Sinds de locatiegegevens van profielen op X zichtbaar zijn, wordt nog duidelijker hoe achter het fenomeen van polarisering op sociale media ook een politiek en financieel verdienmodel schuilt.
Een kleine storm waaide vorige week door X, het vroegere Twitter: plotseling was het voor iedereen mogelijk om van elk profiel met één klik de locatiegegevens te achterhalen. Op het profiel van X-gebruikers is nu niet alleen te zien wanneer het aangemaakt werd, maar ook langs welke weg dat gebeurde en vanuit welk land of continent het profiel actief is.
‘Wanneer je content op X leest, zou je de authenticiteit ervan moeten kunnen verifiëren’, argumenteerde Nikita Bier, recent benoemd tot Head of Product bij X. ‘Daarom experimenteren we met de weergave van nieuwe informatie over profielen, waaronder het land waarin een account is gevestigd, en andere details.’
Een goede zaak? De verandering heeft de voorbije dagen geleid tot enkele opvallende onthullingen, maar ook tot pijnlijke misverstanden.
‘Ewan McGregor’ uit Iran
Eerst het goede nieuws. De openbare locatiegegevens maken het – voorlopig toch – makkelijker om zogenaamde ‘catfishers’ te herkennen. Dat zijn profielen die met een gestolen identiteit, gepikte foto’s of AI-beelden een online neppersonage creëren dat wordt ingezet voor liefdes- en vriendschapsfraude. Met zo’n profiel proberen oplichters een online relatie op te bouwen met eenzame mannen en vrouwen – soms voor aandacht, maar meestal om de slachtoffers geld af te troggelen.
Met behulp van de nieuwe publieke locatiegegevens werden enkele buitenlandse beïnvloedingsoperaties ontdekt of bevestigd.
Ook enkele buitenlandse beïnvloedingsoperaties werden met behulp van de nieuwe publieke locatiegegevens ontdekt of bevestigd. Al een aantal maanden geleden hadden onderzoekers van de Clemson University onthuld dat meer dan 80 fake profielen van zogenaamd Schotse burgers gebruikt werden om een kwart miljoen berichten te verspreiden die zich uitspraken voor Schotse onafhankelijkheid. Clemson zag achter de nepprofielen de hand van de paramilitaire Iraanse Revolutionaire Garde, die zich al langer mengt in de online informatieoorlog. ‘Wat schuilt er onder de kilt? Iraanse trollen voor Schotse onafhankelijkheid’ was de geinige titel van hun rapport.
Als bij toeval waren de ‘Schotse’ profielen bijvoorbeeld inactief gebleven tijdens een Iraanse internetblack-out in januari 2025. En nu bleken profielen met namen als ‘Ewan McGregor’ volgens hun locatiegegevens daadwerkelijk vanuit Iran te opereren. McGregor, zogenaamd een psycholoog uit Dundee, had zijn profiel bijvoorbeeld opgestart via de Iran Android App.
MAGA-fans uit Nigeria
Een ander opvallend feit was dat heel wat prominente, ogenschijnlijk Amerikaanse politieke influencer-accounts – niet zelden hevige fans van huidig president Donald Trump – in Nigeria, Thailand, Indonesië of andere landen gevestigd bleken te zijn. Het pro-Trumpprofiel ‘MAGA NATION’, met 400.000 volgers, bleek uit Oost-Europa te komen. Een account met de naam ‘America First’ opereerde in werkelijkheid vanuit Bangladesh. En een profiel dat letterlijk ‘@American’ heette, werd beheerd vanuit Pakistan.
Sommige posts van nepprofielen gaan viraal omdat Donald Trump zélf geregeld berichten van zulke ‘fanaccounts’ deelt.
Het zijn profielen die meestal politiek ontvlambare, polariserende inhoud delen, enkel en alleen in een poging om viraal te gaan. En dat lukt sommigen wonderwel, mede geholpen doordat Donald Trump zélf geregeld berichten van zulke ‘fanaccounts’ deelt.
