David Criekemans
‘De NAVO is niet in staat alle dimensies van onze veiligheid te omvatten’
De NAVO-bijeenkomst in Brussel is achter de rug. Wat leren we eruit? David Criekemans, docent buitenlands beleid Universiteit Antwerpen, is scherp: ‘De onderdrukte spanningen in de organisatie zijn duidelijk.’
De Amerikaanse president Donald Trump gaf gisteren, 25 mei, een donderspeech voor de internationale media, wellicht bedoeld voor het thuisfront.
23 van de 28 lidstaten spenderen minder dan twee procent van hun bruto binnenlands product aan defensie, een norm die in 2014 afgesproken was op de NAVO-top van Wales. Trump liet uitschijnen dat dit het uiterste minimum was.
De NAVO is niet in staat alle dimensies van onze veiligheid te omvatten.
Dit zou betekenen dat de 28 NAVO-lidstaten samen jaarlijks minstens 100 miljard euro extra zouden moeten uitgeven aan defensie.
De landen kwamen in Brussel dan maar overeen om voortaan een jaarlijkse rapportage te organiseren, waarbij de uitbouw en vernieuwing van het militaire apparaat geëvalueerd zal worden.
Maar het spel wordt nogal simplistisch in absolute getallen gespeeld. Veel belangrijker is hoeveel componenten binnen de legers van de respectieve landen beschikbaar en onmiddellijk inzetbaar zijn.
Bovendien organiseerde Duits bondskanselier Merkel gisterenochtend in Berlijn ook nog een bijeenkomst met de voormalige Amerikaanse president Obama. Daar vertelde ze over haar zorgen om Libië, dat intern gedestabiliseerd is. Met militaire middelen alleen is het niet mogelijk het land er bovenop te krijgen. We hebben dus eerder nood aan een brede definitie van veiligheid waarbij een ontwikkelingsproject of economische contacten kunnen bijdragen tot meer structurele veiligheid.
Ook de veiligheidsvraagstukken waarmee Europa vandaag geconfronteerd wordt, bijvoorbeeld het terrorisme, hebben vaak een interne component. Verscheidene Europese landen experimenteren zo momenteel met deradicaliseringsprogramma’s. Moeten dit soort initiatieven dan ook niet mee opgenomen worden in de veiligheidsinspanningen in het buitenland?
De NAVO blijkt zo meer dan ooit een organisatie oude stijl, die zich vooral bezig houdt met externe veiligheid gebaseerd op een enge definitie. In dat domein vormt haar geïntegreerde command & control een meerwaarde, ze is verder ook goed inzake inlichtingendiensten en ontwikkelt ook capaciteiten inzake cyber security.
Maar op vlak van maatschappelijke en economische veiligheid, energieveiligheid en de klimaatproblematiek staat de Europese Unie dan weer een pak sterker.
Kortom, de NAVO is niet in staat om alle dimensies van onze veiligheid te omvatten. Wie de meer relevante brede definitie van veiligheid hanteert, moet ook de tussenschotten tussen onze ‘binnenlandse’ en ‘buitenlandse’ veiligheid wegdenken. Dat vergt een andere aanpak.
Zowel de NAVO als de Europese Unie bevinden zich vandaag op dit vlak in een transformatieproces. De EU zal in dit verhaal in relatieve termen steeds belangrijker worden.
Defensiecontracten en de economische strijd tussen de VS en Europa
Interessant is ook wat er niet gezegd werd op de NAVO-top. Als Trump Europa op het hart drukt dat we meer moeten uitgeven aan defensie, betekent dat eigenlijk dat we vooral nieuwe wapenbestellingen moeten plaatsen bij Amerikaanse defensiebedrijven. Denk aan Lockheed Martin, die nu volop de opvolger van de F-16, de F-35, als nieuw gevechtsvliegtuig en platform wil verkopen.
Als Trump Europa op het hart drukt dat we meer moeten uitgeven aan defensie, betekent dat vooral dat we nieuwe wapenbestellingen moeten plaatsen bij Amerikaanse defensiebedrijven.
