Abortus op de wip in de VS: ‘Je runt geen abortuscentrum zonder een beetje optimisme’

In de loop van juni beslist het Hooggerechtshof of het federaal recht op abortus in de VS wordt geschrapt. In Fargo bereidt het abortuscentrum zich al voor op een verhuis. En de wekelijkse anti-abortusprotesten krijgen er nieuw animo: ‘Na een federale overwinning gaan we voor een verbod in elke staat. Tot in Californië toe’.

De Red River Women’s Clinic in Fargo ziet er niet uit. Een blinde, vuilzwarte muur aan de ene kant, wat parkeerplaatsen – verstevigde ramen aan de andere kant, een discrete ingang, met aanduiding op welk punt betogers huisvredebreuk plegen, een stoffige straat, een gedeukt trottoir. Enkele meters verderop is er een terrasje waar klanten op minder winderige dagen taco’s doorspoelen met Mexicaans bier. Daarnaast staan er burgers op het menu, en Amerikaans bier.

Eén dag in de week, op woensdag, ziet de straat er anders uit. Op die dag worden in de kliniek abortussen uitgevoerd, gemiddeld zo’n 25. ‘Escorts’, vrijwilligers in regenbooghesjes, beschermen de patiënten tegen anti-abortusmanifestanten. ‘Op vele woensdagen’, zegt Tammi Kromenaker, directrice en eigenares van het abortuscentrum, ‘zijn er dubbel zoveel escorts als manifestanten’.

Dat is ook nu het geval. De escorts bewaken de twee straathoeken en de ingang. Aan elke straathoek worden vrouwen opgevangen en begeleid. De escorts aan de deur moeten ervoor zorgen dat de manifestanten de doorgang vrijlaten en niet binnenglippen als de deur opengaat. Ze begeleiden ook vrouwen die de kliniek verlaten terug naar hun auto of tot ze uit het zicht van de manifestanten zijn.

Gary bewaakt mee de deur. Hij komt hier sinds 2016 helpen. Dat is de regel, zowel bij vrijwilligers als bij betogers: het is werk van lange adem.

Doorgaans verlopen de woensdagen eerder rustig, zegt Gary. ‘Wij kennen de manifestanten en zij kennen ons.’ Maar de voorbije weken waren er toch enkele incidenten. Een manifestant zei tegen een escort dat het centrum moest opgeblazen worden, en dat hij thuis springstof had. De politie werd erop uitgestuurd, en vond inderdaad springstof, maar niets illegaals. Een andere manifestant liep met een zichtbaar wapen rond, wat ook onrust opwekte. En een sympathisante van de kliniek kreeg het op haar heupen en verkocht een manifestante/plaatselijke columniste een oplawaai. Het slachtoffer klaagde naderhand over whiplash. ‘Sinds het lek bij het Hooggerechtshof zijn de spanningen meer te voelen’.

Dat lek verwijst naar een artikel van online nieuwssite Politico, die begin mei rapporteerde dat het Hooggerechtshof in een ontwerp-opinie Roe vs Wade schrapt, het federaal recht op abortus (zie hieronder). Vijf van de negen rechters van het Hooggerechtshof hebben zich achter het ontwerp geschaard. Een ontwerp-opinie kan nog gewijzigd worden, maar de escorts zijn toch somber gestemd. Sinds Donald Trump drie conservatieve, anti-abortusrechters kon laten confirmeren voor het Hooggerechtshof zijn de machtsverhoudingen veranderd.

We zullen het gauw genoeg weten, misschien dinsdag al, als het Hooggerechtshof weer enkele opinies zal publiceren. Naar algemene verwachting zal de uitspraak nog deze maand vallen. Als het Hooggerechtshof het recht op abortus nationaal schrapt, wordt in de staat North Dakota binnen de dertig dagen een verbod op abortus van kracht. Wat betekent dat deze kliniek, het enige abortuscentrum in de staat, de deur zal moeten sluiten.

De twee werelden komen samen op het trottoir van Fargo. Een man met een bord met een bloederig beeld van een foetus, en publiciteit voor een anti-abortuspil, roept vrouwen die kop in kas de kliniek inwillen toe: ‘Gij zult niet doden’. ‘Kijk lang naar de ultrasound’. ‘Het is nog niet te laat’. ‘Abortus is moord’. Hij is bijna onherkenbaar onder zijn hoofddeksel en niet beschikbaar voor een interview.

