Als we de Amerikaanse president mogen geloven, staan Oekraïne en Rusland na zondag dichter bij vrede dan ooit tevoren. Maar een doorbraak bleef uit bij de ontmoeting tussen Donald Trump en Volodymyr Zelensky in Mar-a-Lago.
Aan wiens kant staat de Amerikaanse president nu eigenlijk, wil de journalist weten. Mike Turner, een Republikeins lid van het Huis van Afgevaardigden, heeft zojuist nog uiteengezet dat het, gezien Ruslands aanvalsoorlog tegen Oekraïne en de recente Russische aanvallen op woonhuizen, het meedogenloze doden en Vladimir Poetins poging om land in te nemen, volkomen duidelijk is dat de Verenigde Staten de standpunten van Oekraïne moeten steunen. ‘Je kunt niet tegelijk voor America First én pro-Russisch zijn’. Turner kon niet helderder formuleren. Maar na de vraag begon hij te dralen. Het is toch duidelijk, zei hij: ‘Trump staat aan de kant van de vrede.’
Dat is niet alleen een veilige repliek voor een Republikein, het past ook bij het beeld dat Donald Trump van zichzelf heeft: de president als onpartijdige bemiddelaar.
Dat werd even later opnieuw duidelijk wanneer hij de Oekraïense president Volodymyr Zelensky ontving in zijn privéresidentie Mar-a-Lago, in de Amerikaanse staat Florida.
Op de gezamenlijke persconferentie zwijmelde Trump over fantastische gesprekken met de Oekraïense president, en prees hij het ‘goede en zeer productieve’, twee uur durende telefoongesprek dat hij eerder zou hebben gehad met de Russische machthebber Vladimir Poetin. Hij loofde de bereidheid tot compromis van de Oekraïners, toonde begrip voor de Russische aanvallen. En hij was zeker van zijn zaak: ‘Zoals iedereen wil ook Rusland dat het stopt – iedereen wil dat het stopt, en wij willen ook dat het stopt.’
Zelensky geeft de Amerikaanse president opnieuw een signaal: Kiev is bereid tot onderhandelingen en toegevingen.
Eigenlijk had Trump Zelensky pas willen ontmoeten als een deal binnen handbereik lag. Nu zei hij dat een vredesakkoord ‘dichterbij komt, misschien zelfs heel dichtbij’. Maar een doorbraak? Die blijft uit. Details over concrete afspraken? Nauwelijks.
Het plan van Steve Witkoff en Jared Kushner
Er was toch dit: er is over alle belangrijke punten gesproken. Daarmee wordt een door Oekraïne herziene versie bedoeld van het Amerikaanse ontwerp voor een vredesplan, dat Zelensky woensdag had voorgesteld. Het twintigpuntenplan uit Kiev voorziet in veiligheidsgaranties voor Oekraïne die vergelijkbaar zijn met artikel 5 van het NAVO-verdrag. De omvang van het Oekraïense leger wordt nauwelijks beperkt en blijft op 800.000 manschappen. Bovendien zou Rusland zich er wettelijk toe moeten verbinden om noch Oekraïne, noch andere Europese landen aan te vallen.
De oorspronkelijke versie van dit vredesplan werd uitgewerkt door Trumps speciale gezant Steve Witkoff en zijn schoonzoon Jared Kushner, samen met vertegenwoordigers van het Kremlin. Oekraïners en Europeanen wisten in gesprekken met de Amerikanen echter verschillende voor Kiev onaanvaardbare voorwaarden uit de opvallend Ruslandvriendelijke ontwerptekst van 28 punten te schrappen.
Als een doorbraak of een opmerkelijk compromis van Oekraïense zijde kan het voorstel van Zelensky nochtans moeilijk worden gezien. Wel geeft het de Amerikaanse president opnieuw een signaal: Kiev is bereid tot onderhandelingen en toegevingen.
Enkele kwesties die voor Oekraïne pijnlijk zijn blijven ook na het gesprek in Mar-a-Lago open. Zo gaat het document zoals Zelensky het woensdag presenteerde, niet in op een mogelijke toetreding van Oekraïne tot de NAVO. Dat zou in het Oekraïense belang zijn, maar is voor Rusland vermoedelijk onaanvaardbaar.
Ook over de status van de kerncentrale van Zaporizja lijken Amerikanen en Oekraïners het nog altijd oneens. Trumps vredesonderhandelaars stellen voor dat Rusland en Oekraïne samen controle uitoefenen over de grootste kerncentrale van Oekraïne, die zich in door Rusland bezet gebied bevindt, met de VS als beheerder. Oekraïne ziet eerder een jointventure tussen Kiev en Washington voor zich, waarbij de helft van de opgewekte elektriciteit naar de VS zou gaan. Trump heeft de toekomst van de kerncentrale zowel met Zelensky als met Poetin besproken, verklaarde hij op de persconferentie.
