamer) op 22 september stemden de volksvertegenwoordigers van ‘Verenigd Polen’ tegen. Die van ‘Overeenstemming’ onthielden zich.
De toorn van Kaczynski en ‘Recht en rechtvaardigheid’ was hevig. Bij de al langer geplande regeringsherschikking, zo liet Kaczynski verstaan, zou het aantal ministers van twintig naar veertien worden herleid. Versta: de opstandige dwergen zouden aan ministers en macht moeten inleveren. Zo geschiedde: in de afgeslankte regering hebben enkel partijvoorzitters Ziobro en Gowin een ministerpost. Jong talent zoals Minister voor Ontwikkeling Jadwiga Emilewicz van ‘Overeenstemming’ verliest haar ministerpost en stapt prompt uit de partij.
Intern gekrakeel
De tegenstand tegen de dierenwelzijnswet zit niet enkel bij de coalitiepartners. Ook intern is ‘Recht en Rechtvaardigheid’ verdeeld. Vijftien partijleden die tegenstemden, zijn door een woedende voorzitter Kaczynski uit de partij gegooid. Onder hen Minister van Landbouw Jan Krzystof Ardanowski die zich sindsdien ontpopt heeft tot een van de meest vocale tegenstanders van de wet, want ‘God heeft de mens de beschikking gegeven om de dieren te gebruiken. Tijdens dat proces moet er wel zoveel mogelijk op dierenwelzijn worden gelet.’
Uiteindelijk geraakte de wet in de Sejm enkel goedgekeurd dankzij stemmen van de groene, linkse en liberale oppositie. Dat is een primeur en een vernedering voor ‘Recht en Rechtvaardigheid’ dat Polen al sinds het najaar van 2015 bestuurt. Eenzelfde scenario kan zich, tot afgrijzen van Kaczynski, voordoen bij de stemming in de Senaat.
Diepere breuklijnen
Het stennis over de dierenwelzijnswet is de bovenlaag van een dieperliggend probleem. Jaroslaw Kaczynski is 71. Het wordt dus tijd om uit te kijken naar een nieuwe vaandeldrager voor de Poolse rechterzijde. Twee mannen staan met getrokken messen tegenover elkaar: premier Mateusz Morawiecki en Justitieminister Zbigniew Ziobro.
Wie verwachtte dat de dierenwelzijnswet op het platteland electoraal zou worden afgestraft, vergist zich.
Morawiecki heeft de steun van Kaczynski. Maar Ziobro beschikt, als Justitieminister, over een machtig wapen. Daarvoor moeten we even terug naar de presidentsverkiezingen van afgelopen lente. In volle coronacrisis wou Morawiecki die stembusslag enkel via stemmen per post laten plaatsvinden. Tegenstanders pleitten voor uitstel en hebben het uiteindelijk gehaald. In zijn haast en in de coronachaos die toen heerste, heeft Morawiecki mogelijks procedurefouten in het electoraal proces begaan. Als zijn rivaal Ziobro daar een onderzoek naar eist, dan geraakt Morawiecki in nauwe schoentjes. Om dat te vermijden, ligt een wet op tafel die ‘amnestie’ verleent aan wie tijdens (de eerste golf van) de coronacrisis fouten zou hebben begaan. De kwestie blijft als een zwaard van Damocles boven het hoofd van de premier bungelen.
Enter superman
Partijvoorzitter Jaroslaw Kaczynski van het succesvolle ‘Recht en Rechtvaardigheid’ is sinds de verkiezingsoverwinning van najaar 2015 de facto de machtigste man van Polen. Zoals het een sluwe vos betaamt, opereert hij het liefste in de schaduw. Zelf noem hij zich steevast nederig ‘een doodgewone volksvertegenwoordiger’. Nu leiden het gerommel in eigen rangen, de bekoelde relatie met de twee kleine coalitiepartners en de tweestrijd om zijn opvolging ertoe dat voorzitter Kaczynski op de voorgrond treedt.
Bij de recente herschikking van de regering trad Kaczynski tot de ploeg toe. Hij wordt vice-premier en coördinator van een nieuw veiligheidscomité dat toeziet op de werking van Justitie, Defensie en Binnenlandse Zaken. Een ‘superminister’ dus, die de instrumenten in handen heeft om de kemphanen Morawiezcki en Ziobro in de gaten te houden. Elk brandje kan Kaczynski nu zelf zien en doven.
Ook inzake de omstreden dierenwelzijnswet kan Kaczynski hopen op een elegante exit. President Adrzej Duda, een getrouwe van Kaczynski, voert met boerenorganisaties overleg. Mogelijks komen er her en der aanpassingen aan de tekst. Finaal is het de president die de wettekst moet ondertekenen.
De ruzie met de coalitiepartners is, althans voorlopig, beslecht. De drie partijen kwamen expliciet overeen om samen loyaal verder te besturen. Er blijft wel dynamiet op de weg liggen. Zo is de gematigd-rechtse Gowin met zijn ‘Overeenstemming’ geen groot voorstander van het onophoudelijke bashen op LGBT’s door ‘Recht en Rcehtvaardigheid’.
Maar de grootste troef voor Kaczynski is en blijft de steun van de kiezer. Wie verwachtte dat de dierenwelzijnswet op het platteland electoraal zou worden afgestraft, vergist zich. ‘Recht en Rechtvaardigheid’ staat er volgens de meest recente peilingen pal. Kaczynski en de zijnen kunnen rekenen op een forse 40 procent van de stemmen. De eerste uitdager, het liberaal-groene ‘Koalicja Obywatelska’ (Burgercoalitie) strandt op 20 procent: de helft dus.
De marter en de hermelijn hebben dan toch iets gemeen met de Europese Unie: ook zij kunnen de poten van onder Kaczynski’s troon niet doorknagen, zo blijkt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
