Als gewezen Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken heeft Dmytro Koeleba een helder zicht op de diplomatieke impasse rond Oekraïne. ‘Er komt geen ontmoeting tussen Poetin en Zelensky. Om de eenvoudige reden dat Poetin dat niet wil.’
De Oekraïense politicus Dmytro Koeleba (1981) is gepokt en gemazeld in de diplomatie. Na een carrière als ambassadeur en vicepremier werd hij minister van Buitenlandse Zaken – en hij was dat ook toen Rusland in 2022 het land binnenviel. Hij speelde een grote rol bij het verwerven van buitenlandse steun en voor zijn professionele aanpak verwierf hij veel aanzien in Oekraïne en daarbuiten. Dat president Zelensky hem in 2024 bij een hertekening van zijn kabinet ontsloeg, heeft velen verrast. Momenteel woont Koeleba nog altijd in Kiev, al geeft hij les in het buitenland: aan de SciencePo in Parijs en de Harvard Kennedy School in de VS.
Denkt u dat het binnen afzienbare tijd tot een treffen tussen Vladimir Poetin en Volodymyr Zelensky zal komen? De VS zien zo’n ontmoeting als een eerste stap naar een vredesakkoord.
Dmytro Koeleba: Nee hoor, er zal geen ontmoeting komen. Om de eenvoudige reden dat Poetin dat niet wil. Hij vermijdt dat met alle middelen. Hij zegt bereid te zijn tot een akkoord, maar geeft zijn diplomaten de instructie alles te doen om te vermijden dat er een komt. Als je met iemand een kamer binnenstapt voor een persoonlijk onderhoud, moet je buitenkomen met een overeenkomst, of toch minstens een aanzet daartoe. Dat weet Poetin. Maar zijn inborst is niet veranderd. Hij gelooft nog altijd dat hij deze oorlog kan winnen. Hij gelooft dat het Westen aan het verzwakken is.
Zo’n ontmoeting werd nochtans door Donald Trump in het vooruitzicht gesteld na de top in Alaska. Heeft die top iets opgeleverd dat het einde van de oorlog dichterbij kan brengen?
Koeleba: Nee. Er zijn wel drie belangrijke dingen uit de bus gekomen. Ten eerste: dat Trump het idee van een gebiedsuitwisseling op tafel heeft gelegd.
Dat is een omzwachtelde manier om te zeggen dat Oekraïne grondgebied in de Donbas zal moeten afstaan.
Koeleba: Precies. Ten tweede: dat Trump heeft gezegd mee te willen werken aan veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Ten derde: dat na de top een Europees blok naar Washington is gereisd.
U doelt op de ongebruikelijke ontmoeting in het Witte Huis. Zelensky werd er geflankeerd door zeven Europese leiders.
Koeleba: Van de drie punten die ik aanhaalde, zijn er twee positief. Het eerste, over een ‘gebiedsuitwisseling’, is een heilloze weg. Daarom denk ik dat het van de agenda zal verdwijnen.
‘Trump wil de pluim op zijn hoed steken dat hij de oorlog heeft beëindigd. Het kan hem niet schelen wat er daarna gebeurt.’
Vicepresident JD Vance heeft gezegd dat de Russen in Alaska ‘belangwekkende toegevingen’ hebben gedaan. Hij noemde er drie: de erkenning van de territoriale integriteit van Oekraïne na de oorlog, het staken van pogingen om in Kiev een marionettenregime te installeren en een instemming met veiligheidsgaranties.
Koeleba: Dat zijn toch geen toegevingen? Dat is gewoon de feiten onder ogen zien. Wat de vicepresident afschildert als concessies, is gewoon het resultaat van onze strijd. Volgens mij zullen de Amerikanen de komende weken het volgende doen: Rusland afschilderen als een constructieve en compromisbereide gesprekspartner en van Oekraïne en Europa ook ‘toegevingen’ eisen. Dan zullen ze Oekraïne en Europa onder druk zetten en zeggen: zonder ons hebben jullie niets in handen, als jullie niet akkoord gaan met onze voorstellen trekken we ons terug.
Zal dat lukken?
Koeleba: Als Europa een front blijft vormen, kunnen Trump noch Poetin Europa en Oekraïne uit elkaar drijven. Dat weten ze in Washington en Moskou ook, al wordt het niet luidop gezegd. Iedereen doet alsof de vrede stapsgewijs dichterbij komt. Maar iedereen weet dat dat niet het geval is. De oorlog dendert gewoon door.
Bent u zeker dat men dat in Washington inziet? Trumps toponderhandelaar Steve Witkoff komt over als lichtgelovig en onervaren. Misschien hebben de VS Poetin gewoon verkeerd begrepen.
Koeleba: Ik veronderstel dat zowel Vance als Witkoff heel goed weten hoe de kaarten liggen. Ze vertegenwoordigen de entourage van Trump die welwillend staat tegenover de Russische ambities. Maar er is nog een ander team. Daarin zitten onder meer de minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, generaal Keith Kellogg en, denk ik, ook de CIA en enkele congresleden. Zij begrijpen het Oekraïense standpunt veel beter en weten wat wel en niet haalbaar is. Vergelijk het met twee teams die in de Super Bowl spelen, de footballfinale van de Amerikaanse politiek. Trump zit op de ereplaats in het stadion en geniet van de match. De ene keer steunt hij de ene ploeg, de andere keer de andere.
Ondanks Trumps beweringen verliep de top in Alaska niet vlekkeloos. Een werklunch werd afgelast, de ministers van Financiën en Defensie waren meegereisd voor niets. Hoe verklaart u dat?
Koeleba: Er is iets misgegaan, maar we weten niet wat. Trump zal blijven volhouden dat er vorderingen zijn gemaakt. Als je de berichtgeving uit Washington van de voorbije acht maanden bekijkt, zeggen de Amerikanen de hele tijd: ‘Nooit was een vredesakkoord zo dichtbij. Rusland doet toegevingen. Oekraïne zet zich in. We boeken vooruitgang.’ En uiteindelijk blijft alles bij het oude. Ik raad aan om minder af te gaan op het nieuws uit Washington en meer te kijken naar de echte indicatoren. Dat zijn er niet veel: de dynamica en de omvang van de krijgshandelingen op het slagveld, en Poetins instemming met een ontmoeting met zowel Zelensky, Trump en de Europese leiders, in welke vorm dan ook. Al de rest is ruis.
Ruslands minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov arriveerde in Alaska in een witte pull met opschrift ‘CCCP’, de afkorting voor de oude Sovjet-Unie. Wat vindt u van die kledingkeuze? Wilde Lavrov het Westen provoceren?
Koeleba: Geloof me, Poetin en zijn naaste vertrouwelingen zijn al lang de regels van goed fatsoen voorbij. De nieuwe Russische moraliteit laat zich eenvoudig samenvatten: ‘Wij zijn wie we zijn, en we schamen ons niet om dat te tonen.’ Als Poetin of Lavrov naar Alaska was gekomen in een T-shirt vol bloedvlekken, zou dat ook een uitdrukking van die nieuwe attitude geweest zijn. Het was dus niet eens een pesterijtje, de Russen hebben gewoon besloten: wij zijn bullebakken, maar we vinden dat prima en we zijn niet bang daar voor uit te komen.
Op de top in Alaska is het standpunt van de VS over veiligheidsgaranties aangescherpt. Washington wil Europa’s inspanningen op dat vlak ‘coördineren’ en eventuele troepen voorzien van inlichtingen en luchtsteun. Denkt u dat een Europese militaire aanwezigheid, met ‘boots on the ground’, mogelijk wordt?