Nog problematischer dreigt de kwestie van de territoriale opdeling te worden. Rusland bezet vier regio’s in het oosten en zuiden van Oekraïne geheel of gedeeltelijk – het schiereiland de Krim heeft Moskou al in 2014 geannexeerd. Het Oekraïense plan somt onder punt 14 twee opties op. De eerste, door Kiev geprefereerde variant luidt: ‘Wij blijven waar we zijn.’ In de regio’s Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson zou de troepenopstelling op het moment van het akkoord de facto de erkende conflictlinie vormen, die vervolgens door internationale strijdkrachten gecontroleerd zou worden.
De tweede, door de Verenigde Staten gesteunde optie is de oprichting van een vrije economische zone in de Donbas, die gepaard zou gaan met de demilitarisering van dat gebied. Oekraïne zou met zo’n variant alleen instemmen als het Russische leger zich ook terugtrekt. Zelensky maakte ook in Florida nog eens duidelijk dat hij met zo’n terugtrekking alleen kan instemmen als een meerderheid van de Oekraïners zich daar in een nationaal referendum voor uitspreekt. ‘Er zijn nog één of twee moeilijke vraagstukken op te lossen’, gaf Trump zondag toe.
Wil Rusland een akkoord?
En dan is er natuurlijk ook nog de andere oorlogspartij.
Vladimir Poetin heeft zich tot nu toe over geen van beide versies van het vredesplan positief uitgelaten. De Russische machthebber herinnerde er onlangs aan dat hij onder meer blijft eisen dat Oekraïne afziet van NAVO-lidmaatschap en dat Rusland volledige controle krijgt over de bezette gebieden. Vanuit het Kremlin betekent dat ook dat Oekraïense soldaten zich moeten terugtrekken uit delen van hun eigen grondgebied die Poetin wel opeist, maar nog niet heeft veroverd — met name de verdedigingsgordel in de Donbas met de steden Kramatorsk en Slovjansk. Als Oekraïne zich niet terugtrekt, zal men het gebied met geweld innemen, dreigde Poetin onlangs opnieuw.
De Russische president doet graag alsof het Rusland op het slagveld zó goed vergaat dat hij geen onderhandelde vrede nodig heeft. ‘Gezien de ontwikkelingen die we aan het front waarnemen, is onze interesse in een terugtrekking van de Oekraïense strijdkrachten uit de door hen bezette gebieden om verschillende redenen praktisch nihil’, beweerde Poetin de voorbije week. In werkelijkheid zijn Russische troepen dit jaar slechts langzaam opgeschoven, en dat met grote verliezen in eigen rangen.
Gevraagd wanneer een deal mogelijk zou zijn, antwoordde Trump: ‘Als het echt goed loopt, misschien over een paar weken. Als het echt slecht loopt, dan gebeurt het niet.’
De Oekraïense president maakt zich op zijn beurt vermoedelijk geen illusies dat het nu grotendeels met de VS afgestemde vredesplan voor Poetin aanvaardbaar zal zijn.
Hij hoopt kennelijk dat Trump Rusland sterker onder druk zal zetten als de Russische machthebber compromissen blijft weigeren. Dat zou Zelensky zaterdag gezegd hebben in gesprekken met Europese staatshoofden en regeringsleiders, zo bericht de Financial Times.
Dat Trump momenteel de noodzaak ziet om druk op Poetin uit te oefenen, lijkt na het telefoongesprek van zondag alvast minder waarschijnlijk te zijn geworden. In de kwestie van een wapenstilstand schaarde Trump zich achter Poetin, die zo’n bestand afwijst. Ook op andere punten lijkt de Russische president de Amerikaanse president te hebben overtuigd: ‘Rusland wil dat Oekraïne succes heeft’, liet Trump in aanwezigheid van Zelensky optekenen, in antwoord op de vraag naar de Russische bedoelingen. Zelensky reageerde daarop zichtbaar verbaasd en licht geamuseerd.
Minstens op één punt werd Trump concreter. Toen hem werd gevraagd wanneer een deal mogelijk zou zijn, antwoordde hij: ‘Als het echt goed loopt, misschien over een paar weken. En als het slechter loopt, later. En als het echt slecht loopt, dan gebeurt het niet.’ In de komende weken moeten werkgroepen en vredesonderhandelaars van alle betrokken partijen de nog openstaande kwesties uitklaren — ook Rusland zou daarbij betrokken worden.
In zijn eerste officiële reactie op de ontmoeting van zondag bleef ook de Russische speciaal gezant Kirill Dmitrijev op X vaag: ‘De hele wereld erkent de vredesinspanningen van president Trump en zijn team.’
