Het korte, chaotische verblijf van multimiljardair Elon Musk in het Witte Huis zou wel eens lang kunnen nazinderen. Hoe permanent is de schade die hij heeft aangericht met DOGE, het onofficiële departement voor overheidsefficiëntie? ‘We hoopten echt dat er meer fraude zou zijn’, bekende een voormalige DOGE-medewerker.
Op 5 juni escaleerde een bizarre online discussie tot een volwaardige crisis. ‘Time to drop the really big bomb’, postte Elon Musk op zijn socialemediaplatform X. ‘@realDonaldTrump is in the Epstein files.’ Daarmee suggereerde Musk dat de Amerikaanse president nauw betrokken was bij de activiteiten van de pedoseksuele sekstrafikant Jeffrey Epstein. Even leek het erop dat de machtigste mannen van Amerika bereid waren elkaar te vernietigen. Enkele dagen later bood Musk, weer via X, zijn excuses aan voor ‘sommige dingen die hij had gezegd’.
De rijkste man van de wereld was op dat moment al een aantal weken weg uit Washington, maar zijn vertrek bij het – onofficiële – Department of Government Efficiency (DOGE) betekent niet dat ook zijn invloed verdwenen is. Integendeel: de structuren die hij heeft opgezet en de mensen die hij heeft geïnstalleerd, blijven hun werk doen in de federale overheid, en veel van de schade die DOGE heeft aangericht, valt niet zomaar te herstellen.
Transparantietheater
DOGE beloofde aanvankelijk 2 biljoen dollar (meer dan 1700 miljard euro) aan besparingen. Dat cijfer werd later bijgesteld naar 1 biljoen, en vervolgens naar 150 miljard dollar. Op de website van DOGE staat nu dat er 180 miljard dollar is bespaard, maar onafhankelijke analyses tonen aan dat dit cijfer gebaseerd is op foute berekeningen. ‘Ze tellen overheidscontracten twee en zelfs drie keer mee, verwarren miljoenen met miljarden, en claimen dat ze bespaard hebben op contracten die al onder president George W. Bush waren geannuleerd’, concludeerde The New York Times.
Het valt dus moeilijk te bepalen hoeveel Musk en DOGE effectief hebben bespaard, ook al postten ze de ‘ontvangstbewijzen’ op de zogenaamde wall of receipts van de DOGE-website. Nate Malkus controleerde voor het conservatieve American Enterprise Institute de beweringen van DOGE over besparingen bij het departement Onderwijs: ‘DOGE claimt dat daar 32 miljard dollar aan contracten is bespaard. Maar volgens mijn berekeningen gaat het om 15,3 miljard dollar.’
‘Zelfs als je heel lang naar de wall of receipts staart, kijk je door een donkere spiegel.’
‘Door de manier waarop ze die receipts verstrekken, kan niemand echt achterhalen om welke contracten het gaat en hoeveel er bespaard is. Tenzij je een expert bent met enorm veel tijd en energie’, legt Malkus uit. ‘De wall of receipts kan in principe transparantie bevorderen, maar uiteindelijk is het vooral transparantietheater. Zelfs als je er heel lang naar staart, kijk je door een donkere spiegel.’
Chaos-agent
Malkus hekelt ook Musks ‘move fast and break things’-aanpak, de Silicon Valley-filosofie die de multimiljardair ook na zijn overname van Twitter toepaste. Die werkwijze leidde bij meerdere overheidsinstanties tot chaos. ‘DOGE begon met enorme bezuinigingen, maar die maakten geen deel uit van een groter plan of een strategie’, zegt Elaine Kamarck van de centrumlinkse denktank Brookings Institution.
Kamarck is ervaringsdeskundige: in de jaren negentig leidde ze het ‘Reinventing Government’-programma van Bill Clinton. ‘Ik was de Elon Musk van Bill Clinton,’ zegt ze, ‘maar met een cruciaal verschil: wij deden het op een legale manier. Musk deed het op een illegale manier.’
Kamarck stelde teams samen van ambtenaren uit andere departementen om federale processen te stroomlijnen en verbeteren. Ze kregen het Congres zover dat het tachtig wetten aannam voor hun hervormingen. ‘We probeerden niet alles tegelijk te doen. We werkten over een periode van acht jaar, en met ambtenaren die wisten hoe de regering functioneerde, zonder de wet te omzeilen.’
DOGE daarentegen negeerde wetten en stelde opzettelijk de grenzen van de uitvoerende macht op de proef. Musk probeerde volledige instanties, zoals het agentschap voor ontwikkelingssamenwerking USAID, op te doeken, zonder de goedkeuring van het Congres die daar wettelijk voor nodig was. Rechtbanken bevestigden de illegaliteit van dat manoeuvre: een rechter oordeelde dat Musk ‘onder geen enkele wet in de geschiedenis van het universum de autoriteit heeft om werknemers van een andere instantie aan te nemen en te ontslaan’. In de voorbije zes maanden hebben federale rechtbanken zich al in 196 zaken uitgesproken tegen de regering-Trump.
