‘De 157ste voorzitter van het Britse lagerhuis, wiens kat Order heet, heeft niets te verliezen’

Er is, in de slepende, chaotische brexitsaga, een bron van licht vermaak en dat is de voorzitter van het lagerhuis, John Bercow. Zijn geroep om ‘Ordeeeeerrrrr’ tijdens roerige debatten inspireert talloze gifs en memes. ‘Premier May kan zijn bloed wel drinken, maar Bercow is een van de weinige Britse parlementariërs wiens populariteit in de Europese Unie gestegen is.’ Aldus Lia van Bekhoven.

John Bercow zag het als een van zijn taken, toen hij in 2009 speaker werd, de meest operette-achtige tradities in het Britse parlement te rationaliseren. Ik moest aan de omvang van die ambitie denken, toen ik hem kortgeleden in de central lobby van het Lagerhuis voorbij zag komen. Elke dag dat het Lagerhuis zitting heeft, loopt de voorzitter van zijn woning naast de Big Ben door de hoge gangen van het paleis van Westminster naar de debatteerkamer met de groene, leren bankjes. Ik heb het niet over gewoon lopen, maar over een processie. De mensen die in formele pas achter hem aanstappen hebben titels als Sleepdrager en Deurbewaker en bijbehorende kledij. Langs de route roept een agent tegen toeristen die geen van allen hoofddeksels dragen: ‘hoeden af, vreemdelingen’. Want zo wil de gewoonte het. Bercow draagt een zwarte, Zweinstein-achtige cape, maar het witte hemd met de dramatisch wijde mouwen van zijn voorgangers, heeft hij afgeschaft.

Dat Bercow zijn werkkleding aanpaste aan de 21ste eeuw zorgde destijds voor lichte furore in de aartsconservatieve pers, maar het is niets vergeleken bij de schuimbekcommentaren van de afgelopen dagen. Bercow gooide maandag een handgranaat onder het brexitakkoord van Brits premier Theresa May en dat heeft hij geweten.

De voorzitter verbood de Britse premier om haar deal voor de derde keer in stemming te brengen. Hij beriep zich op een conventie uit 1604 die bepaalt dat een ongewijzigde motie niet herhaaldelijk de kamer kan worden voorgelegd. En daarmee heeft de ‘vernieler van brexit’ uit ‘politieke ijdelheid’ het ‘belangrijkste politieke proces in decennia’ van de rails getrokken, volgens de rechts-radicale pers. Zeker is dat de kans op een nieuwe stemming over May’s impopulaire akkoord verdaagd is en daarmee wellicht het hele brexitproces.

Een disfunctionele regering, een ophitsende media en een constitutionele crisis, Bercow, de meest omstreden speaker in de recente Britse geschiedenis, geeft niet de indruk eronder te lijden. Ook in Groot-Brittannië dient de Kamervoorzitter onpartijdig te zijn, een scheidsrechter. Maar met een minderheidsregering en een wankele premier, is de invloed van Bercow in de discussie over de Britse uittreding flink gestegen. De Britse Kamervoorzitter moet debatten aansturen, orde op zaken stellen, bepalen over welke moties en amendementen gestemd wordt en Kamerleden die te ver gaan tot de orde te roepen. En het is het laatste waarin Bercow, politicus uit de Conservatieve partij, uitblinkt.

Ministers kunnen zijn bloemrijk, vaak betuttelend taalgebruik en zijn hoogdravende stijl niet uitstaan. Zij kijken letterlijk neer op de tennisgekke speaker (Bercow is 1,68 m) die Roger Federer als zijn held telt. Een oud minister noemde Bercow eens een ‘schijnheilige dwerg’. Een ander schamperde een paar jaar geleden: ‘You’re not fucking royalty, mister Speaker’. Maar veel backbenchers waarderen zijn hervormingen om de oppermachtige regering terug te dringen. Bercow is kampioen van het parlementaire voetvolk. In de tien jaar dat hij voorzitter is, heeft hij alle morele gezag uit de status van zijn ambt geperst, ten gunste van de volksvertegenwoordigers op de achterbanken. De voorzitter heeft weinig vrienden in het parlement, maar des te meer volgers daarbuiten. De wekelijkse vragenuurtjes aan de premier en de stemmingen over brexit in het Lagerhuis zijn verplicht kijkvoer op Europese nieuwsredacties. De komiek John Oliver wijdde in zijn Amerikaanse programma Last Week Tonight, een aparte bijdrage aan Bercows luisterrijke terechtwijzingen van Kamerleden.

De voorzitter gaat dilemma’s niet uit de weg en je zou zelfs denken dat hij ze opzoekt. Zo bepaalde hij vorig jaar dat Donald Trump niet geschikt was om tijdens een staatsbezoek het Britse parlement toe te spreken. Maar brexit heeft hem de glanzende hoofdrol verschaft waar hij volgens zijn vele critici op aasde. Luttele seconden nadat hij besloten had dat volgens Erskine May, de parlementaire bijbel, een derde stemming over het brexitakkoord niet kon, reageerde een minister op WhatsApp met ‘WTF?’. Een Labourmedewerker zei: ‘Jezus, hij heeft het gedaan!’ Op Twitter berichtte iemand: Erskine May – Theresa May: 1-0. ‘Ik heb me nooit laten koeioneren en daar zal ik ook nu niet aan beginnen’, zei hij te midden van een lawine van ongeloof en ontzetting.

De 157ste voorzitter van het Britse lagerhuis, wiens kat Order heet, heeft niets te verliezen. Hij is beschuldigd van pesterig gedrag en er zijn pogingen geweest hem af te zetten, maar in de brexitcrisis staat hij sterker dan Theresa May. Wat een oppositie parlementariër overigens niet belette hem te waarschuwen extra voorzichtig te zijn bij het oversteken.