Sinds vorige zomer is een Europees invoerverbod op Russisch hout van kracht. Houtopbrengsten financieren immers mee de Russische oorlog in Oekraïne. Maar via slinkse omwegen worden de sancties omzeild. Dat blijkt uit een onderzoek door Knack, De Tijd en Le Soir.
‘Hallo! Mijn naam is Igor. Ik verkoop hout uit Turkije en kan eender waar leveren.’ Zo begint de e-mail die een man met Russische achternaam en Russisch gsm-nummer op 16 mei 2023 naar potentiële klanten uitstuurt. Na zijn korte inleiding komt Igor al snel to the point: ‘Ik zou Siberisch lariks, grenen, vuren en andere houtsoorten willen aanbieden.’
Siberisch hout dus: afkomstig uit Rusland, níét Turkije.
Sinds 10 juli 2022 is het verboden om Russisch hout in Europa in te voeren. In het vijfde sanctiepakket naar aanleiding van het Oekraïne-conflict nam de Europese Raad die beslissing omdat hout ‘aanzienlijke inkomsten oplevert voor Rusland waarmee het dan acties kan opzetten die de situatie in Oekraïne destabiliseren’. Bossen zijn er immers staatseigendom.
Rusland heeft een gigantisch bosarsenaal – meer dan 800 miljoen hectare volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN. China is de grootste markt voor Russisch hout, maar ook Europa was tot voor kort een belangrijke handelspartner. Volgens de ngo Earthsight was de import van Russisch hout in de EU goed voor 3,7 miljard euro in 2021, het jaar voorafgaand aan het Oekraïne-conflict. Die handel is inmiddels voor een groot deel stilgevallen. Maar niet helemaal.
Siberische lork uit Turkije
‘Zowel onze aangesloten bedrijven als wijzelf krijgen vrij regelmatig voorstellen via e-mail voor de aankoop van hout en houtproducten – bijvoorbeeld multiplex – waarvan wij veronderstellen dat deze hun oorsprong vinden in Rusland of Wit- Rusland’, zegt Filip De Jaeger van Fedustria, de Belgische federatie van de textiel- hout- en meubelindustrie. ‘Het is bijvoorbeeld niet logisch dat lariks (lork) uit Turkse productie wordt aangeboden. Ook bij berkenmultiplex uit bijvoorbeeld Kazachstan of China dient te worden uitgegaan van tenminste een link met Rusland wegens de houtsoort.’
Het mailtje van Igor midden mei is maar een van de vele berichten die het voorbije jaar binnenliepen bij Fedustria, dat een reeks soortgelijke voorbeelden doorspeelde aan Knack, De Tijd en Le Soir. De voorstellen geven een inzicht in de slinkse omwegen die worden opgezet om het Europese invoerverbod te omzeilen. Het principe is simpel: voer het hout in via derde landen en verzwijg de Russische afkomst. Valse documenten zijn het sluitstuk.
Oorsprongcertificaat
Turkije duikt regelmatig op als cruciale schakel in de voorgestelde smokkelroutes. In detail staat in de aanbiedingen beschreven hoe Russisch hout via Turkije en Bulgarije uiteindelijk in Polen belandt. Nog andere berichten zijn aanbiedingen voor ‘Russische lork geproduceerd in China’ of ‘hout met een oorsprongscertificaat uit Turkije’ ingevoerd via Bulgarije.
‘Zodra we dergelijke info – rechtstreeks of via een aangesloten bedrijf – ontvangen, sturen we de gegevens door naar de FOD Leefmilieu’, zegt De Jaeger.
Bij CEI-Bois, de Europese Confederatie van de Houtverwerkende Industrie, staat het fenomeen eveneens op de radar. ‘Verschillende van onze nationale organisaties hebben ons erop gewezen dat hun bedrijven aanbiedingen ontvangen van landen die normaal gesproken niet de productiecapaciteit zouden moeten hebben om dergelijke aanbiedingen te doen’, zegt beleidsmedewerker Teodora Ilieva. ‘Turkije en Kazachstan zijn de meest voor de hand liggende routes, maar we sluiten andere landen niet uit – denk aan China, Armenië, Georgië.’
CEI-Bois veroordeelt de praktijken. ‘Ze verzwakken niet alleen de doeltreffendheid van sancties, maar creëren ook oneerlijke en ongezonde concurrentie voor de houtindustrie in de EU.’
Kazachstan & Kirgizië
Journalistencollectief Organised Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) stelde recent ook vast dat er op het invoerverbod van Russisch hout een opmerkelijke stijging volgde van Europese houtinvoer uit Kazachstan en Kirgizië. Die katapulteerde van pakweg een half miljoen euro in 2020 en 2021 naar 30 miljoen euro in amper vijf maanden in 2022. ‘Nochtans hebben Kazachstan en Kirgizië maar weinig bossen, en zijn ze eind 2021 gestopt met de export van de meeste soorten hout.’
