De nieuwe Mister Europe: wordt Emmanuel Macron de redder in nood van de Europese Unie?

Angela Merkel en Emmanuel Macron. © Reuters
Han Renard

De energieke Franse president Emmanuel Macron staat te popelen om Europa diepgaand te hervormen. De omstandigheden zitten mee, al is er haast bij. Het is nu wachten op Angela Merkel, want zonder zijn Duitse evenknie lukt het niet.

‘Een half mirakel’ noemt een Belgisch toppoliticus in de Europese arena het bravourestuk dat Emmanuel Macron vorig jaar in mei verrichte: met een voorbereiding van amper honderd dagen, een gloednieuwe partij en een pro-Europese campagne won hij tegen alle verwachtingen in de Franse verkiezingen.

‘The next leader of Europe’ noemde het Amerikaanse weekblad Time de nieuwe Franse president op zijn cover. Macron gaat vandaag dan ook over vele tongen als redder in nood van de door crises belaagde Europese Unie. Hij liet zien dat het mogelijk is een positief tegenverhaal van hoop en vertrouwen te ontwikkelen tegen de euroscepsis die in veel lidstaten mainstream is geworden. Nog geen jaar geleden waren als gevolg van het brexitreferendum, de verkiezing van Donald Trump en de dreiging van een populistische golf in Europa, met vertegenwoordigers als Geert Wilders in Nederland en Marine Le Pen in Frankrijk, speculaties over het naderende einde van de Europese Unie niet van de lucht. Een jaar later zijn de problemen die deze populisten aan de orde stellen niet verdwenen, maar is de hemel wel danig opgeklaard.

Macron heeft een plan, de moed om initiatieven te nemen én een andere toon.’ Europakenner Luuk van Middelaar

‘Ik ben over veel dingen kritisch in Europa, maar over Emmanuel Macron ben ik behoorlijk enthousiast’, zegt ook Luuk van Middelaar, filosoof en historicus, en gewezen speechwriter van Herman Van Rompuy, de voormalige en eerste voorzitter van de Europese Raad. ‘Macron heeft een plan, de moed om initiatieven te nemen én een andere toon. Dat zijn allemaal buitengewoon belangrijke dingen. Doordat hij vorig jaar de anti-Europese nationalistische golf heeft weten te stuiten, is er grote dankbaarheid, zeker bij Duitsland, maar ook bij andere Europese landen. In die zin krijgt hij veel krediet. De vraag is wat Macron daarmee gaat doen en wat hij gedaan krijgt.’

Ook als speechwriter schat Van Middelaar hem hoog in. ‘Zijn slogan ‘Une Europe qui protège’ op het einde van de campagne was slim gekozen en mijns inziens de enige manier om de twee helften van Frankrijk met elkaar te verenigen: de Fransen die pro-Europa zijn en die op hem hebben gestemd, en de andere helft van Frankrijk die Europa ziet als het paard van Troje van de globalisering, dat welvaart en jobs bedreigt en meer migratie brengt.’

Die aanpak van Macron sluit ook aan bij het besef in Brussel na de uitslag van het brexitreferendum, dat de EU zich niet kan blijven blindstaren op de interne markt en het vrij verkeer van personen, maar dat van Europa ook bescherming, zekerheid en veiligheid wordt verwacht. Iets wat ook zogenaamde eurorealisten in het Europees Parlement weten te waarderen.

‘In de strijd tegen sociale dumping heeft Macron bijvoorbeeld zeer ambitieuze dingen gedaan’, zegt Europees Parlementslid Sander Loones (N-VA). ‘Hij is erin geslaagd een coalitie van lidstaten met landen als Polen te smeden rond een verscherping van de zogenaamde detacheringsrichtlijn, die een stuk verder gaat dan de aanpassingen die Europees Commissaris Marianne Thyssen (CD&V) had voorgesteld. Dat is ongebruikelijk, want meestal loopt de Commissie op de muziek vooruit en staan de lidstaten op de rem. Thyssen heeft hier duidelijk Macron als haar meerdere moeten erkennen. Ook als het gaat om migratie en het bewaken van de Europese buitengrenzen, zegt Macron zeer verstandige dingen. Hij heeft begrepen dat Europa ook gaat om cultuur en identiteit.’