Ietwat verder staan twee bedeesde meisjes te bidden.

Aan een straathoek troepen enkele oudere manifestanten samen.

‘Elk manifesteert op zijn eigen manier’, zegt Dave Foerster (72) over de schreeuwer aan de ingang. ‘Ik zou het zo niet doen. God is liefde. Maar het is een moeilijke lijn. Je wilt die abortus op elke mogelijke manier stoppen. Jezus zou hier ook staan om het ongeboren leven te verdedigen. Zo’n vrucht heeft toch niets misdaan. Waarom ze dan aborteren?’

Ook hun aanwezigheid werkt intimiderend, met hun gebeden en hun borden.

‘We willen een punt maken’, zegt Foerster.

De wat jongere Jerry Hillberg (57), getooid met een Trumppet, toont wel sympathie voor de roepende manifestant aan de deur. ‘Ik bekijk dat als oog om oog. Als zij hun baby doden, mogen wij hen doden. Dan valt wat geroep nog mee. En vind je wat wij doen intimidatie? Bedenk dan eens wat die foetus overkomt. Dat is onvergelijkbaar erger’.

Foerster port hem verwijtend aan. ‘Liefde’, zegt hij, ‘is wat Jezus preekt’

Hillberg tempert de toon even. ‘Je zult wel gelijk hebben, en slimmer zijn dan ik, maar ik vind dat de doodstraf voor abortus mag gelden – tot en met voor de vrouw die abortus pleegt’.

Hij is in zijn nopjes met de (door de manifestanten verhoopte en verwachte) ingreep van het Hooggerechtshof. ‘Dit is een land gefundeerd op het christendom, op God, op Jezus. We moeten weer meer volgens de Bijbel gaan leven. We hebben nu momentum, we moeten doordrukken.  We moeten staat per staat zover krijgen dat ze abortus verbieden. Tot de meest progressieve staten. Tot Californië toe. Dat is het volgende programmapunt’.

Lukt het wel eens om een vrouw te overtuigen en een abortus te verhinderen?

Ken Koehler (73) is sinds 1982 zo goed als elke week op het appel, dat wil zeggen sinds het vorige abortuscentrum, dat in 1998 vervangen werd door de Red River Women’s Clinic. Als deze kliniek dichtgaat, gaat hij elders tegen abortus manifesteren. Hij heeft in die veertig jaar niet veel woensdagen gemist, zegt hij, misschien een handvol. In al die tijd, geeft hij toe, heeft hij slechts twee vrouwen op andere gedachten kunnen brengen. Zelfs dat is niet zeker. Ze hadden na het intakegesprek in het abortuscentrum beslist geen abortus te zullen nemen, hebben vervolgens zijn aanbod aangenomen (breed aangekondigd op een gigantische affiche tegenover het abortuscentrum) om gratis ultrasone testen te laten uitvoeren. Misschien twee vrouwen in veertig jaar. ‘Maakt niet uit’, zegt hij, terwijl hij zijn affiches zo verplaatst dat passanten ze kunnen bekijken. ‘Voor mij is dat de moeite’. Niet dat er passanten zijn.

Foerster mist ook niet vaak een woensdag, zegt hij. Misschien als het min 30 vriest.

Hebben zij zelf tegenkanting binnen hun familie?

Oh ja, zegt Foerster, ‘Mijn kleinkinderen weten niet wat ze met mij moeten aanvangen. We praten er niet over, maar zij staan aan de andere kant’.

Hillberg vertelt zuchtend over de dochters van zijn zuster: ‘De ene is lesbisch, de andere geeft meer om poezen dan om mensen. Die meisjes denken heel anders over het leven dan ik. Ik denk dat hun soort leven een doodlopende straatje zou zijn voor dit land. We moeten juist de andere kant op’.

Alle drie zijn ze tegen beperkingen op wapens, die nochtans vele levens kosten, zoals recent 19 leerlingen in een lagere school in Uvalde. De paradox zien ze niet. ‘Meer christelijke waarden en strakkere familiewaarden werken beter tegen wapengeweld dan een beperking op de verkoop van AR-15’s’, zegt Hillberg.

