Het uiterste noorden van Chili vormt het toneel van een uit de hand gelopen migratiekwestie. Voornamelijk Venezolaanse migranten worden de toegang tot het land verhinderd, terwijl ze ook niet terug op hun passen mogen terugkeren, richting buurland Bolivia. De spanning stijgt, in het hele land.
De situatie is het gevolg van een nieuwe migratiewetgeving in Chili. De nieuwe wet vereist dat migranten zichzelf rapporteren bij de douane voor een verplichte screening van hun antecedenten. Iedereen die zich aan de controle onttrekt, dan wel vervalste documenten presenteert, komt in aanmerking voor onmiddellijke verwijdering. De wet is in voege sinds 12 februari en werd afgekondigd door de rechtse regering van uittredend president Sebastián Piñera.
Het probleem rijst nu migranten die geweigerd worden in Chili, nu ook niet meer op hun passen kunnen terugkeren naar Bolivia – precies omdat ze Chili met een irreguliere migratiestatus hebben verlaten. De spanning stijgt, en verschillende migratiecentra in het noorden kraken in hun voegen. Lokale autoriteiten stellen dat zij de middelen niet hebben om te reageren op de menselijke noden die deze situatie creëert. Mensenrechtenorganisaties tekenen intussen getuigenissen op van verschillende gewelddaden tegenover migranten.
De Chileense regering kondigde de noodtoestand af in de noordelijke provincies Arica, Parinacota en El Loa. Deze gebieden liggen op traditionele migratieroutes van voornamelijk Haïtianen en Venezolanen, die de ellende in hun moederland ontvluchtten. Volgens cijfers van UNHCR, het vluchtelingenagentschap van de Verenigde Naties, gaat het om zo’n 400 tot 500 mensen per dag. Andere schattingen variëren tot 1000 mensen per dag.
Ondanks de vrieskou op hoogtes van meer dan 4000 meter boven zeeniveau maken de migranten gebruik van irreguliere grensovergangen in de hoop Chili te bereiken. Het gebied waar ze doortrekken is de Atacama-woestijn, waar de temperatuurverschillen tussen dag en nacht gemakkelijk 40 graden kunnen bedragen. De autoriteiten stellen dat sinds 2021 al minstens 23 migranten de dood vonden. Sinds het begin van dit jaar werden al drie lijken geborgen, waaronder een Colombiaan van 32 jaar die levenloos werd teruggevonden, met alleen de kleren die hij aanhad als bagage.
In een reactie op hun uitzichtloze situatie bedienen de migranten zich van drukkingsmiddelen om respect af te dwingen voor hun rechten. Verschillende groepjes hebben blokkades opgeworpen op de belangrijkste verkeersader tussen Bolivia en de noordelijke Chileense steden Iquique en Antofagasta. In een conflict kwam daarbij een Chileense vrachtwagenchauffeur om het leven. Diens dood wakkert de spanningen tussen streekbewoners en migranten verder aan. Op hun beurt wierpen streekbewoners de afgelopen weken al verschillende wegblokkades op. Op plakkaten is te zien hoe de actievoerders zich kanten tegen migratie, die zij linken met een toename van de criminialiteit.
De Chileense en Boliviaanse regeringen laten weten dat ze een werkgroep zullen oprichten om de migratiekwestie op te lossen. Via de Internationale Organisatie voor Migratie en het Vluchtelingenagentschap van de VN werd er 3,5 miljoen dollar toegekend om de situatie het hoofd te bieden.
‘Geïmproviseerd’
De nieuwe Chileense wet kan op brede kritiek rekenen. Niet in het minst van Javier García, de burgemeester van het noordelijke stadje Colchane, waar er zich een belangrijk migratiecentrum bevindt. Radio Bio Bio Chile tekende García’s reactie op. García vindt dat de rechtse regering van uittredend president Sebastían Piñera de wet bijeen geïmproviseerd heeft.