Ondanks zijn Europese agenda blijft Macron wel op en top een Fransman. Maar hij begrijpt als geen ander dat de Franse nationale soevereiniteit juist een boost krijgt van een sterker Europa en dat Frankrijk alleen dankzij Europa opnieuw een belangrijke speler op het wereldtoneel kan worden.

De voormalige Rotschildbankier oogst in de Brusselse Europabubbel niets dan lof.
De voormalige Rotschildbankier oogst in de Brusselse Europabubbel niets dan lof.© Reuters

‘Met zijn stelling dat door de Franse nationale soevereiniteit te delen met Europa, die Franse soevereiniteit in een geglobaliseerde wereld juist wordt versterkt, heeft Macron niet alleen het gras voor de voeten van Marine Le Pen weggemaaid, maar heeft hij ook de Europese politiek opnieuw in het hart van het debat geplaatst’, zegt Charles De Marcelly, de Fransman die het Brusselse kantoor van de denktank La Fondation Robert Schuman leidt.

Ambitie

France is back, pleegt Macron terecht te zeggen, al profiteert hij daarbij ook van de afwezigheid van echte concurrentie in de andere Europese hoofdsteden.

‘Macron heeft op dit moment het rijk voor zich alleen’, zegt een Belgisch topdiplomaat bij de Europese Unie. ‘De andere Europese leiders van de grote lidstaten zitten allemaal in een fragiele situatie. Angela Merkel is al maanden aan het worstelen om een regering op de been te brengen, de Britten verzuipen in hun brexitellende, Italië is altijd al een moeras geweest en staat voor spannende verkiezingen, Spanje zit met een institutionele crisis en Polen is een outlaw geworden in Europa. Wie beschikt in zijn eigen land over een comfortabele meerderheid, een duidelijk mandaat van de kiezer en een ijzersterk staatsapparaat? Dat is Macron.’

De voormalige Rotschildbankier oogst in de Brusselse Europabubbel niets dan lof. ‘Hij kan in zijn toespraken lyrisch en hoogdravend overkomen, dat is de Franse slag’, aldus de diplomaat. ‘Maar het blijft een ongelooflijk aangename kerel. Als er meer Macrons zouden zijn, zou Europa er een stuk beter aan toe zijn.’

Op 26 september vorig jaar, twee dagen na de Duitse Bondsdagverkiezingen, hield Macron in het grote amfitheater van de Sorbonne een toespraak waarin hij zijn visie op een sterker Europa presenteerde. Hij ontvouwde in totaal veertig plannen voor meer Europese integratie, zoals een gedeeld Europees defensiebudget en een gezamenlijke interventiemacht, de gezamenlijke strijd tegen klimaatverandering, een Europees bureau voor vluchtelingen en migranten en een Europees agentschap voor innovatie. Hij pleitte ook voor een investeringsfonds om de Europese economie beter te beschermen tegen economische schokken, een Europese minister van Financiën en een eigen begroting voor de eurozone.

Dat Europese programma van Macron is geen pose of opportunisme. Wie Macron ontmoette als stafmedewerker van zijn voorganger, de Franse president François Hollande, of later, als Franse minister van Economie, kon dezelfde sterke Europese overtuiging horen. Van improvisatie is evenmin sprake. ‘Macron heeft een geprogrammeerde visie voor de volgende tien jaar. Hij vult daarmee een leemte, want andere Europese leiders komen niet met tegenvoorstellen. Duitsland heeft immers nooit een sterke toekomstvisie op Europa geformuleerd en is in de crisissen van de voorbije jaren vooral als brandweerman opgetreden’, zegt Charles De Marcelly.

Maar nogal wat van Macrons ideeën zijn niet zo nieuw als ze soms worden voorgesteld. Vele ervan sluimeren al sinds het Verdrag van Maastricht en werden ook door Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker in zijn jaarlijkse rede over de Staat van de Unie opnieuw naar voren geschoven.

In het hoofdpijndossier, de hervorming van de eurozone, is Merkel onder invloed van Schulz aan het opschuiven richting Macron.’ Een Belgische topdiplomaat

‘Maar wat nieuw is, ‘ zegt Mathieu Segers, hoogleraar Europese geschiedenis aan het University College Maastricht, ‘is dat Macron de moed opvat om die decennia-oude agenda ook echt onder woorden te brengen en daar concrete ambities aan te koppelen. Dat is iets wat de Europese leiders sinds het begin van de jaren 1990 op die manier niet meer hebben gedaan.’