Het gros van het hout dat vorig jaar via Kazachstan en Kirgizië in Europa werd ingevoerd, belandde uiteindelijk in Litouwen, Polen, Duitsland, Denemarken en Letland.
Russische invoer naar België valt stil
Op 24 februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen. Diezelfde dag gaf de Russische douane een partij van meer dan 500 ton overlangs gezaagd kanthout vrij met als bestemmeling Van Hoorebeke in Desteldonk.
‘Van Hoorebeke was een grote importeur van Russisch lariks, dat typisch wordt gebruikt voor buitentoepassingen zoals terrasplanken. Doordat het van Siberië kwam, was het van zeer goede kwaliteit. Maar met de oorlog in Oekraïne is dat tot nul herleid’, reageert gedelegeerd bestuurder Benoit Clarysse, die in maart samen met zijn echtgenote het houtbedrijf overnam. ‘Zowel wij als onze voorgangers hebben steeds de wetgeving gerespecteerd. En er is niets meer geïmporteerd sinds het niet meer mag. In februari 2022 was de invoer van Russisch hout nog toegelaten.’
Voor het Oekraïne-conflict losbarstte was Rusland een belangrijke leverancier van hout voor België. In 2021 bijvoorbeeld kwam ruim een kwart van het hout dat België van buiten Europa invoerde uit Rusland.
Volgens de douane is dat jaar voor 689 duizend ton Russisch hout ingevoerd. In 2022 – het jaar waarin de sancties van kracht werden – viel dat terug tot 244 duizend ton. En in 2023 viel het helemaal stil.
Plots importeert België hout uit Kirgizië
Een analyse van statistieken over hout (en kurk) aangeleverd door Eurostat toont enkele opmerkelijke tendensen. Een aantal landen die opduiken in routes om het importverbod te omzeilen blijkt een pak meer hout te hebben geleverd aan België dan daarvoor.
Zo steeg de import van hout uit Turkije van 926 ton in 2021 naar 5801 ton in 2022. Hetzelfde plaatje voor Bulgarije: een vervijfvoudiging in ingevoerde waarde in één jaar tijd. Verder springt ook Kirgizië in het oog. Terwijl België in de tien jaar voorafgaand aan 2022 nooit hout invoerde uit die voormalige Sovjetrepubliek, was vorig jaar plots sprake van een import van 120 ton houtproducten.
De Belgische douane is bevoegd voor de naleving van het importverbod op Russisch hout. Maar navraag bij FOD Financiën leert dat de douane nog geen enkele inbreuk op dat verbod heeft vastgesteld. ‘Voor elke invoer van hout wordt een Certificate of Origin gevraagd, om ons ervan te vergewissen dat de goederen niet van Russische of Belarussische oorsprong zijn’, zegt Francis Adyns, woordvoerder van de FOD Financiën. ‘We voeren de nodige controles uit op de invoer via Belgische havens en luchthavens van alle producten die onder de sanctieregeling vallen.’
De douane is zich maar al te bewust van routes om het invoerverbod te omzeilen. ‘Onze selecties voor controles zijn zowel gericht op buurlanden van Rusland als op andere risicolanden’, zegt Adyns. ‘Om te voorkomen dat onze selectieregels worden omzeild, kunnen we daarover géén verdere info meedelen.’
Gegevensuitwisseling
Ook de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu speelt een rol in de strijd tegen illegale houtimport. Communicatiemedewerker Annelies Wynant bevestigt dat Fedustria de overheid op de hoogte brengt van verdachte aanbiedingen die circuleren. ‘Indien de informatie relevant en bruikbaar is, sturen we die door naar andere betrokken instanties en landen.’ De FOD Leefmilieu houdt de namen van de aanbieders zelf ook bij. ‘We volgen op of zij samenwerken met Belgische invoerders. Dat kunnen we controleren dankzij gegevensuitwisseling met de douane. We controleren ook regelmatig of ze voorkomen in de invoerdata.’
Wynant stipt ook aan dat de FOD op Europees en internationaal niveau deelneemt aan taskforces over deze problematiek. ‘Die doen analyses en onderzoek naar de omzeiling van de sancties en hoe dit te detecteren en voorkomen. Voorlopig lijken Belgische operatoren daar alvast niet rechtstreeks bij betrokken.’
Dit artikel is een onderdeel van het project Deforestation Inc. door het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ): 140 journalisten uit 27 landen deden samen in de hele wereld onderzoek naar ontbossing en de industrie van certificeringsbedrijven die controleren of het hout duurzaam geproduceerd is. Meer info op www.icij.org.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier