Van 1994 tot 2015 probeerde Colombia met steun van de Verenigde Staten de productie van cocaïne uit te roeien door ’s lands cocavelden vanuit vliegtuigen te besproeien. Colombiaans president Ivan Duque wilde dat programma opnieuw lanceren onder Amerikaanse druk, maar dat stoot vorige week op een njet van het Grondwettelijke Hof.
In de uitspraak beveelt het Grondwettelijke Hof dat landelijke gemeenschappen geconsulteerd moeten worden in beleid dat een mogelijke negatieve impact heeft op hun leefomgeving. En dat niet alleen in deze beslissingsronde, maar in elke toekomstige.
Pesticidebombardementen
Tot 2015 was het in Colombia een standaardpraktijk om vanuit vliegtuigjes pesticiden te sproeien op coca-akkertjes; de plant die onder meer dient als basisingrediënt voor de drug cocaïne. De gebruikte pesticiden bestaan in hoofdzaak uit glyfosaat. Dat gif werd door het Amerikaanse bedrijf Monsanto gecommercialiseerd onder het merk RoundUp. In meerder Europese landen is RoundUp verboden omdat het in verband wordt gebracht met allerlei gezondheidsrisico’s en bodemvervuiling.
Dat gevaar bevestigt ook Daniel Mejía, econoom aan de Universidad de los Andes, aan RFI. ‘Het grote probleem met de besproeiingen is niet of er al dan niet consultatierondes plaatsvinden. Het probleem is dat sproeien een ineffectieve manier is om drugshandel en cocateelt mee te bestrijden. Bovendien heeft glyfosaat een aantoonbaar negatief effect op de menselijke gezondheid.’ Net omwille van die ecologische en gezondheidsredenen schrapten Colombiaanse ambtenaren het verdelgingsprogramma in 2015.
‘Je gaat sproeien, Ivan’ – Donald Trump
Vier jaar later, in 2019, trachtte huidig president Ivan Duque het programma opnieuw leven in te blazen. Dat gebeurde voor een groot stuk onder druk van toenmalig Amerikaans president Donald Trump. ‘Je gaat sproeien, Ivan’, zou Trump de Colombiaanse president Duque in maart 2020 hebben gezegd, tijdens een gezamenlijk overleg, volgens de denktank Washington Office on Latin America.
War on drugs
Het door de Amerikanen gesponsorde sproeiprogramma kadert in de conservatieve denkpiste omtrent drugbeleid, waarbij druggebruik als een criminele daad wordt gezien, en niet als een gezondheidsproblematiek. De navenante bestrijdingsmethode is bestrijding van het aanbod in de landen van oorsprong. Die zienswijze is de grondlaag van de zogenaamde War on Drugs. De meeste experten zijn het er over eens dat die oorlog tegen drugs een verspilling is van tijd en geld, en gepaard gaat met een enorm menselijk leed in drugsproducerende landen. Niet in het minst geldt dat voor Colombia, waar de door cocaïne aangevuurde burgeroorlog tot zo’n 220.000 doden en miljoenen ontheemden heeft geleid.
De denktank stelt dat de Colombiaanse autoriteiten zich klaarmaakten om het sproeiprogramma vanaf april van dat jaar opnieuw op te starten.
Consultatieronde
Maar al snel raakte de opstart verstrengeld in allerhande Colombiaanse rechtshoven. De Colombiaanse grondwet schrijft namelijk voor dat inheemse en rurale gemeenschappen geconsulteerd moeten worden bij ingrepen die een grote impact kunnen hebben op hun levenssfeer.
In dit geval oordeelde het Grondwettelijke Hof dat de consultatie bij de inheemse gemeenschappen om een zeer specifieke reden onvoldoende had plaatsgevonden. De consultatie was namelijk via internet opgezet – een technologie die op het Colombiaanse platteland allerminst alomtegenwoordig is.
Het vermoeden bestaat dus dat vele stemgerechtigden bij voorbaat van de consultatie uitgesloten waren. Het Hof oordeelde dan ook dat vooraleer de letter van de wet gevolgd zou worden, er geen vliegtuig met pesticide de grond mocht verlaten. Een dikke streep door de rekening van de conservatieve Colombiaanse leider Ivan Duque en zijn Amerikaanse broodheren.
Opsteker voor gemeenschappen
De rurale bevolking klaagt al decennialang over de gezondheidsrisico’s die gepaard gaan met de pesticide-bombardementen. Bovendien, zo stellen vertegenwoordigers van de gemeenschappen, schaadt de pesticide de bodem. Daardoor wordt het zo goed als onmogelijk om over te schakelen naar andere gewassen, zoals koffie, mais of cacao. De regering zou die overstap net moeten aanmoedigen, zoals voorzien is in het vredesakkoord uit 2016 dat een einde moest maken aan de burgeroorlog.
Maar niet alleen uit ecologische overwegingen is de beslissing van het Colombiaanse Grondwettelijke Hof een meevaller voor de plattelandsgemeenschappen. De geschiedenis leert dat de resultaten van de consultaties maar al te vaak onderin de schuif belanden – ondanks hun verplicht karakter.
Voor het eerst in de geschiedenis van het land oordeelt een rechter nu dat de consultaties geen verplicht nummertje zijn, maar dat er wel degelijk rekening wordt gehouden met de inheemse of rurale stem. Des te meer geldt dat omdat de uitspraak stelt dat de regering ook voor toekomstige besproeiingsprogramma’s de resultaten van de consultaties moet raadplegen. En hoewel de taal van de uitspraak vaag blijft en ruimte biedt voor ambiguïteit, is dat een belangrijke stap voor de vertegenwoordiging van kwetsbare gemeenschappen. Want net zij zijn traditioneel de eerste slachtoffers gebleken in het door oorlog verwoeste land.
Volgens cijfers van de VN zouden er in 2020 zo’n 143.000 hectare met coca begroeid zijn in Colombia. In mei 2022 vinden er verkiezingen plaats. Huidig president Ivan Duque kan zich niet meer laten herverkiezen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