De prijs die Macron zal moeten betalen in ruil voor Duitse steun voor zijn Europese agenda is de Franse economie en overheidsfinanciën op orde krijgen. Zijn voorgangers Nicolas Sarkozy en François Hollande hebben op dat gebied weinig klaargespeeld, maar Macron wil er echt werk van maken en krijgt daarom in Duitsland het voordeel van de twijfel.

‘Zijn buitenlandse geloofwaardigheid zal afhangen van zijn vermogen om binnenlandse hervormingen tot een goed einde te brengen’, zegt Charles De Marcelly. ‘Maar het is interessant om te zien dat de arbeidsmarkthervorming die hij een paar maanden geleden heeft doorgevoerd, nauwelijks op tegenstand is gestuit. Dat heeft te maken met de afwezigheid van een politieke oppositie die naam waardig – alle andere Franse politieke partijen zijn op dit moment groggy of zelfs knock-out – en met het feit dat hij de vakbonden bij de hervormingen heeft weten te betrekken.’

Protestantse vleespotten

Macron wil ook in Europa vaart maken, maar zonder Duitsland als partner lukt het niet. Het is voor Macron dus ongeduldig wachten op een nieuwe Duitse regering.

‘Het duurt hem allemaal veel te lang, ‘ zegt Europakenner Luuk van Middelaar, ‘voordat hij in Berlijn iemand heeft met wie hij zaken kan doen. Zijn Sorbonnetoespraak hield hij amper twee dagen na de Bondsdagverkiezingen. Langer kon hij niet wachten, hij stond te popelen om zijn verhaal naar buiten te brengen. Nu is het straks ongeveer een half jaar later voordat die Duitse regering er is – als die er komt natuurlijk – en leeft in Parijs de zorg dat de nieuwe impuls die hij ging brengen voor een stuk verdampt.’

Zelf zit Macron voor vijf jaar stevig in het zadel, maar de Europese agenda geeft hem minder tijd. In 2019 zijn er Europese verkiezingen. Als er nog grote besluiten of aanzetten voor hervormingen komen, moet dat volgens Brusselse waarnemers in juni van dit jaar gebeuren. ‘De window of opportunity die er was na de verkiezing van Macron, krimpt langzaam tot een trompe-l’oeil’, aldus Van Middelaar. Als het alleen bij mooie woorden blijft en daden uitblijven, valt bovendien te vrezen dat bij die verkiezingen in 2019 de nationalisten en populisten hard zullen terugslaan.

Macron lijkt wel in zijn nopjes met het afspringen van de ‘Jamaicacoalitie’ tussen de CDU/CSU van Merkel, de liberale FDP en Die Grünen, en de aan de gang zijnde formatiegesprekken van Merkel met de SPD van de overtuigde Europese federalist en voormalig Europees Parlementsvoorzitter Martin Schulz voor een zogenoemde ‘GroKo’ of grote coalitie.

Macron met Merkel: zal de ondernemende president de voorzichtige bondskanselier in de schaduw stellen?
Macron met Merkel: zal de ondernemende president de voorzichtige bondskanselier in de schaduw stellen?© Reuters

Hij heeft intens contact met zowel Schulz als Merkel, ‘want zonder GroKo zal er van zijn hervormingen niet veel in huis komen’, aldus de Belgische topdiplomaat. ‘In het moeilijkste hoofdpijndossier, de hervorming van de eurozone, is Merkel onder invloed van Schulz immers aan het opschuiven richting Macron, dat voel je.’

Dat mag een tour de force heten van Martin Schulz, die vanuit een smadelijke verkiezingsnederlaag en een verslagen positie erin is geslaagd de Duitse coalitieagenda sterk op Europa te richten. Maar de buit is nog lang niet binnen en bondskanselier Merkel dreigt daardoor ook in een politieke spagaat terecht te komen.