‘De nieuwe wet heeft niets veranderd aan de alledaagse situatie in Colchane. Vandaag zien we, net zoals gisteren en de dag ervoor, dat migranten toekomen, en betreuren we de dood van alweer één van hen.’
De burgemeester stipt aan de nieuwe wet alleen een succes kan zijn als ze gepaard gaat met meer controlemiddelen. Zoniet zet het, behalve toegenomen administratielast, geen zoden aan de dijk: ‘Na tien uur administratie zien we dat de uitgezette personen nieuwe groepjes vormen en andermaal Chili proberen binnen te komen.’
‘Staat is afwezig’
Kritiek uit andere hoek komt van de Chileense socioloog Luis Eduardo Thayer, verbonden aan de Universidad Católica Silva Henríquez in de hoofdstad Santiago. Het Duitse Die Welle tekende zijn reactie op. Thayer merkt op dat in Chili, toch traditioneel een land met een rijke migratiegeschiedenis, de publieke opinie aangaande migratie fel gekanteld is. ‘Deze kanteling is voortgekomen uit de politiek’, stelt de academicus. En wel om een zeer specifieke reden: de migranten dienen als bliksemafleider voor de echte problemen in de Chileense maatschappij.
‘Migranten krijgen plotseling de verantwoordelijkheid toegeschoven voor een hele reeks problemen waar ze niets te maken mee hebben. Onze problemen op gebied van gezondheidszorg, werk en onderwijs worden hen plots in de schoenen geschoven.’ Thayer ziet in de nieuwe wetgeving vooral een manier om deze visie verder te instrumentaliseren.
Daarom, zo zegt Thayer, zal de nieuwe wet geen oplossing bieden voor de prangende situatie in het noorden van het land. ‘De crisis is niet het gevolg van juridische mazen in de wet. Ze is het gevolg van een totale afwezigheid van de staat.’ De echte oplossing ligt niet in het handhaven van een onrealistische grenspolitiek, wel in het doorvoeren van doorgedreven integratieprogramma’s.
De allereerste stap daarin, zo stelt Thayer, is de controle over de grens terugwinnen. ‘We moeten op z’n minst weten wie er binnenkomt, in welke situatie ze zich bevinden, en of ze al familieleden in Chili hebben’, klinkt het duidelijk.
Familiehereniging onmogelijk
Andere analisten wijzen op het gebrek aan legale migratiemechanismen. Rodolfo Noriega, hoofd van de belangenvereniging Fundación Defensoría del Migrante: ‘Een groot deel van de mensen die Chili willen binnenkomen, hebben al familie in het land. Nochtans bestaat er geen wettelijk instrument waarop zij beroep kunnen doen om hun families te herenigen.’
Druk op Boric
Chili krijgt op 11 maart een nieuwe president – de linkse Gabriel Boric won eind vorig jaar de verkiezingen. Boric heeft zich al verschillende keren uitgelaten over de migrantenkwestie. Hij benadrukt dat de huidige wet afkomstig is uit de koker van de zittende president, de rechtse Sebastián Piñera.
Maar dat de situatie ook druk zet op Boric, mag duidelijk zijn. Gedurende de campagne liet Boric verstaan voorstander te zijn van ‘een gereguleerde migratie, georganiseerd en veilig, overeenkomstig met de internationale afspraken.’ Meermaals liet de toekomstige president, die zelf een migratieachtergrond heeft, verstaan dat hij het belang inziet van integratie van vluchtelingen en migranten in de maatschappij. Voorlopig lijkt Boric nog niet te willen prijsgeven hoe z’n nieuwbakken regering dat zal klaarspelen.
De irreguliere intocht gaat intussen onverminderd voort. Vanuit Colchane en andere plekken uit het noorden verdienen mensenhandelaars fortuinen door de migranten met bussen te vervoeren naar de hoofdstad Santiago. Velen van hen komen daar op straat terecht.
… Sommige anderen komen terecht in het Chileens-Venezolaanse vluchtelingenorkest, zoals te zien is in deze video.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
