Corruptie, geweld en politieke crisis: onrust in Oekraïne woedt voort 1 jaar na vredesakkoord

© -
Naomi Skoutariotis
Naomi Skoutariotis Redactrice Knack.be

Het is vrijdag precies één jaar geleden dat het Minsk-akkoord, het Oekraïense vredesakkoord, gesloten werd. Intussen is de situatie er verre van verbeterd: het conflict in het oosten woedt voort, de corruptie is nog niet verdreven en de voorbije weken is de politieke crisis in het land opnieuw opgelaaid. Een analyse.

Lees ook het interview met professor EU-recht Peter van Elsuwege (UGent): Vredesakkoord Oekraïne wordt niet gerespecteerd: ‘Grootste zorg is nieuwe escalatie voorkomen’.

Het gaat niet goed met Oekraïne. Vorige week nam minister van Economische Zaken Aivaras Abrmomavicius ontslag. Afgelopen vrijdag dreigde de Oekraïense premier Arseni Jatsenjoek ermee om met heel zijn regering uit solidariteit op te stappen.

De minister van Economische Zaken gaf als reden voor zijn vertrek aan dat elementen binnen de regering hervormingen tegenhouden en zich schuldig maken aan corruptie. Daarbij wees hij in het bijzonder op een naaste medewerker van president Petro Porosjenko. De minister in kwestie lag goed bij westerse regeringsleiders en zijn opstappen zorgt dan ook voor heel wat ongerustheid, bijvoorbeeld bij IMF-topvrouw Christine Lagarde.

Lagarde liet zich woensdag kritisch uit over de stand van het land. Ze wil dat Oekraïne veel meer doet om hervormingen door te voeren en corruptie aan te pakken, omdat het steunprogramma van het IMF voor het land anders in gevaar dreigt te komen.

En dat op de eerste verjaardag van het Minsk-akkoord, een vredesakkoord om het conflict in Oost-Oekraïne te de-escaleren. Het akkoord bevat voorwaarden die zowel Oost-Oekraïense separatisten als de Oekraïense regering moeten vervullen, maar daarvan lijkt een jaar na datum nog maar bitter weinig in huis gekomen.

Het startschot van de Oekraïense revolutie

Februari 2014, Kiev. De hoofdstraat in de Oekraïense hoofdstad, Maidan Nezalezhnosti is bezet is bezet met legertenten. Oekraïners zijn op straat gekomen om te protesteren tegen toenmalig president Viktor Janoekovitsj die op het laatste moment besliste om het associatieverdrag met de Europese Unie toch niet te tekenen.

De EU sloot associatieverdragen met verschillende landen in het oosten van Europa, onder meer Oekraïne stond ook op de to-do-lijst. Het associatieverdrag is eigenlijk een economische overeenkomst die handel drijven tussen EU-landen en het Oost-Europese land in kwestie, vergemakkelijkt.

Volgens sommigen is Janoekovitsj gezwicht onder de druk van de Russische president Vladimir Poetin. Die zou hem in een onmogelijke positie gebracht hebben,zo schrijft Wierd Duk in zijn biografie van Angela Merkel.

Oud-president Viktor Janoekovich en de Russische president Vladimir Poetin
Oud-president Viktor Janoekovich en de Russische president Vladimir Poetin© REUTERS

Poetin had de oud-president voor een keuze gezet: indien het associatieverdrag er zou komen, kon hij rekenen op een importblokkade van Oekraïense producten, nauwgezette controles van vrachtvervoer aan de grens, de dreiging van een hogere gasprijs en er zouden door de boycot tienduizenden Oekraïense banen op de tocht komen te staan. Het zou Oekraïne miljarden aan inkomsten gekost hebben.

Het alternatief, zich aansluiten bij Poetins Euraziatische Unie, zou zorgen voor miljarden aan Russische subsidies, schuldkwijtscheldingen en tariefvrije importen. Hierdoor is de moed Yanukovich op het laatste moment in de schoenen gezakt, en koos hij eieren voor zijn geld.

Veel Oekraïners, vooral uit West- en Centraal-Oekraïne waren hevige voorstander van die overeenkomst. Voor hen was dit de druppel die de emmer van corruptie deed overlopen. In geen tijd was EuroMaidan geboren: de revolutie tegen het corrupte beleid van Janoekovitsj.