‘Ze kan de Europese verantwoordelijkheid niet overlaten aan Martin Schulz, want dat zou enorm gezichtsverlies zijn, ‘ legt hoogleraar Mathieu Segers uit, ‘maar in haar eigen partij is er een belangrijke strekking die, niet geheel onterecht, bang is voor een zogenaamde transferunie waarin de katholieke Zuid-Europeanen, die het niet nauw nemen met begrotingsdiscipline, de protestantse vleespotten komen leegroven.’

Dat wantrouwen tegenover een op Franse economische leest geschoeid Europa leeft ook bij de N-VA van Sander Loones. ‘Het is nog niet duidelijk wat Macron precies bedoelt met een Europese minister van Financiën of met een eurozonebudget. Gaat hij niet proberen om de factuur van de Franse binnenlandse hervormingen naar Europa door te schuiven? Op dat punt moeten we waakzaam blijven.’

Concreet komt er begin maart een gezamenlijke verklaring van Macron en Merkel voor de eurozone. Daar zal naar verwachting de oprichting worden aangekondigd van een Europees Monetair Fonds, een Europese variant van het IMF. Over de concrete invulling van dat EMF stonden de Duitsers en de Fransen lange tijd lijnrecht tegenover elkaar. Misschien komt er ook een extra solidariteitsfonds voor investeringen in zaken als werkgelegenheid. ‘Heel interessant, en dat gaat Macron ook binnenhalen, ‘ denkt Mathieu Segers, ‘is het idee om de eurozone als een kopgroep te gaan gebruiken. Daarin kun je dan een aantal pan-Europese dingen starten, zoals een eurozoneparlement. Als dat gebeurt, krijg je een sterke upgrading van de eurogroep, een intergouvernementeel orgaan waar Fransen en hun partners de meerderheid hebben als er gestemd moet worden. Dat zal voor Eurokritische landen zoals Nederland een bijzonder bittere pil zijn.’

In weerwil van het feit dat de Frans-Duitse as met het vertrek van de Britten opnieuw sterk aan gewicht wint binnen Europa, zal Macron bij de andere lidstaten medestanders moeten zoeken. Want niet alleen Nederland maar ook nogal wat Oost-Europese landen voelen zich ongemakkelijk bij verdere Europese integratie onder Frans-Duitse regie. Maar Macron heeft zich in een aantal lastige dossiers wel reeds als een toponderhandelaar laten kennen.

Wie beschikt in zijn eigen land over een comfortabele meerderheid, een duidelijk mandaat van de kiezer en een ijzersterk staatsapparaat? Dat is Macron.

Een Belgische topdiplomaat

Duiveltje

Is de jonge en dynamische Macron dan de nieuwe absolute ster aan het Europese firmament, nu Angela Merkel verzwakt lijkt en de 63-jarige bondskanselier aan haar laatste mandaat begint? Meer dan een decennium lang heeft Merkel de Europese politiek vanop eenzame hoogte en vaak met nauwelijks verholen tegenzin gedomineerd. Voor de Unie is het immers een slechte zaak als Europa wordt gezien als een Duits hegemoniaal project, en de Duitsers zelf zijn zich daar als eerste van bewust. Maar of de ondernemende Macron de voorzichtige bondskanselier ook echt in de schaduw zal stellen? Europawatcher Luuk van Middelaar denkt alvast van niet. ‘Er is misschien een klein duiveltje op zijn schouder dat zegt: Emmanuel, je kunt numéro un worden. Maar andere stemmen in hem zullen begrijpen dat Frankrijk en Duitsland naast elkaar moeten staan, en dat je Angela Merkel, die al 12 jaar aan het hoofd staat van het economisch en demografisch sterkste land in Europa en een immens politiek gezag heeft, niet zomaar naar de kroon steekt.’

Wel is de Franse president de belichaming van een nieuw en volgens velen gezond Europees zelfvertrouwen. ‘Ik heb daar met premier Michel nog over gesproken kort voor diens vertrek naar Rusland’, zegt Europarlementslid Sander Loones. ‘Hét Europese moment van vorig jaar was wat mij betreft de gezamenlijke persconferentie van Macron en de Russische president Vladimir Poetin. Nadat hij Poetin eerst met alle egards in Versailles had ontvangen, sprak hij duidelijke en eerlijke taal aan het adres van de Rus.’ Of om het in de woorden van Macron zelf te zeggen: ‘Europe is back.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content