Pieter Steinz – De duivelskunstenaar

Goethe had het al in 1797 voorspeld: ‘Faust zal tot de verwondering en de ontzetting van het publiek als een grote paddenstoelenfamilie uit de grond schieten.’

De meester van Weimar kon toen zijn overschot van gelijk nauwelijks vermoeden. Talloze kunstenaar in en buiten Europa werden door Faust geïnspireerd.

Al was Goethes Faust een onstuimige geleerde die zijn ziel aan de duivel verkocht en in zijn actieve leven een spoor van vernietiging achterliet, toch werd hij postuum gered. Want: ‘Wie strevende gestaag volhardt,/ ontdoen we van zijn kluister’, aldus de engelen die Faust op hun vleugels zingend naar de hemel tillen.

Om zijn boek De duivelskunstenaar te kunnen schrijven, bezocht Pieter Steinz het Goethe und Schiller Archiv in Weimar. Op veel medewerking kon hij er niet rekenen. Frau Doktor Henke, specialist van het archief, becommentarieerde zijn vermetele plannen met de koel-sarcastische zin: ‘Veel mensen hebben al een boek over Faust geschreven.’

Toch was de excursie van Steinz niet vergeefs. In Weimar kreeg hij een handgeschreven fragment van Goethes Faustmanuscript te zien. In deze passage, die Goethe niet opnam in de definitieve versie van zijn magnum opus, maakt een jong meisje kennis met de obscene woordenschat van Satan, die de mensen met geld, seks en macht verleidt.

Veel van wat Steinz vertelt, is bekend. Gelukkig opent hij ook deuren. Interessant is de passage over Hans Schwerte, de vooruitstrevende rector van de universiteit van Aken die in 1995 oneervol ontslag moest nemen.

Professor Schwerte, de auteur van het uitvoerige, alom geprezen essay Faust und das Faustische (1962), werd toen ontmaskerd als Hans Ernst Schneider, Hauptsturmführer van de SS, een voorbeeld van wat Steinz life imitating art noemt.

Allicht had Schneider zich geïdentificeerd met Faust, die al zijn misdaden vergeten had nadat hij uit een heilzame slaap was ontwaakt. De dubbele figuur van Schneider/Schwerte fascineert. De politicoloog Claus Leggewie schreef er zijn studie Von Schneider zu Schwerte over.

In zijn essay Ein deutsches Doppelleben nam de Joodse psychoanalyticus Hans Keilson het voor Hans Ernst Schneider op toen hij benadrukte ‘dat men nazi geweest kan zijn en dat niet voor altijd hoeft te blijven’.

Piet de Moor