Oorlog in Oost-Oekraïne

Als reactie op die protestbeweging in Kiev, begon er ook in Oost-Oekraïne wat te bewegen, maar niet in dezelfde richting. Zo hevig als veel Oekraïners in het Westen en het midden van het land voorstander zijn van een handelsbeleid met Europa, zo hecht is het Oosten van het land nog verbonden met Rusland en de Russische cultuur.

Veel mensen werken in Rusland of hebben er familie wonen en vreesden voor een ruk naar het westen, en dus eigenlijk voor onthechting. Overheidsgebouwen in grote steden als Loehansk en Donetsk werden als eerste ingenomen. Al gauw werden de eerste kogels afgevuurd en evolueerde Oost-Oekraïne naar oorlogsgebied.

Dat Russische beer Vladimir Poetin hier voor iets tussenzat deed al snel de ronde. Er zouden Russische militairen opgemerkt zijn en er zou sprake zijn van Russische tanks. In een recent interview met de Duitse krant BILD gaf Poetin toe de opstandelingen in Oost-Oekraïne geholpen te hebben, ‘maar niet militair’.

De Duitse bondskanselier Angela Merkel, de Oekraïense president Petro Porosjenko en de Franse president François Hollande.
De Duitse bondskanselier Angela Merkel, de Oekraïense president Petro Porosjenko en de Franse president François Hollande.© REUTERS

Minsk II: een (ijdele) poging tot vrede in het oosten

12 februari 2015. Omdat de situatie in Oost-Oekraïne zodanig uit de hand liep, werd het Minsk-akkoord gesloten. Minsk II was een verbeterde versie van een akkoord dat in september al gesloten was. Het bevatte elementen die de escalerende burgeroorlog in de kiem moesten smoren en die zowel Oost-Oekraïners als de rest van het land trachtte te geven waar ze om vroegen: zelfbestuur en een niet-corrupte regering.

Het vredesakkoord was noodzakelijk. Of zoals Europees Commissaris Federica Mogherini zei ‘Dit is een keerpunt, in goede of in slechte zin.’ Dat wilde niet per se zeggen dat de reacties erop laaiend enthousiast waren. Na de marathonvergadering van 15 uur, liet de Duitse bondskanselier Angela Merkel lauwtjes optekenen dat ze ‘een sprankeltje hoop’ koesterde. ‘Niet meer en niet minder.’

Weinig verandering

12 februari 2016, dat sprankeltje hoop van Merkel lijkt opgelost. De nieuwe president Petro Porosjenko was in beide delen van het land geliefd, maar wordt intussen gezien als ‘een man van het verleden die zijn land uitverkoopt aan pro-Russische opstandelingen’, zo omschreef de Oost-Europa-correspondent van De Tijd hem. En de nieuwe premier blijkt veelvuldig in verband gebracht met corruptie. Hij krijgt nog maar van twee procent van de bevolking steun.

Ook van de in het akkoord besloten wapenstilstand is weinig meer te merken. Sinds midden januari 2016 wordt het akkoord massaal geschonden. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) maakt soms gewag van honderden granaatexplosies per dag, ‘zoals in de ergste dagen van het conflict’. Als ze hun werk kunnen doen tenminste, want de OVSE wordt zwaar belemmerd in hun werk. Separatisten blokkeren hen ‘in vele gebieden in de regio van Loehansk die niet gecontroleerd worden door de regering’.

‘Om u een indruk te geven van de intensiteit van het geweld: op maandag (1 februari, nvdr) hebben we in minder dan één uur tijd 247 explosies opgetekend’, vertelde Alexander Hug, adjunct-hoofd van de speciale waarnemersmissie (SSM) in Oekraïne aan het Nederlands Dagblad. ‘De volgende morgen noteerden we binnen vijftig minuten nog eens 377 explosies.’

Kiev, in april 2014. Links de Europese vlaggen, voor een door rellen uitgebrand gebouw.
Kiev, in april 2014. Links de Europese vlaggen, voor een door rellen uitgebrand gebouw.© NSK

Van vurige passie naar koele liefde voor Europa

Bij de protesten van twee jaar geleden kleurde de blauw-gele Europese vlag het straatbeeld. Dit jaar ontbreekt die vlag tijdens de herdenking van de ‘Honderd hemelse doden’, de mensen die het leven lieten in Kiev. Het enthousiasme voor de Europese Unie is verflauwd. Oekraïne is niet concurrerend genoeg voor de Europese economie en de compensatie van Europa moet hoger’, zo liet parlementslid Oleksandr Puzanov, uit het kamp van oud-president Janoekovitsj, optekenen.