Koeleba: Het hangt ervan af wat u daarmee bedoelt. Gevechtseenheden? Nee. Vredeshandhavers? Ook niet. Een beperkt aantal soldaten, ver weg van het front? Die de boodschap belichamen: wij zijn wel hier, maar het vechten doen jullie zelf maar, wij zorgen hooguit voor rugdekking, en eigenlijk niet eens dat, maar laat ons doen alsof? Ja, dat houd ik voor mogelijk.
‘Poetin en zijn vertrouwelingen zijn al lang de regels van goed fatsoen voorbij. Ze hebben besloten: wij zijn bullebakken, maar we vinden dat prima.’
Trump heeft in Alaska een eis laten vallen die voor Oekraïne en Europa belangrijk was: dat er een staakt-het-vuren moest komen vóór vredesonderhandelingen. Was dat een onrealistische eis?
Koeleba: Ik kan mij Trumps gesprek met Poetin heel goed voorstellen. Trump: ‘We hebben een staakt-het-vuren nodig.’ Poetin: ‘Donald, het zou een grotere overwinning zijn als we direct op een vredesakkoord aansturen.’ En natuurlijk heeft Trump dat geslikt. Als hij moet kiezen tussen groot en grootser, kiest hij immers gegarandeerd voor het laatste.
De Europese leiders zijn er toch in meegegaan?
Koeleba: Daarvóór kwam een wapenstilstand niet dichterbij, nu komt het einde van de oorlog niet dichterbij. Vanuit onderhandelingsperspectief is dat hetzelfde. Als het helpt om Trump aan boord te houden, laten we dan maar zijn wijsheid loven, redeneer ik dan. Maar misschien verandert hij morgen van gedachten, en legt hij opnieuw het idee van een staakt-het-vuren op tafel. U moet beseffen dat Poetin die directe vredesonderhandelingen alleen maar gebruikt om tijd te winnen. Zo kan zijn leger ondertussen verder trachten grondgebied te veroveren. Trump wil de pluim op zijn hoed steken dat hij de oorlog heeft beëindigd. Het kan hem niet schelen wat er daarna gebeurt.
‘Gevechtseenheden? Nee. Vredeshandhavers? Ook niet. Een beperkt aantal soldaten, ver weg van het front? Ja, dat houd ik voor mogelijk.’
U lijkt niet te denken dat de oorlog gauw zal stoppen. Is er dan minstens een kans dat de intensiteit afneemt?
Koeleba: Opdat de oorlog stopt of minder fel wordt, moet Moskous motivatie veranderen. Als Trump een drastische stap zet en Poetin niet alleen met woorden berispt, maar ook daadwerkelijk actie onderneemt, dan zou Moskou zijn rekening weleens anders kunnen maken. Maar onder de gegeven omstandigheden verwacht ik niet dat de oorlog minder fel zal worden. Ik wil niet neerslachtig klinken, vroeg of laat komt aan alle wapengekletter een eind. Maar ik vind dat we realistisch moeten blijven. Alleen dan kunnen we juiste beslissingen nemen.
U hebt uw ervaringen als minister van Buitenlandse Zaken in een heel ongebruikelijke vorm aan het papier toevertrouwd: als kookboek. Elk gerecht staat voor een episode of een politiek thema. Hoe bent u in godsnaam daarop gekomen?
Koeleba: Om te ontsnappen aan de verveling. Veel gewezen politici willen na hun aftreden per se hun memoires schrijven. Ik voelde het ook kriebelen, maar zocht een manier die een beetje origineel was. En omdat ik van eten en drinken houd, en mensen toch maar denken dat diplomaten de hele tijd schransen en zuipen, vond ik dit een amusante aanpak.
U bent 44 en was een van de prominentste ministers van uw land. Nu schrijft u een kookboek en geeft u les in het buitenland. Wilt u niet terugkeren naar de Oekraïense politiek?
Koeleba: Zodra het politieke leven opnieuw normaal is, wil ik daarover nadenken. Maar momenteel woedt er een oorlog. En hoe minder er dan aan politiek gedaan wordt, hoe efficiënter we ons land en zijn toekomst kunnen verdedigen.