Viroloog Christian Drosten: ‘Pas in de herfst zullen we het effect van de vaccinaties voelen’

2021 kan, ondanks de vaccinaties, gevaarlijker worden dan velen denken. Daarom pleit Christian Drosten, de meest prominente viroloog van Duitsland, voor een zerocovidstrategie. ‘Ik ben echt heel bang voor wat ons anders in de lente en de zomer te wachten staat.’

Professor Drosten, de pandemie is in een beslissende fase beland. De start van de inentingscampagnes biedt hoop. Maar nu duiken er nieuwe besmettelijke virusmutanten op. Hoe gevaarlijk is dat?

Christian Drosten: Ik geef toe dat ik aanvankelijk twijfelde of die nieuwe Britse variant inderdaad zoveel besmettelijker is. Maar nu is er in Oxford een studie verschenen met zeer betrouwbare data, die aantoont dat deze mutant tot 35 procent besmettelijker is dan het oorspronkelijke virustype. Het is onvoorstelbaar. En helaas is dat een groter risico dan wanneer de variant dodelijker was geweest. Elke besmette persoon zal op die manier meer andere mensen besmetten, en zij op hun beurt weer meer anderen, waardoor het aantal besmettingen exponentieel toeneemt.

U bent als viroloog wereldberoemd. Welk advies hebt u voor de politieke leiders bij ons?

Drosten: Ik maak me op dit moment vooral zorgen over de Britse variant, alleen al omdat Groot-Brittannië zo dichtbij is. Voor zover bekend begint de Britse variant zich nu pas te verspreiden op het vasteland. Ik denk dat dit de laatste kans is om de verspreiding zo veel mogelijk tegen te houden. Er bestaat een kans dat het drempeleffect een rol speelt. Als we erin slagen bij deze variant onder de kritieke drempel te blijven, kunnen we in ieder geval hopen dat de verspreiding niet snel zal gaan.

Gaan de huidige coronamaatregelen ver genoeg?

Drosten: Vooral thuiswerken moet strenger worden aangepakt. We zouden eigenlijk moeten kijken naar wat er in het najaar in Ierland is gebeurd. De Ierse regering heeft de nadruk gelegd op thuiswerk en dat heeft duidelijk vruchten afgeworpen. Wie thuiswerkt maakt bijvoorbeeld minder gebruik van het openbaar vervoer.

En wat zeker nog voor verbetering vatbaar is: sociaal achtergestelde of moeilijk te bereiken bevolkingsgroepen tijdens de pandemie gerichte steun verlenen en aanspreken, wat de Britten nu doen. Bij mensen die klein behuisd zijn, verspreidt het virus zich vaak snel. Vaak hebben zij ook werk dat je onmogelijk van huis uit kunt doen. Er is nog veel te weinig kennis over deze problematiek.

U hebt de situatie tijdens de pandemie beschreven als ‘een rit in een gammele truck die van een steile helling naar beneden rijdt…’

Drosten: … en we weten niet welke bochten er nog komen en of het straks misschien nog steiler naar beneden gaat. We weten ook niet hoe lang de weg is, maar we mogen absoluut niet uit de bocht vliegen. In zo’n situatie helpt het niet om je ogen te sluiten. We moeten volhouden en op de rem gaan staan, ook al is die roestig.

Wat betekent dat?

Drosten: Het betekent dat we het reproductiegetal moeten terugdringen.

De waarde die aangeeft hoeveel personen een besmet iemand gemiddeld zelf besmet.

Drosten: Inderdaad. Als we onder reproductiegetal 1 blijven, begint het aantal besmettingen te dalen. Maar een reproductiecijfer van 0,9 volstaat niet om snel weer de maatregelen te versoepelen. Bij dat getal duurt het ongeveer een maand alvorens het aantal infecties halveert. Dat is te lang. We moeten proberen een reproductiecijfer van 0,7 te bereiken. Dan kunnen we het aantal infecties zo sterk doen dalen dat we de verspreiding van de Britse variant tegenhouden of dat we op zijn minst enige ademruimte krijgen.