De Oekraïense liefde voor Europa lijkt niet wederzijds te zijn en dat steekt, zo schreef de buitenlandjournalist van het Dagblad van het Noorden. Maar er zijn ook andere redenen voor de verflauwing van de liefde. Niet heel Europa verwelkomt Oekraïne met open armen, onder meer vanuit Nederland komen er harde signalen. In België wordt er nauwelijks aandacht aan besteed, maar in Nederland is de relatie EU-Oekraïne een hot topic.

Nederlands referendum over Oekraïne

Op 6 april geven onze Noorderburen hun mening over het associatieverdrag met het ex-Sovjetland. Om maar aan te tonen hoezeer de kwestie leeft: GeenPeil, een politiek gericht initiatief van de Nederlandse weblog GeenStijl, heeft in september 2015 maar liefst 300.000 handtekeningen verzameld om een raadgevend referendum te organiseren tegen het associatieverdrag van Oekraïne en de EU. Dat verdrag werd eerder in 2015 al goedgekeurd door het Nederlandse parlement.

’25 van de 28 EU-landen hebben de procedure van de ratificatie van de overeenkomst al afgerond, maar formeel kan het akkoord nog niet afgerond worden omdat nog niet alle Europese landen het document geratificeerd hebben’, zo legt de officiële website van het referendum uit.

‘Als Nederland en de andere vijf landen ‘ja’ zeggen tegen het verdrag, dan gaat het volledig in. Als een meerderheid voor ‘nee’ kiest in Nederland, kunnen daar gevolgen aan verbonden zijn, als is het nog niet duidelijk welke. Een handelsovereenkomst tussen Oekraïne en de meerderheid van de Eurolanden, uitgezonderd Nederland, is een van de opties.

Nog een lange weg te gaan

Het lot van Oekraïne is dus nog lang niet bezegeld. Christine Lagarde waarschuwde dat het van vitaal belang is dat het leiderschap van Oekraïne nu ingrijpt om het land weer op het juiste pad te krijgen. Anders loopt Oekraïne het risico terug te keren naar ‘het patroon van een falend economisch beleid dat het land in zijn recente geschiedenis heeft geplaagd’.

Er zullen nog veel inspanningen geleverd moeten worden om de corruptie uit het Oekraïense systeem te krijgen en de situatie in het oosten van het land te stabiliseren. Als de corruptie niet wordt aangepakt, zullen de Oekraïners zonder twijfel opnieuw van zich laten horen. Kijk maar naar Tunesië waar het volk vijf jaar na de eerste opstanden, opnieuw op straat is gekomen.

Wat de niet-doorgevoerde hervormingen en de niet-gerespecteerde wapenstilstand in Oost-Oekraïne betreft, is het nog maar de vraag of Europa een stok achter de deur heeft. Het lijkt evident dat het niet implementeren van de punten uit het Minsk-akkoord, niet zonder gevolgen kan blijven. Maar wie moet daar dan voor zorgen?

De Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president François Hollande (maar vooral Merkel) stonden mee aan de wieg van het akkoord en waren tijdens de onderhandelingen aanwezig op de 15 uur durende marathonvergadering. Maar het is niet de Europese Unie zelf die aandrong en toeziet op het akkoord.

Als Oekraïne zich niet snel herpakt, zou het wel eens in stilte bergaf kunnen gaan. Polen, ooit een satellietstaat van de Sovjet-Unie, is er met succes in geslaagd om zich los te weken uit de klauwen van de Russische beer. Oekraïne streeft het voorbeeld van Polen na, dat economisch welvarend is en een democratisch (lees: niet corrupt) voorbeeld lijkt. Maar om in die voetsporen te treden, heeft Oekraïne nog een lange weg te gaan.

Christine Lagarde en de Oekraïense premier Arseni Jatsenjoek
Christine Lagarde en de Oekraïense premier Arseni Jatsenjoek© REUTERS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content