‘Iran kan de oorlog alleen verliezen’, zegt VUB-politologe met Iraanse roots Elly Mansoury. Ze ziet in de grootschalige Israëlische aanval de bevestiging dat Israël een ‘westerse koloniale macht’ is.
‘Dit is de grootste aanval van Israël op Iran sinds de ayatollahs aan de macht kwamen in 1979,’ vertelt de Belgisch-Iraanse politologe Elly Mansoury (VUB).
‘Het is een zware klap voor Iran, die het land in complete chaos stort. Vanuit Teheran hoor ik alleen berichten van paniek, onmacht en ongeloof. Hoezeer het nucleair programma is getroffen is onduidelijk, maar dat het aantal burgerdoden oploopt staat vast. Bovendien zijn waterleidingen getroffen, wat leidt tot overstromingen en nog meer black-outs in een land dat economisch al zwak staat.’
Waarom heeft Israël net nu voor de aanval gekozen?
Elly Mansoury: Ten eerste omdat Israël uitgerekend op dat moment buitenspel werd gezet in de onderhandelingen tussen de VS en Iran over de nucleaire deal. Ten tweede staat Netanyahu in eigen land onder druk. Deze nieuwe oorlog gebruikt hij om langer aan de macht te blijven. Het is ook een bliksemafleider voor de genocide in Palestina. Ten derde vreest premier Netanyahu internationale economische sancties. Stemmen die daarvoor pleiten hebben nog nooit zo luid geklonken. Nu Israël een directe oorlog is begonnen, zullen de westerse bondgenoten de rangen weer sluiten. Het Verenigd Koninkrijk stuurt al een vloot naar de regio.
Het kernwapenprogramma van Iran was dus maar een drogreden van Israël om aan te vallen?
Mansoury: Geen enkele waarnemer zal ontkennen dat Iran dicht bij een kernwapen staat, maar dat is inderdaad niet de echte reden waarom Israël aanvalt. De vrees voor een Iraans kernwapen is gerechtvaardigd, maar Israël hééft al kernwapens en dat land toont zich nu ook niet meteen een voorspelbare bondgenoot van het Westen, als we kijken naar de Palestijnse genocide die nu gaande is.
‘Het valt te vrezen dat de aanhangers van het Iraanse regime hier versterkt uitkomen. Zij zullen zich nog fanatieker achter het regime scharen, als reactie tegen Israël en de VS.’
Brengt de Israëlische aanval de val van het Iraanse regime dichterbij?
Mansoury: Dit is een duidelijke wens die door Netanyahu is uitgesproken, maar het is niet aan hem om over de toekomst van de Iraniërs te beslissen. Hij wil Iran militair verzwakken en zo de steun aan Hamas en Hezbollah droogleggen. De meeste Iraniërs willen het regime weg, maar ze gaan heus niet nu protesteren terwijl ze gebombardeerd worden. De protesten van 2022 en 2023, na de moord op Jina Mahsa Amini in een Iraanse cel, leven onder de radar verder, maar krijgen hierdoor geen nieuw elan.
De slogan ‘Vrouw, Leven, Vrijheid’ klinkt nog steeds doordat jonge vrouwen nog steeds ostentatief zonder hoofddoek op straat komen. Maar het valt te vrezen dat de aanhangers van het regime hier versterkt uitkomen. Zij zullen zich nog fanatieker achter het regime scharen, als reactie tegen Israël en de VS.
Maakt Iran enige kans in deze oorlog tegen Israël dat militair veel sterker staat?
Mansoury: Dit wordt een uitputtingsslag, waarin Iran uiteindelijk het onderspit zal delven. Iran heeft noch het hoogtechnologisch militair materieel, noch de actieve steun van bondgenoten om enige kans te maken in deze oorlog. Alleen indien Rusland of China zouden interveniëren maken ze een kans, maar Rusland heeft andere katten te geselen en China houdt het op diplomatieke steun aan Iran.
Na tegenaanvallen van Iran zei de Israëlische minister van Defensie dat ‘inwoners van Teheran zullen boeten’. Zijn Iraanse burgers een doelwit?
Mansoury: Dat is nu al het geval. Het Israëlische leger gebruikt hetzelfde discours als in Gaza: alle burgerdoden zijn volgens hen nevenschade bij militaire doelwitten. Dat is natuurlijk onzin. Dat we daar blijven intrappen is ongelofelijk. We krijgen beelden te zien van de raketinslagen in Israël met burgerdoden, maar de verwoesting in Iran zien we haast niet. Die beeldvorming is er onder andere omdat er weinig journalisten kunnen werken in Iran. Maar in deze digitale tijden zou het mogelijk moeten zijn om de schade en de slachtoffers van beide kanten evenwichtig in beeld te brengen.
Kan deze situatie de-escaleren?
Mansoury: Daarvoor zie ik niet meteen een mogelijkheid. Alleen de Verenigde Staten hebben de sleutel in handen om hier een einde aan te maken. Maar de vraag is of ze dat wel willen. De VS gebruiken de mogelijkheid om te onderhandelen als wortel tegenover Iran en ze gebruiken Israëls raketaanvallen als stok. Maar ik weet niet of de Iraniërs nu nog aan de onderhandelingstafel willen komen zitten.
‘Alleen de Verenigde Staten hebben de sleutel in handen om hier een einde aan te maken. Maar de vraag is of ze dat wel willen.’
Waarover gaat dit conflict in essentie?
Mansoury: Veel mensen denken dan meteen aan sjiieten, soennieten en spanningen binnen de islam, maar we onderschatten in het Westen hoezeer Iraniërs dit zien als een strijd tegen het westers kolonialisme. Het Iraanse regime ziet Israël als een westerse koloniale macht. Door de genocide in Palestina en deze oorlog te starten, bevestigt Israël die rol. Voor Israël gaat dit over de zogenaamde ‘as van het kwaad’, het feit dat Iran ook Hamas in Gaza en Hezbollah in Libanon steunt. Maar die verzetsbewegingen zijn er pas gekomen in de jaren 1970 en 1980, terwijl Israël in 1948 al de onafhankelijkheid uitriep en begon met de bezetting van Palestina.
Stel dat het regime in Iran zou vallen, maakt dat de wereld veiliger?
Mansoury: Het hangt ervanaf hoe het regime valt en door wie. Als het door de Iraanse burgers zelf valt, is dat iets helemaal anders dan door een bondgenoot van de westerse grootmachten. Kijk naar wat er in Syrië of Irak is gebeurd. Het resultaat hebben we tot hier in Europa ervaren met ISIS, een variant op Al-Qaeda. De islamisten zullen vluchten uit Iran en zich dan over de hele wereld verspreiden, met het gevaar dat sommige zich tot nieuwe terreurorganisaties zullen verenigen.
Iran beheerst de Straat van Hormuz, de zee-engte waarlangs het merendeel van de olietankers vanuit de Arabische landen naar de rest van de wereld vertrekken. Is er een groot gevaar dat Iran die Straat zal afsluiten en zo een oliecrisis uitlokt?
Mansoury: Iran blokkeerde eerder al de Straat van Hormuz, in 1973 en 1979, met een verdrievoudiging van de olieprijs tot gevolg. Momenteel lijkt die kans me zeer klein. Daardoor zou het heel de wereld tegen zich in het harnas jagen. Dat zal Iran alleen doen als het echt geen andere optie meer ziet.
‘De Israëlische aanval op Iran toont aan dat risicobereidheid, vroegtijdige actie en agressie lonend kunnen zijn’