Tien meter verderop kan een escort haar frustratie nauwelijks verbijten: ‘Ze hebben de mond vol over vrijheid en compassie, zelfbeschikking, maar als een vrouw de vrijheid wil om een zwangerschap te onderbreken: ho maar! In hun wereldbeeld wordt vrijheid beperkt tot mannen. En ze denken dat hun God nog altijd de wet voor iedereen mag voorschrijven’.

Kay Schwarzwalter is pas na haar veertigste een escort geworden. Voordien dacht ze dat abortus iets was voor vrouwen die niet goed opgelet hadden met hun voorbehoedsmiddelen. ‘Ik ging op latere leeftijd, gecombineerd met mijn werk, sociologie studeren. Er kwam een verpleegster over abortus praten en de schellen vielen van mijn ogen. Er zijn zoveel andere, gedegen redenen waarom vrouwen een  zwangerschapsonderbreking willen: verkrachting, incest, ziekte, en inderdaad falende voorbehoedsmiddelen’. Sindsdien is ze vrijwilligster. Met steun van haar baas eerst, die haar elke woensdag bedankte. Nu is ze met pensioen. Bezoekers aan het taco-restaurant applaudisseren voor de escorts. Eerder brachten mensen donuts voor de vrijwilligers. ‘Mensen in Fargo sympathiseren eerder met ons’.

Een vrouw, geen escort, doet teken dat ze haar verhaal wil doen. Amanda heet ze. ‘Ik was zwanger toen ik 18 was. Ik heb lang getwijfeld of ik abortus zou plegen, maar ik was in die tijd nog gelovig, methodist, en ik vond dat het niet kon. Ik heb voor mijn ziel en mijn eeuwig leven gekozen in plaats van voor mijn gezond verstand. Het is niet gemakkelijk geweest. Ik heb mijn dochter grotendeels alleen opgevoed, met financiële problemen, met af en toe slechte relaties. Ik was ook snel dat geloof kwijt, trouwens.’

‘Vandaag heb ik mijn 19-jarige dochter naar deze kliniek begeleid voor een abortus. Ik ben zo trots op haar’. Ze krijgt de tranen in de ogen. ‘Zo trots’.

Waren ze geïntimideerd door de betogers?

‘Niet geïntimideerd. Boos! Meer dan boos. Ziedend. Ik had die man aan de deur kunnen slaan. “Denk toch nog eens na”, riep hij. Waar bemoeit hij zich mee? Alsof mijn dochter niet al honderd keer nagedacht heeft, alsof het haar zo gemakkelijk valt. Het blijft een verscheurende keuze.’

Amanda is, zeg ik, in zekere zin de natte droom van de manifestanten: iemand die geen abortus had en daardoor een dochter op de wereld heeft gezet.

‘Ik besef het. Maar ik weet nu meer dan ooit dat mijn leven er beter zou uitgezien hebben met een abortus, en pas daarna, als ik er klaar voor was, enkele jaren later, een kind. Dat zou ook voor mijn kind beter geweest zijn. Nu torst zij zoveel bagage, die ik haar had willen besparen’.  

Gebed als vergif

Tammi Kromenaker (50), die sinds de oprichting in 1998 dit abortuscentrum leidt, en er sinds 2016 de eigenares van is, had ooit anti-abortusstickers op haar studentenkamer. Ze was katholiek opgevoed, en had in het secundair een born-again christen als vriendje. Ze las anti-abortusboeken als vakantieliteratuur. Haar ommezwaai kwam er in enkele minuten. Een goede vriendin werd zwanger. ‘Ik wist meteen: deze persoon is helemaal ongeschikt om nu al een ouder te worden. Ik moest daar niet over nadenken: ik stuurde haar geld en hielp haar. Zo is het begonnen.’

Een van haar profs werkte in de toenmalige abortuskliniek van Fargo en loodste haar er binnen. Toen de directeur en arts enkele jaren later stopten, begon Kromenaker een eigen centrum, het enige in de staat.

Heeft ze met haar katholieke verleden begrip heeft voor de betogers aan haar kliniek?

‘Helemaal niet. Toen ik in de jaren 80 opgroeide, was religie heel anders. Maar toen dook er een hardere, rechtse religie op, die stoelde op afkeuren en verdoemen. Dat is de versie van religie die de actievoerders voor de deur belijden, met bullebakkengedrag en intimidatie. We hadden hier ooit een lutherse dominee op bezoek. Zijn vrouw was vrijwilligster en hij vergezelde haar. Hij zei: “Ik heb gebed nog nooit horen gebruiken als vergif”. Dat is wat hier gebeurt: religie als vergif.’

