Miljarden euro’s vrijmaken voor luchtverdediging en gevechtsvoertuigen zonder een grondig parlementair debat of transparante dreigingsanalyse: na de NAVO-top in Den Haag waarschuwt Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut, voor cijferfetisjisme, corruptierisico’s en een nieuwe wapenwedloop.
De NAVO-lidstaten spraken in Den Haag af om vanaf 2035 vijf procent van hun bbp uit te geven aan defensie. Was dat nodig?
Nils Duquet: Investeren in defensie hoeft helemaal geen taboe te zijn. We moeten weerbaar zijn, en defensie is daar één aspect van. De vraag is alleen waarop die 5 procent precies is gebaseerd. Voor zuiver militaire uitgaven bijvoorbeeld gaan we van 2 procent naar 3,5 procent. Maar aan wat gaan we dat precies geven, en op welke dreigingsanalyse is die norm gestoeld? Dat weten we niet.
Die zogenoemde ‘capability targets’ van de NAVO zijn geclassificeerd. De vijand leest mee.
Duquet: We begrijpen natuurlijk dat je niet alles kan delen. Maar een serieus democratisch debat moet toch mogelijk zijn. Zonder alle details te geven kun je toch een algemeen beeld schetsen van de dreigingsanalyse? We hebben natuurlijk een geschiedenis van geheimhouding als het gaat over defensie. Maar verschillende Europese landen gaan daar anders mee om. In Nederland bijvoorbeeld is er veel meer openheid om te praten over die strategische visie. Informatie wordt er veel meer gedeeld met het parlement.
Zal deze NAVO-herbewapeningsgolf leiden tot meer oorlog of meer vrede?
Duquet: Met defensie-investeringen kun je voor een stuk zorgen voor afschrikking, waardoor de kans op oorlog kleiner wordt. Tegelijkertijd moeten we opletten dat de wapenwedloop niet verder ontspoort, als Rusland vervolgens ook zijn militaire capaciteiten verder gaat opschroeven.
‘Trump een vredestichter? Vrede bereik je niet door een land te bombarderen, maar door internationaal samen te werken.’
Heeft Trump gelijk dat de Amerikaanse belastingbetaler al te lang voor de veiligheid van Europa heeft opgedraaid?
Duquet: De voorbije 80 jaar heeft Europa onder de veiligheidsparaplu van de VS geleefd, daar heeft Trump een punt. Maar dat heeft de VS natuurlijk ook voordelen opgeleverd. Omdat wij in Europa ons vredesdividend hadden en onze economie konden uitbouwen, hebben we heel veel zaken kunnen aankopen in de VS. Zowel militaire als civiele producten. Die veiligheidsparaplu was voor beide partijen dus een positieve zaak. Maar dat neemt niet weg dat Europa op eigen benen moet kunnen staan. Op dat vlak zijn in Den Haag opnieuw te weinig stappen gezet om binnen de NAVO een echte Europese poot uit te bouwen.
België zal dit jaar voor het eerst 2 procent spenderen aan defensie.
Duquet: En in 2034 schakelen we over naar 2,5 procent. Dus uiteindelijk zal het nog altijd aan de volgende regering zijn om zware knopen door te hakken. En de zaken die we vandaag aankopen, zullen ook gevolgen hebben voor tientallen jaren. Naast de initiële kost heb je immers ook nog het onderhoud en kosten voor het gebruik van die wapensystemen. De engagementen die onze regering aangaat, hebben dus ook gevolgen voor de begroting van de regeringen hierna.
Wie zal uiteindelijk de rekening gepresenteerd krijgen?
Duquet: Op federaal vlak zijn er niet veel mogelijkheden om die miljarden te halen. Tenzij je snijdt in de sociale zekerheid of extra financieringsbronnen vindt. Lees: nieuwe belastingen. En onze deelstaten? De situatie in Wallonië als al niet zo rooskleurig. Brussel zit financieel zwaar in de put. En ook Vlaanderen heeft niet veel overschot.
De komende tien jaar gaan we 27 miljard extra investeren in defensie. Hoe groot is de kans op een nieuw Agusta-schandaal?
Duquet: Dat risico bestaat. De defensiesector is erg gevoelig voor corruptie. Net om het risico daarop te verkleinen, is het belangrijk om in een democratisch debat zoveel mogelijk te bespreken. Aan wat gaan we het geld uitgeven? Heeft ons leger die aankopen echt nodig? We moeten opletten met cijferfetisjisme, en vermijden zaken aan te kopen enkel en alleen om de percentages te behalen.
Voorafgaand aan de NAVO-top was er in België betrekkelijk weinig parlementair en publiek debat.
Duquet: Er was bijna geen debat, en dat is een probleem. Voor een stuk heeft dat te maken met de snelheid waarmee de beslissingen zijn genomen. Een aantal weken geleden zei premier Bart De Wever (N-VA) nog dat 5 procent écht onhaalbaar was. Op heel korte termijn is dat inmiddels wél beslist. Daar zijn onze parlementsleden in snelheid genomen.
Het gebrek aan debat komt ook omdat we niet weten op wat de beslissingen juist zijn gebaseerd. Nogmaals: wat is die onderliggende dreigingsanalyse? Als morgen het gemeenschapsonderwijs een verdubbeling van zijn budget vraagt ‘omdat dat heel belangrijk is voor de economie en samenleving’, zonder verdere inzage in de plannen, dan zou niemand die vraag serieus nemen. Voor defensie kan dat blijkbaar wel. We zitten in een situatie van een pensée unique waar je blijkbaar moeilijk tegenin kan gaan.
Het kernkabinet keurde dinsdag wel een nieuwe Strategische Visie voor defensie goed. We gaan onder meer luchtverdediging en duizend gevechtsvoertuigen kopen.
Duquet: Op basis van wat we nu weten, lijkt het meer op een boodschappenlijstje dan een strategische visie. In zo’n visie moet je net aangeven wat de dreigingen zijn, en van daaruit ga je na wat je nodig hebt.
Defensieminister Theo Francken (N-VA) heeft intussen beloofd om het parlement meer zicht te geven op de militaire gesprekken met de NAVO.
Duquet: Dat valt nog te bezien. Sowieso is meer transparantie belangrijk. Francken heeft de voorbije weken herhaaldelijk verwezen naar ‘defensie-ongeletterdheid’. Weerstand valt volgens hem te verklaren door het feit dat mensen verkeerde ideeën hebben over defensie. ‘Ze weten niet wat er aan de hand is.’
Het klopt dat maar een heel kleine groep mensen op de hoogte is van de NAVO-capabilities en de inhoud van de dreigingsanalyse. Dat is inderdaad een groot probleem. Maar defensie-ongeletterdheid mag geen excuus zijn voor het ontbreken van een democratisch debat. Juist om te werken aan die defensiegeletterdheid en een duurzaam draagvlak voor defensie-investeringen te creëren, is er nood aan transparantie. Wat gaan we precies doen met die vele extra miljarden? Welke capabilities missen we vandaag? Dat is een discussie die niet gevoerd wordt.
‘Europa heeft inderdaad onder de veiligheidsparaplu van de VS geleefd, maar dat was voor beide partijen een positieve zaak.’
Vandaag precies 80 jaar geleden werd het VN-charter ondertekend. Maar in brandhaarden als Oekraïne of het Midden-Oosten zijn de VN compleet afwezig. Waar is het misgelopen?
Duquet: Net zoals alle andere multilaterale organisaties zijn de VN maar zo sterk als de lidstaten willen. Meer en meer landen zijn zich gaan afzetten van het multilaterale karakter. Terwijl internationale samenwerking net nu van cruciaal belang is.
Israël en de VS dropten bommen op Iran. Mag dat zomaar?
Duquet: Natuurlijk niet. Om een pre-emptive strike te kunnen doen, moet je al heel duidelijke aanwijzingen hebben dat je zou aangevallen worden. Wij zijn Oekraïne net gaan ondersteunen omdat het internationaal recht was geschonden. Maar als het gaat over Israël, merk je dat met twee maten en gewichten wordt gewerkt. Wat internationaal oorlogsrecht betreft, zijn we dan veel minder kritisch.
Op langere termijn kan dat de positie van Europa in de rest van de wereld ondermijnen. Zij zien ook wel dat er een inconsistentie in ons beleid zit, waardoor we onze geloofwaardigheid verliezen. Terwijl we net die geloofwaardigheid nodig hebben om internationaal samen te werken, conflicten te vermijden en een sterke positie in te nemen.
Is Trump een vredestichter in het Midden-Oosten of gaat de boel nog verder escaleren?
Duquet: Ik vrees voor het tweede. Vrede bereik je niet door een land te bombarderen, maar door internationaal samen te werken. En Trump is net iemand die alle mogelijke vormen van internationale samenwerking wil ondermijnen. Ik vrees dat hij enkel zorgt voor meer chaos. En op de lange termijn dus ook meer conflicten.
Het succes van de antirakettenbetogingen ligt blijkbaar ver achter ons. De vredesbeweging kan maar moeilijk mobiliseren, schrijft De Tijd vandaag. Hoe komt dat eigenlijk?
Duquet: In Brussel daagden vorige week wel 75.000 tot 110.000 betogers op in de protestmars tegen geweld in Gaza. Het potentieel is er dus wel. Beelden van slachtoffers in Gaza mobiliseren enorm. Vraag is wie de organisatie van zo’n betogingen op zich neemt. In België heb je maar een beperkt aantal vredesorganisaties, met beperkte ledenaantallen. Maar dat is niet de enige reden waarom er zo weinig anti-NAVO-protesten zijn. Ik denk dat veel burgers gewoon nog altijd geloven in het nut van collectieve verdediging.