Gelooft u in de zogenaamde zerocovidstrategie, die ernaar streeft het aantal nieuwe besmettingen tot nul te reduceren?

Drosten: Ik denk wel dat die een kans maakt, als we zware inspanningen leveren. Natuurlijk zal het virus blijven opflakkeren, net als in China en Australië, maar het streven naar die nul is absoluut wenselijk. Vooral omdat ik heel bang ben voor wat ons anders in de lente en de zomer te wachten staat.

Wat?

Drosten: Zodra de ouderen en misschien ook een deel van de risicogroepen gevaccineerd zijn, zal er een enorme economische, sociale, politieke en misschien zelfs juridische druk ontstaan om de coronamaatregelen te beëindigen. En dan zullen er op korte tijd veel meer mensen besmet raken dan we ons nu kunnen voorstellen. Tienduizenden besmettingen per dag. Dat zullen dan vooral jongeren zijn, die minder zware symptomen ontwikkelen dan ouderen. Maar als veel jonge mensen besmet raken, zullen de intensivecareafdelingen van de ziekenhuizen nog altijd vol liggen. En er zullen opnieuw veel doden vallen. Alleen zullen het jongere mensen zijn. Dat scenario kunnen we enigszins tegenhouden als we de cijfers nu zo ver mogelijk doen dalen.

Kunnen we hopen dat de besmettingen afnemen in het voorjaar, als het mooier weer wordt?

Drosten: Ik denk het niet. Dat we in de zomer van 2020 zo ontspannen konden leven, kwam wellicht omdat de besmettingscijfers in het voorjaar onder een kritieke drempel bleven. Maar dat is intussen allang niet meer het geval. Ik vrees dat ons eerder een scenario zoals in Spanje te wachten staat, waar in de zomer na de lockdown het aantal besmettingen weer razendsnel is toegenomen, ondanks de hitte. Zelfs in Zuid-Afrika, waar het momenteel zomer is, ligt het aantal gevallen zeer hoog. (Zwijgt. Neemt even een pauze.) Neem me niet kwalijk, ik ben helaas totaal oververmoeid.

Omdat u tot laat in de nacht advies hebt gegeven aan politici?

Drosten:(lacht) Nee. Omdat ik tot één uur vannacht heb gewerkt en vanmorgen om half zes ben wakker geworden.

Hebt u nog tijd voor uw eigenlijke werk, als viroloog?

Drosten: Ja, natuurlijk. Wij zijn druk bezig met onderzoek naar de Britse variant. We hopen over een paar weken de eerste resultaten te hebben.

Welke van de nieuwe varianten is het gevaarlijkst volgens u?

Drosten: In een land met een niet-immune bevolking, zoals bij ons, zal de Britse variant waarschijnlijk de meeste kansen krijgen, omdat hij een grotere verspreidingskracht heeft en dus besmettelijker is. De Zuid-Afrikaanse en de Braziliaanse variant kunnen op hun beurt misschien mensen besmetten die al ziek geweest zijn, wat die varianten dan weer geen voordeel oplevert bij een niet-immune bevolking. En zo zal het virus zich in de loop van het jaar her en der blijven verspreiden – en zullen er zeker nieuwe varianten ontstaan.

Wat betekent dat voor de vaccinatie?

Drosten: Een van de mutaties in de Braziliaanse en Zuid-Afrikaanse variant vertoont al een ernstige immune escape…

… en helpt het virus dus te ontsnappen aan de immuunafweer. Verliest het vaccin daardoor zijn werking?

Drosten: De antilichamen zijn slechts één onderdeel van de bescherming, je hebt ook nog de T-cel-immuniteit. Die biedt een veel betere bescherming tegen ernstige vormen van de ziekte. En als een virus op een bepaald element een mutatie bevat, verandert dat niets aan de T-cel-immuniteit. Ik denk dan ook niet dat de vaccins hun werking zullen verliezen.

U bent een autoriteit. Naar u wordt geluisterd. En toch lijkt het alsof in de media meer aandacht gaat naar meningen dan naar feiten. Uw bevindingen worden geregeld in twijfel getrokken. Hoe gaat u daarmee om?