Al die extra miljarden euros belastingsgeld dreigen zo “weg te lekken” naar de Amerikaanse economie. Trumps politieke houding lijkt in die alternatieve lezing van de feiten vooral om business te draaien, iets waar onze publieke opinie te weinig van op te hoogte is.
Frankrijk heeft een rijke traditie van economische inlichtingen. De nieuwe Franse president Macron wil zijn land opnieuw een rol van leiderschap laten opnemen in Europa. Als Berlijn die rol vervult in het socio-economische, kan Parijs dat misschien wel in het domein van de veiligheid.
De brexit biedt Frankrijk hierin onverwacht ook een aantal extra kansen. In het verleden prefereerden de Britten altijd de NAVO boven de EU als forum om veiligheid in Europa te organiseren. Londen stond vaak op de rem als het ging om een Europese defensie.
Maar na de terroristische aanslagen van 13 november 2015 activeerde Parijs niet het artikel 5 van de NAVO maar wel het artikel 42, lid 7 van het Europese Lissabonverdrag. Dit handelt over collectieve veiligheid en gaat overigens veel verder dan het NAVO-verdrag.
Frankrijk voert een balanspolitiek, en ook Macron wil initiatieven nemen in de Europese defensie. Dat houdt ook nieuwe gezamenlijke stappen in inzake de herlancering van de Europese defensieindustrie. De militaire tak van Airbus is ondertussen volledig geïntegreerd in het bedrijf. Op die manier lekken de extra middelen die de Europese landen zullen spenderen aan defensie niet allemaal weg naar de States. Integendeel, het kan zo een multiplicatoreffect in de Europese economie teweeg brengen, zowel financieel als technologisch.
Kortom, onder de waterlijn is er veel meer aan de hand in de huidige spanningen tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie. Het lijkt erop dat Merkel zal toelaten dat Macron een aantal initiatieven in deze zal nemen, al was het maar als tegengewicht voor Trump.
De NAVO opgenomen in de Global Coalition against Daesh / IS
Trump was op zoek naar nog een andere zege om mee naar huis te nemen. Hij plaatste de strijd tegen het terrorisme centraal bij zijn bezoek en stelde dat dit de hoofdmoot van de opdracht van de NAVO moest worden.
De NAVO wordt in lijn daarmee opgenomen in de Global Coalition against Daesh / IS. Alle 28 NAVO-lidstaten zaten er zelf al in.
De Russische federatie zal enerzijds verdeeldheid percipiëren en anderzijds menen dat Europa aan een massieve herbewaping is begonnen.
NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg liet weten dat deze opname niet betekent dat de NAVO zelf dan een gevechtsrol zou opnemen in bijvoorbeeld Irak of Syrië, omdat sommige individuele landen zelf daar al actief zijn. Dit amendement kwam er duidelijk onder druk van Merkel en Macron. Zij vreesden wellicht dat stilteprocedures binnen de NAVO tot een situatie zouden kunnen leiden waarbij Trump de andere alliantiepartners zou dwingen om bepaalde rollen in te vullen die niet verdedigbaar waren ten aanzien van hun eigen publieke opinie.
Deze beslissing om de NAVO in de coalitie op te nemen was dus louter politiek om de Amerikaanse president Trump te paaien.
Het totaalbeeld is een bijeenkomst van een organisatie waarbinnen er toch wel wat onderdrukte spanningen te vinden zijn.
Het feit dat Trump verder niet publiekelijk stelde dat de Verenigde Staten onvoorwaardelijk achter het NAVO-artikel 5 staan, dat handelt over de collectieve verdediging, is vervelend. In de verkiezingscampagne had hij immers doen uitschijnen dat deze niet van toepassing zou zijn als een land de 2%-norm niet zou halen.
De Russische federatie zal enerzijds verdeeldheid percipiëren en anderzijds menen dat Europa aan een massieve herbewaping is begonnen, zowel in kwantitatieve als in kwalitatieve termen. De vrees bestaat dat dit ons tot een klassiek veiligheidsdilemma zal leiden. Moskou zal zich hierbij genoodzaakt voelen om daarop te antwoorden. We komen zo niet noodzakelijk in een veiliger Europa terecht.
David Criekemans doceert buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg (Nederland) en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier