Braziliaanse president Bolsonaro geeft economie voorrang op mensenlevens: ‘Uiterst berekende strategie’

De Braziliaanse president Jair Bolsonaro groet aanhangers, Brasilia, 31 maart 2020 © Reuters
Arthur Debruyne
Arthur Debruyne Medewerker Knack.be

De Braziliaanse president Jair Bolsonaro is de enige voorname leider ter wereld die het coronavirus blijft bagatelliseren, hoewel het aantal doden in zijn land snel toeneemt. ‘De grootste gok van zijn presidentschap.’

De eerste bevestigde coronabesmetting in Latijns-Amerika werd opgetekend in Brazilië op 26 februari. Sindsdien zijn in de grootste economie van de regio 8.229 mensen besmet; 343 van hen zijn overleden. De curve begint snel omhoog te schieten in het land.

Scholen en universiteiten zijn twee weken geleden al gesloten, samen met niet-essentiële bedrijven en winkels. Indien mogelijk werken mensen thuis. Gouverneurs leggen strenge quarantaines op. Zelfs misdaadbendes gooien favela’s op slot om de verspreiding van het coronavirus in te dammen.

Maar de strenge maatregelen zijn niet naar de zin van de Braziliaanse president. ‘We moeten ons niet laten kennen door dat virus’, tart de extreemrechtse Jair Bolsonaro. ‘Ieder van ons moet er ooit wel aan.’ Bolsonaro, aangetreden op 1 januari 2019, gaat vastberaden in tegen regeringsleden die Brazilianen aanmanen thuis te blijven. ‘Een onbenullig griepje’, blijft hij volhouden.

Ook gouverneurs die grote steden zoals São Paulo op slot doen, valt de president vijandig af. Bolsonaro geeft de economie voorrang op de volksgezondheid: zijn landgenoten moeten blijven werken en reals uitgeven.

Hoopt Bolsonaro te scoren met het bagatelliseren van het nieuwe coronavirus, net zoals hij klimaatverandering ontkent? We bellen met Oliver Stuenkel, professor internationale betrekkingen aan de Stichting Getulio Vargas, een denktank en onderwijsinstelling in de Braziliaanse miljoenenstad São Paulo.

‘We staan maar aan het begin van wat ongetwijfeld iets veel ernstiger wordt’, zegt Stuenkel woensdagnamiddag. ‘Sommige Brazilianen vragen nog dat lockdownmaatregelen teruggeschroefd worden. Het wordt vast niet zo erg als mensen wel zeggen, gaat het. Het blijkt moeilijk regels te handhaven in die landen waar de president niet mee is, of zelfs openlijk dwarsligt, zoals Bolsonaro.’

Waarom blijft president Bolsonaro koppig ingaan tegen gezondheidsexperts over heel de wereld? Wat bezielt hem?

OLIVER STUENKEL: Veel mensen zeggen dat Bolsonaro niet goed snik is, maar volgens mij is het een heel berekende strategie. Die gaat als volgt. Hij gaat de dreiging zo lang mogelijk minimaliseren. Als het alsnog moet, dan zal hij met tegenzin maatregelen nemen en die tegelijk onnodig noemen. Bolsonaro weet immers dat er onvermijdelijk een zware economische crisis aankomt: al voor de pandemie was de Braziliaanse economie er niet goed aan toe. Hij probeert zich nu al te distantiëren van het aanstormende probleem, zodat hij achteraf kan zeggen ‘het is niet mijn schuld.’

Daarnaast gokt hij erop dat meer mensen hun baan gaan verliezen, dan dat er getroffen zullen worden door het virus – rechtstreeks of onrechtstreeks. Bolsonaro profileert zich als de verdediger van de economie. Hij berekent dat Brazilianen zullen zeggen dat de maatregelen te strikt waren, eens de pandemie gaan liggen is: het establishment gaf geen moer om werkende mensen, zoiets. Die strategie kan heel slecht uitpakken want Brazilië is slecht voorbereid op een epidemie. Dit is de grootste gok van zijn presidentschap.

Braziliaanse president Bolsonaro geeft economie voorrang op mensenlevens: 'Uiterst berekende strategie'
© Kal/The Economist

In verschillende Braziliaanse steden trekken mensen zowat dagelijks hun balkons op om op potten en pannen te dreunen uit protest tegen de president. Hoe staat Bolsonaro er politiek voor? Is er steun voor zijn aanpak?

STUENKEL: Ongeveer vijftien à twintig procent van de bevolking zijn radicale aanhangers van Bolsonaro. Die blijven in hun Whatsapp-bubbel van samenzweringstheorieën en zijn daarom zowat immuun voor al de kritiek die Bolsonaro te beurt valt. Zij zien bijvoorbeeld een poging van China om Bolsonaro te verzwakken. Deze diehards blijven door dik en dun bij hun president.

Daarnaast staan de meer gematigde kiezers, die hoopten dat Bolsonaro getemperd zou worden door bekwame lui rondom hem. Zij beginnen Bolsonaro de rug toe te keren, maar ze kunnen nergens heen want de oppositie is niet georganiseerd.

Her en der wordt geopperd dat Bolsonaro afgezet zou kunnen worden. Is dat een mogelijkheid?

STUENKEL: Bolsonaro verliest inmiddels bondgenoten. Hij wordt tegengesproken door kabinetsleden en verliest de steun van gouverneurs, zelfs gelijkgestemden – die strategie van hem is heel riskant. De steun voor Bolsonaro kalft snel af maar een impeachmentprocedure ligt nu ook weer niet op stapel. De vicepresident is een generaal: daar is de oppositie allesbehalve tuk op. Als het virus binnenkort lelijk gaat huishouden, dan kan het gelijktijdig proberen afzetten van Bolsonaro bovendien gezien worden als volledig ongepast. Bolsonaro zit voorlopig nog safe.

Tegelijk is Bolsonaro volledig ongeschikt om de crisis het hoofd te bieden. Sterker: hij vormt eigenlijk een obstakel in de respons van de overige regeringsleden. De man is zelfs jaloers wanneer zijn minister van Gezondheid te vaak op de televisie komt. Omdat hij zodanig incapabel blijkt te zijn, ontstaat er een groot machtsvacuüm in de Braziliaanse politiek.

Ook de Mexicaanse president López Obrador en zijn Amerikaanse ambtgenoot Donald Trump bagatelliseerden aanvankelijk de dreiging van het coronavirus. Hoe vergelijkt Bolsonaro met hun?

STUENKEL: Bolsonaro is van een andere orde. Hij doet actief zijn best om de maatregelen te ondermijnen. Hij lanceerde zelfs een video waarin hij social distancing bekritiseert. Op maandag trok hij nog de straten op om mensen te groeten en te spreken. Facebook en Twitter haalden een video daarvan offline, omdat het een risico is voor de bevolking. Hij heeft het over alternatieve medicijnen met ernstige bijwerkingen. En ga zo maar verder.

Bolsonaro is nog veel radicaler en agressiever dan López Obrador of Trump. Nu, hij zou uiteindelijk bakzeil kunnen halen en pragmatischer kunnen worden, maar het probleem is dat hij massa’s mensen heeft aangejaagd die er straks niets van gaan geloven. Hij vroeg zijn aanhangers recent niet naar een pro-regeringsbetoging te gaan, en ze daagden toch op. Die mensen zijn zodanig geradicaliseerd dat de geest moeilijk terug in de fles is te krijgen.

Partner Content