Drosten: Ik probeer, net als alle wetenschappers, te overtuigen met feiten. Als ik iets nieuws ontdek, probeer ik dat helder samen te vatten, geef ik daar een interview over of zet ik dat op Twitter.

U houdt zich niet bezig met de onzin die sommige complotdenkers verkopen. Maakt u de weg dan niet vrij voor hen? De coronaontkenners beweren zelfs dat er meer mensen sterven aan griep dan aan covid-19.

Drosten: Wat dat betreft kan ik concreet zijn: het percentage mensen dat overlijdt aan Sars-CoV-2 ligt meer dan tien keer zo hoog als bij griep. Maar ik snap natuurlijk wel wat u bedoelt. Studies die na een bepaalde tijd achterhaald blijken te zijn, die niet meer kloppen – dat stoort mij niet. Dat is typisch voor wetenschap. Waar ik me wel aan erger zijn redeneringen die nergens op gebaseerd zijn, die inhoudelijk nergens op slaan, en die sensatie willen veroorzaken. Met wetenschap heeft dat niets meer te maken. Je krijgt een false balance – die theorieën krijgen zo veel aandacht, dat de mensen denken dat het om wetenschap gaat.

Ook sommige politici bezondigen zich daaraan.

Drosten: Natuurlijk, hoe kan een politicus nu weten welke nu wetenschap betrouwbaar is? Toen in het najaar sommige deskundigen verkondigden dat alle gevaar geweken was, voelde ik voor het eerst die false balance in de media. Alles wat ik zeg wordt sindsdien afgewogen tegen dat soort tegenadviezen, die niet op feiten gebaseerd zijn. Maar ik heb niet de tijd om ook aan dat front strijd te voeren. Ik ben voltijds directeur van het Instituut voor Virologie, ik sta in voor onderzoek, maar ook voor patiënten en voor de volksgezondheid.

Sommige virologen werden in de pers zwaar aangevallen. Hoe reageren ze daar het best op?

Drosten: Terughoudend zijn. Dat is alles wat we kunnen doen. Wij zijn als wetenschappers weerloos, we kunnen sommige aanvallen niet zomaar naast ons neerleggen, laat staan tegenhouden.

Als u terugkijkt op het voorbije pandemiejaar, hebt u fouten gemaakt?

Drosten: Zeker. Bijvoorbeeld in de communicatie. Ik heb me tegen aanvallen op Twitter proberen te verdedigen. Dat kan alleen maar verkeerd aflopen. Ik heb te veel Twitterberichten gelezen, dat maakt je knettergek. Ik ben ook naïef geweest om het resultaat van onze studie naar de besmettelijkheid van kinderen gewoon kort samengevat op Twitter aan te kondigen. Ik schreef dat scholen en kinderdagverblijven dicht moesten. Ik vond dat ik dat zo snel mogelijk bekend moest maken, om de pandemie stevig te kunnen aanpakken. In de verhitte sfeer van toen zagen velen dat als een provocatie.

Waarom is het voor wetenschappers zo moeilijk om de mensen ervan te overtuigen dat scholen beter gesloten kunnen blijven?

Drosten: Eerlijk gezegd heb ik nooit ook maar gedacht dat kinderen gespaard zouden blijven van Sars-CoV-2. Puur biologisch gezien verandert het slijmvlies in de neuskeelholte niet zo veel met ouder worden. Dan kan het niet anders of kinderen raken ook besmet – en dus besmettelijk zijn. Het is mij nog altijd een raadsel waarom dat zo fundamenteel in twijfel werd getrokken.

Wanneer denkt u dat we van de pandemie verlost zullen zijn?

Drosten: Ik denk dat we ergens halverwege de herfst het effect van de vaccinaties zullen voelen – bij iedereen en dus niet alleen in de zin dat de risicogroepen dan beschermd zullen zijn. Maar dan mag er niets onverwachts gebeuren.

Rafaela von Bredow und Veronika Hackenbroch / Copyright Der Spiegel, vertaling Els Snick