‘Amerikaanse exit uit nucleair verdrag is vooral voor Europa slecht nieuws’

President Donald Trump kondigde aan dat hij de Verenigde Staten terugtrekt uit het Intermediate Nuclear Forces Treaty (INF), het nucleair wapenverdrag met Rusland uit 1987. Vier vragen aan David Criekemans, hoofddocent internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen.

Wat zijn de precieze beweegredenen van Trump? Hij beschuldigt de Russen ervan dat ze het INF-verdrag zelf al jaren schenden.

Criekemans: ‘De feitelijke aantijgingen zijn niet nieuw. Er is al jaren kritiek vanuit Amerikaanse hoek over wat de Russen aan het doen zijn. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van de nieuwe Iskander-raket, bij de NAVO bekend als SS-26 Stone. Moskou zegt dat die een reikwijdte van slechts 415 kilometer heeft, en dus niet onder het INF-verdrag over raketten van 500 tot 5500 km range valt. Washington gelooft dat niet. Het was onder Barack Obama al bekend dat Rusland daarmee bezig is. Bovendien handelt het INF-akkoord alleen over land-based en dus niet sea-based raketten, wat de Russen interpreteren als een voordeel voor de Amerikanen. Dat verklaart waarom Moskou nieuwe technologieën wil ontwikkelen.

‘De zet van Trump heeft ook een binnenlandse politieke verklaring: met de Congresverkiezingen (6 november, nvdr.) voor de deur wil Trump zijn linkerflank afdekken tegen beschuldigingen van collusie met Rusland. Hij wil laten zien dat niemand zo tough is voor Rusland als hij’.

Wat zijn de mogelijke implicaties volgens u?

Criekemans: ‘Voor de Amerikanen in de eerste plaats dat ze niet meer gebonden zijn aan het verdrag en dus zelf nieuwe technologieën kunnen ontwikkelen – en vooral verkopen. Maar men maakt in Washington wellicht ook een bredere denkoefening. Je hoort nu uit Republikeinse hoek stemmen die foeteren dat de Chinezen geen deel uitmaken van dat akkoord en dus aan niets gebonden zijn. Voor Vladimir Poetin is dit bijna een cadeau. Hij kan nu zeggen dat de Amerikanen uit het verdrag gestapt zijn en de Russen zich eraan gehouden hebben. Of dat nu waar is of niet.’

‘Voor Europa zijn de gevolgen veel verregaander. Dat dreigt verscheurd te worden. Een aantal landen zullen vragende partij zijn om Amerikaanse raketten te installeren, andere dan weer niet. De Russen zouden bijvoorbeeld hun positie in Kaliningrad willen versterken en dat is een onmiddellijke bedreiging voor de NAVO-leden Polen en de Baltische staten, die de Amerikanen graag zullen zien komen. Daartegenover staat bijvoorbeeld België, waar premier Charles Michel ervoor blijft pleiten om de communicatielijn met Rusland open te houden, zodat Europa net níet verscheurd wordt tussen de twee grootmachten. In die zin zou deze beslissing zelfs een poging van Washington kunnen zijn om de Europese defensiepolitiek, waar een tegenbeweging is ontstaan tegen de mercantilistische benadering van Trump, in de kiem te smoren.’

Misschien wil Trump net Rusland afschrikken en zetten die nu ook een stap terug? Een strategie die hij graag hanteert.

Criekemans: Trump profileert zich – ook naar onder andere China, Noord-Korea en Iran toe – als een mad man. Een beetje zoals Ronald Reagan het deed: inzetten op massale herbewapening in de hoop dat de tegenpartij eerst met de ogen knippert en zijn positie aanpast. Het is echter de vraag of de Sovjet-Unie destijds is geïmplodeerd door die Reaganstrategie – zoals in Amerika graag wordt aangenomen – dan wel door inconsequenties in het eigen economisch bestel.

‘Het lijkt erop dat Trump een soort heruitgave van die strategie wil realiseren. Alleen kan dat in dit geval het omgekeerde effect teweegbrengen. Het dreigt vooral te veroorzaken dat Rusland en China mekaar zullen vinden en misschien wel samen een nieuwe generatie raketten gaan ontwikkelen. Trump wil Rusland en China in de hoek duwen, maar hij drijft ze wel samen.’

Welke waarde heeft een dergelijk verdrag, als een land als China er niet eens deel van uitmaakt, en hoe dwing je de naleving ervan af?

Criekemans: ‘Dat is natuurlijk altijd het probleem. Maar het INF is wel een groot succes geweest. Als je er de feiten bijneemt: de Amerikanen vernietigden meer dan 800 intermediaire raketten, de Russen meer dan 1800. Het verdrag bevatte ook een clausule over wederzijdse inspecties en controle. Dat zorgde voor een wederzijds vertrouwen.

‘Samen met het CFE-verdrag (Conventional Armed Forces in Europe Treaty, nvdr.) uit 1990 vormt het een van de bakstenen waarop het einde van de Koude Oorlog is gebaseerd. Haal je die eronderuit, dan dreigt het hele bouwwerk in te storten. En riskeren we een nieuwe wapenwedloop tussen de VS en Rusland, met Europa in een verscheurde situatie.’