Ziedaar een deel van Musks echte erfenis: dit soort rechtszaken testen de grenzen van de presidentiële macht. Als het Hooggerechtshof, de hoogste gerechtelijke instantie in de VS, zou oordelen dat de regering-Trump gelijk heeft, zou dat een drastische uitbreiding van die macht betekenen.
Zelfs uit conservatieve hoek is daarop kritiek te horen. De libertair Veronique de Rugy is een van de auteurs van Project 2025, de conservatieve blauwdruk waarop de tweede ambtstermijn van Trump is gebaseerd. Aanvankelijk steunde ze DOGE, maar ze raakte al snel ontgoocheld door de manier waarop Musks departement te werk ging. ‘Het had helemaal niets meer te maken met de libertaire visie op het inkrimpen van de overheid.’ De uitvoerende macht gebruiken om het Congres te omzeilen, daar wordt ze ongemakkelijk van. ‘Als je wilt dat veranderingen permanent zijn en in wetten worden gegoten, moet je via het Congres gaan.’ DOGE creëerde een precedent, zo waarschuwt ze, en toekomstige presidenten van beide partijen kunnen daar misbruik van maken.
DOGE-kids
Ondertussen blijven Musks techneuten – de ‘DOGE kids’ – achter in cruciale posities bij verschillende overheidsinstanties. Randy Chester, vicevoorzitter van de American Foreign Service Association, een vakbond voor USAID-medewerkers, is bijzonder kritisch over die erfenis. ‘Die DOGE-clowns hebben geen enkele ervaring op het gebied van buitenlandse betrekkingen, internationale politiek of wat dan ook. Ze zijn weggeplukt uit hun garages en van hun stageplaatsen en in leiderschapsrollen gegooid’, zegt hij. ‘Hun enige doel? Personeel wegwerken en geld besparen.’
Het verhaal van Sahil Lavingia, een voormalige DOGE-software engineer bij het Department of Veterans Affairs is een mooi voorbeeld. Hij ging naar Washington in de verwachting dat hij miljarden kon besparen door fraude op te sporen en verouderde software te moderniseren. Maar zijn onderzoek naar fraude bij uitkeringen voor veteranen leverde slechts één verdachte zaak op: een veteraan die 137 jaar oud zou zijn. Het bleek een simpele datafout: de man was 75. ‘We hoopten echt dat er meer fraude zou zijn’, bekende Lavingia aan de openbare omroep NPR. ‘Ik denk dat we onderschat hebben hoeveel controles er zijn alvorens de overheid iemand geld uitkeert.’
Volgens ProPublica, een non-profit die onderzoeksjournalistiek bedrijft, zijn meer dan 100 DOGE-medewerkers nog altijd actief bij federale instanties, van het ministerie van Defensie tot de beurswaakhond SEC. Minstens 38 van hen werkten eerder voor een van Musks bedrijven. Die jonge, vaak onervaren medewerkers (meer dan 60 procent is twintiger of dertiger, een van hen was amper 19 toen hij begon) hebben nu de macht om beleid te bepalen dat miljoenen Amerikanen raakt.
Elaine Kamarck verwacht dat hun impact deels ingeperkt zal worden door de traditionele overheidshiërarchie. ‘Ze zullen niet langer, zoals toen Musk er nog was, negeren wat ministers willen.’ Maar ze waarschuwt ook voor blijvende schade: ‘Door de lelijke manier waarop DOGE ambtenaren gekarakteriseerd heeft, stuurt het elke potentiële werknemer de boodschap: we respecteren niet wie je bent of wat je doet.’ Dat leidt nu al tot een braindrain bij de overheid. Het wordt moeilijker om gekwalificeerde mensen aan te trekken voor overheidsfuncties.
‘De lelijke manier waarop DOGE ambtenaren karakteriseert, stuurt een boodschap aan potentiële werknemers: we respecteren niet wie je bent of wat je doet.’
USAID vernietigd
Die invloed is vooral zichtbaar bij USAID. Nergens was de impact van DOGE zo verwoestend als bij het Amerikaanse agentschap voor internationale ontwikkeling. In maart kondigde DOGE de beëindiging aan van meer dan 80 procent van de USAID-contracten en het ontslag van bijna alle 10.000 werknemers. De gevolgen daarvan zijn verstrekkend, weet Randy Chester. ‘Je gooit een van je belangrijkste instrumenten voor buitenlands beleid uit je kist: ontwikkelingshulp. Wat heb je dan nog te bieden, behalve meer bommen en geweren?’
