‘Sensueel met een zekere pudeur: dat is de leading lady van de barok’

Ludo Bekkers deed op een onverwachte locatie een ontdekking die nog een lange tijd nawerkt. Michaelina Wautier, een tijdgenote van Rubens, is daarvoor verantwoordelijk.

Er zijn geen vaste regels bij het bezoeken van een tentoonstelling. Het kan gaan om pure belangstelling voor een kunstenaar of om het concept dat de curator kon uitwerken. Maar in alle gevallen is er de nieuwsgierigheid, de hoop tot ontdekking, het geloof om iets te leren en tenslotte de liefde voor de kunst. Wanneer dat allemaal samenvalt is voor de toeschouwer de tentoonstelling geslaagd en kan hij (zij) weer een tijdje verder in deze wat sombere wereld. Maar het valt niet zo vaak voor tot men, haast onverwacht, op een even onverwachte locatie een ontdekking doet die een lange tijd nawerkt. Dat gebeurt nu in het MAS in Antwerpen naar aanleiding van het barokjaar.

Hoogleraar (KUL) Katlijne Van der Stighelen ontdekte bijna dertig jaar geleden in het depot van het Kunsthistorisches Museum in Wenen een uitzonderlijk schilderij, de Bachusstoet (ca. 1655). Dat monumentale doek (295 x 378 cm.) uit de Vlaamse School was geschilderd door een vrouw, Michaelina Wautier (1604-1689), een tijdgenote van Rubens, Teniers en Van Dyck dus. De kwaliteit van het schilderij en het feit dat het in die tijd door een vrouwelijk kunstenaar was gemaakt intrigeerde de kunsthistorica zodanig dat zij er een levenswerk van zou maken om de figuur Michaelina verder te gaan bestuderen. Dat heeft ze met hart en ziel dan ook gedaan en het resulteerde in een kwalitatief uitzonderlijke keuze van beschikbare werken van dit even uitzonderlijk talent.

Het leven van Michaelina is voor een groot deel enigmatisch ondanks het feit dat we nu weten dat ze in Mons (Bergen) werd geboren, dat ze een oudere broer had, Charles, ook een getalenteerd schilder waarmee ze naar Brussel verhuisde om er een statig herenhuis in de buurt van de Kapellekerk te betrekken. Ze bleven beiden ongehuwd en kenden in hun tijd een zeker succes want ze werden opgenomen in de collectie van de Aartshertog Leopold-Willem, landvoogd van de Spaanse Nederlanden van 1647 tot 1656. Dat hij een verwoed en erudiet kunstverzamelaar was, weten we uit twee schilderijen van David Teniers II, één in Wenen en een ander in het KMSKB in Brussel waar hij uitgebeeld staat te midden van zijn schilderijengalerij. Dat deze edelman als kunstkenner een aantal werken van Michaelina liet aankopen bewijst genoeg dat zij al een oeuvre achter zich had en dat dit van hoogstaande kwaliteit getuigde.

Dat kan de bezoeker van deze tentoonstelling met eigen ogen vaststellen. De barok die zij beoefent is minder theatraal dan die van Rubens, op uitzondering van de Bacchusscène die, ondanks de wellust die er op wordt afgebeeld, toch met een zekere pudeur wordt benaderd.

Wat niets afdoet aan de sensualiteit ervan. Compositorisch is het doek voorbeeldig en er zit een visueel ritme in dat een dynamiek evoceert die de toeschouwer over het werk leidt van hoofdthema naar zijdelingse figuranten. Het is het werk van een meesterlijke hand. Maar los van dit paradestuk was de schilderes even getalenteerd in de andere elementen van het emplooi. Genrestukken zoals het pas ontdekte werk “Elk zijn meug” aangekocht door de Phoebus Foundation van Fernand Huts, of andere genretaferelen, bloemstukken en vooral portretten.

Het is in dat laatste genre dat men zich rekenschap kan geven van Michaelina’s talent. Men kan lange minuten staan kijken hoe ze met fijne penseeltrekken een lijn of arabeske kan ombuigen om een gelaatstrek of een detail in het kostuum tot realiteit kan brengen zonder er specifiek de nadruk op te leggen. Magistraal.