Kromenaker leeft al jaren met de vrees dat het op een dag gedaan kan zijn met legale abortus in Fargo. Het parlement van North Dakota heeft door de jaren heen verschillende initiatieven ontwikkeld om de mogelijkheden zoveel mogelijk te beperken. Men wou abortus beperken tot het moment dat de hartslag van de foetus kon vastgesteld worden. Dat voorstel werd tegengehouden. Men wou in 2014 abortus grondwettelijk onmogelijk maken. Men legde dat voor aan de bevolking die met grote meerderheid het voorstel afwees: 64 procent tegen 36. Maar het voorstel om abortus binnen de dertig dagen na opdoeken van Roe vs Wade te verbieden werd wel goedgekeurd. En als het Hooggerechtshof toch Roe vs Wade niet zou schrappen, bereidt men in North Dakota een wet voor zoals in Texas, waarbij burgers al wie betrokken is bij een abortus van een foetus die ouder is dan zes weken, kan laten vervolgen. Ook in dat geval zal de abortuskliniek niet langer kunnen werken.

De bevolking is, zelfs in conservatief North Dakota, verdeeld over abortus, maar het parlement is duidelijk tegen.

Kromenaker bereidt een verhuis voor naar naburig Moorhead, dat in de staat Minnesota ligt waar de het staatsrecht op abortus wel redelijk safe is. De burgemeester van Moorhead heeft al ingestemd en Kromenaker denkt dat ze binnen 30 dagen een kliniek op poten kan zetten. Ze hoopt nog altijd dat het niet nodig zal blijken. En als de situatie verandert, wil ze zo snel mogelijk terug in Fargo actief worden. Voor haar patiënten uit North Dakota maakt het niet zoveel uit. Moorhead ligt aan de overkant van de Red River, op een boogscheut van Fargo.

Ze voorziet, als het Hooggerechtshof inderdaad Roe vs. Wade schrapt, een grotere toevloed aan patiënten. Er worden nu in Fargo jaarlijks tussen de 1100 en de 1200 abortussen uitgevoerd. Na schrapping van de wet verwacht ze meer patiënten uit South Dakota, waar abortus onmiddellijk verboden zal worden – zonder wachttijd van 30 dagen. Nu al moeten vrouwen soms vijf uur rijden om de abortuskliniek in Fargo te bereiken. Dat zal voor vrouwen in South Dakota soms nog een langere rit worden.

Wat verwacht ze zelf van het Hooggerechtshof?

‘Je kunt geen abortuscentrum in North Dakota runnen zonder een beetje optimisme. Ik hoop dat rechter John Roberts (de gematigde conservatief die Chief Justice is, en het ontwerp niet onderschreef, red.) iets uit de brand kan slepen. Hij is voor het recht op abortus tot 15 weken. Dat is niet oké, natuurlijk, maar het is toch iets. Het is geen algehele afschaffing van het federaal recht op abortus.’

‘Vooral bij wat oudere vrouwen is het gevoel vaak: moeten wij nu nog altijd actie voeren rond abortus? We moeten weer de elementaire dingen uitleggen. Als het recht op abortus afgeschaft wordt, staan we voor een gezondheidscrisis. De sterfte bij moeders zal spectaculair stijgen. Mississippi, dat aan de basis ligt van de uitspraak van het Hooggerechtshof, heeft de hoogste mortaliteit bij zwangere vrouwen van alle staten. Vele van de anti-abortusstaten hebben geen goede kinderopvang, geen betaald ouderschapsverlof. Alles wat vrouwen nodig hebben om een kind op de wereld te zetten, is er niet. ‘

‘Ik blijf, zolang ik kan, optimistisch. Als de slinger ver doorslaat, kan hij niet anders dan weer de andere kant opgaan. Wij proberen al langer alarm te slaan over de situatie van abortusvoorziening in dit land. Tot dit lek in Politico hadden vele mensen geen benul. Nu worden ze met een kater wakker.’

‘Ik hoop dat dit zich ook zal doorzetten bij de komende verkiezingen. Tot dusver is abortus alleen aan de rechterzijde iets wat kiezers mobiliseert. Dat mag nu ook wel eens aan de andere kant zo zijn’.