Toch is de drijfveer van de makers niet zozeer politiek-ideologisch maar economisch. Net zoals andere sociale media zoals YouTube, TikTok en Facebook lanceerde X onder Musk een programma dat online ‘creators’ een soort geldbonussen uitbetaalt wanneer ze veel volgers verzamelen en voldoende virale content maken op het platform. Die betalingen zijn de motor geworden van een globaal businessmodel waarbij mensen sensationele profielen opzetten om ‘informatie’ te delen die alleen gericht is op ophef – en vooral: op clicks en interactie.
Er zijn online talloze opleidingen terug te vinden die beloven je stap voor stap te leren hoe je vanuit India, Kenia of Rusland een X-profiel aanmaakt dat gebruikt kan worden om online geld te verdienen.
Technieuwssite 404media beschreef recent het ecosysteem dat achter deze buitenlandse profielen schuilt. Er zijn online talloze cursussen en opleidingen terug te vinden die beloven je stap voor stap te leren hoe je – vanuit India, Kenia of Rusland – een succesvol X-profiel aanmaakt dat gebruikt kan worden om online geld te verdienen.
Gaza-verslaggeving uit Polen?
Toch hebben de nieuwe locatiegegevens op X ook al tot misverstanden geleid, of zelfs ronduit tot desinformatie. Zo beweerde het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken op X dat de Palestijnse burgerjournalist Motasem Dalloul, die elke dag videoverslaggeving doet uit de Gazastrook, een onbetrouwbare bron zou zijn omdat hij zich volgens zijn locatiegegevens in Polen bevond. ‘Nep-journalist die beweert in Gaza te zijn’, schreef het ministerie op X. ‘Nieuwe X-functie onthult dat de werkelijke locatie Polen is. Berichtgeving vanuit Gaza is fake en onbetrouwbaar.’
Maar Dalloul bevindt zich duidelijk wél in Gaza. Dat toonde hij ook prompt in een video waarin op de achtergrond de kapotgeschoten gebouwen van Gaza te zien zijn, en waarin hij de sarcastische vraag stelt ‘of iemand uit Polen zulke gebouwen en tentenkampen herkent’.
Het systeem van de locatiegegevens kampt niet alleen met kinderziektes die geregeld vraagtekens plaatsen bij de betrouwbaarheid ervan, het kan zelfs gewoon omzeild worden. X geeft bij locaties daarom een waarschuwing mee dat recent reisgedrag of het gebruik van een VPN-verbinding (Virtual Private Network) kan leiden tot een foutieve locatie op je profiel. Ook gebruik van Starlink, het satellietinternet van een van Elon Musks andere bedrijven, kan leiden tot misleidende locaties.
Manipuleren
Is de openbare informatie over de locatie van X-profielen een goede zaak? Deels wel, maar deels wordt – net zoals bij het principe van ‘community factchecking’ – de verantwoordelijkheid om nepprofielen te identificeren doorgeschoven van de recent gedecimeerde moderatieteams naar de individuele gebruiker. Iedereen moet nu zélf maar gaan controleren of de profielen waarmee hij of zij interactie aangaat daadwerkelijk zijn wie ze beweren te zijn.
Iedereen moet nu zelf maar gaan controleren of de profielen waarmee hij of zij interactie aangaat daadwerkelijk zijn wie ze beweren te zijn.
Of dat zal werken, in het bijzonder bij een deel van het publiek dat sowieso kwetsbaar is voor online oplichting of desinformatie, is nog maar de vraag. Ook Donald Trump zelf, die geregeld inhoud deelde van buitenlandse fanprofielen, ging daar na de onthullingen gewoon mee door. Vorige week nog deelde hij een bericht van ‘Fan Trump Army’, een X-profiel met een half miljoen volgers dat in India gevestigd is.
De bevestiging dat er wat schort aan de authenticiteit van heel wat online profielen leidt ook tot de vraag of online polarisering daadwerkelijk een weerspiegeling is van de offline maatschappij, of mogelijk het perverse gevolg van een online ecosysteem dat precies polarisering financieel beloont. Is een sociaal netwerk als X een online vrijhaven voor de ‘vrijheid van meningsuiting’? Of is het een plek waar gebruikers worden overgeleverd aan een wereldwijde economie van ophitsers en oplichters die uit politieke of financiële motieven zo veel mogelijk mensen willen manipuleren?