Andrew Natsios, die USAID leidde onder George W. Bush, waarschuwde het Congres: het systeem dat USAID gebruikt om data te verzamelen, ‘het vroege waarschuwingssysteem voor de volgende pandemie’, is nu verdwenen. ‘Neem bijvoorbeeld de ebola-uitbraken van tien jaar geleden’, legt Chester uit. ‘Zonder USAID en de CDC (Centers for Disease Control and Prevention, nvdr) zou ebola ongecontroleerd hebben gewoed in Afrika. Ziektes respecteren geen grenzen. Zonder ons surveillancesysteem zullen sommige nieuwe ziekten niet worden opgespoord.’
De vernietiging van USAID heeft ook Amerika’s soft power, het vermogen om via hulp en samenwerking globaal invloed uit te oefenen, ernstig aangetast. ‘Ik denk dat de Amerikaanse soft power al verdwenen is’, zegt Chester. ‘Er rest alleen nog het idee dat we een grote stok vasthouden en je ermee zullen slaan tot je toegeeft.’
‘De Amerikaanse soft power is weg. Er rest alleen nog het idee dat we je met een grote stok zullen slaan tot je toegeeft.’
Congresrol
Welke impact DOGE zal hebben, hangt deels af van wat het Congres zal doen met de rescissions bill, een wetsvoorstel waarmee eerder toegekende middelen teruggetrokken zouden worden.
Het Huis van Afgevaardigden heeft het pakket vorige week al goedgekeurd. Het snijdt zwaar in buitenlandse hulp: 8,3 miljard dollar, waaronder 900 miljoen voor wereldwijde USAID-gezondheidsprogramma’s rond hiv en aids. Ook de financiering van de openbare omroepen (PBS en NPR) zou worden geschrapt. Die besparingen zijn drastisch en vaak onpopulair. Bovendien gaat het om slechts 9,4 miljard dollar aan bezuinigingen, een fractie van de 175 miljard die DOGE beweerde te hebben bespaard.
Volgens Kamarck heeft DOGE de verkeerde doelwitten gekozen. Het meeste geld dat de federale regering uitgeeft, gaat namelijk niet naar buitenlandse hulp of de ambtenarij. Het belandt bij burgers in de vorm van socialezekerheidsuitkeringen, gezondheidsprogramma’s als Medicare en Medicaid en hulp aan veteranen. ‘Maar als je daarin snijdt, zeg je in feite: we willen geen uitkeringen of Medicare meer, en we behandelen ons leger en onze veteranen te gul. Probeer met zulke standpunten maar eens verkozen te raken.’
De totale kosten voor het burgerpersoneel bedragen slechts 4 procent van de federale begroting. Alles waar DOGE in kon knippen – de zogenaamde discretionaire begroting uitgezonderd defensiekosten – bedraagt slechts zo’n 900 miljard dollar. Die begroting, die het Congres elk jaar moet goedkeuren, omvat alles van onderwijs tot milieubescherming, van USAID tot het ruimteagentschap NASA. Dat is slechts een zevende van de totale federale begroting van 6,3 biljoen dollar. De rest gaat naar Social Security, Medicare, defensie en rentebetalingen op de staatsschuld.
Musks originele doel van 2 biljoen dollar was dus nooit realistisch. ‘Het is pure onzin dat we onze tekorten zouden kunnen wegwerken door verspilling, fraude en misbruik weg te snijden’, stelt Kamarck resoluut. De kans is groot, zo voorspelt ze, dat op 20 januari 2029, wanneer de volgende president het roer overneemt, de federale overheid ongeveer even groot zal zijn als nu. En bovendien zullen de chaos, de angst en het wantrouwen die DOGE heeft gecreëerd nog altijd voelbaar zijn.
Wat nu?
‘DOGE zal niet verdwijnen omdat Elon weg is’, waarschuwt Nate Malkus. Waarschijnlijk zal Musk aan het hoofd van het departement opgevolgd worden door Russell Vought, momenteel directeur van het Office of Management and Budget. Vought is een van de architecten van Project 2025, en zei eerder al openlijk dat hij ambtenaren wil ‘traumatiseren’. De regering-Trump heeft ook 45 miljoen dollar gevraagd om de DOGE-activiteiten van volgend jaar te financieren. Dat wijst erop dat het departement zal blijven bestaan.
Waarschijnlijk zal Musk aan het hoofd van het departement opgevolgd worden door Russell Vought
Veronique de Rugy ziet vooral gemiste kansen. ‘DOGE had een topprioriteit moeten maken van de aanpak van ongepaste betalingen en socialezekerheidsfraude. In plaats daarvan richtte Musk zich op kleine besparingen die goed klonken in de cultuuroorlog, maar weinig opbrachten.’
De echte erfenis van Elon Musk is misschien niet wat hij wegsneed, maar wat hij achterliet: een overheid die minder in staat is haar kerntaken uit te voeren, met minder gemotiveerde en getalenteerde ambtenaren en minder soft power. En, niet te vergeten: mogelijk een precedent voor presidenten die de grenzen van hun macht willen oprekken.
Zal de schaduw van DOGE nog over Washington hangen als Elon Musk al op Mars woont? De kans is niet gering. ●
