In de interviewserie ‘Denken als ambacht’ praat filosoof Samuel IJsseling deze week onder meer over kunst en wetenschap, Bach en Lady Gaga, en over postmodernisme en democratie. Een kort fragment.
Belg is hij nooit geworden. Maar hij heeft, als Nederlands filosoof, wel het grootste deel van zijn leven in België doorgebracht. In Leuven, meer bepaald, waar vele generaties studenten hem mochten leren kennen als een bijzonder bevlogen denker en docent. IJsseling is vermaard als de man die het postmodernisme naar de Lage Landen bracht.
Wat heeft al dat denken u opgeleverd?
Samuel IJsseling: (glimlacht) Als u mij vraagt of ik nu echt veel wijzer ben geworden, dan is het antwoord: nou nee, dat denk ik niet. Maar wat is het dan wel? Tja, misschien ben ik wat geleerder geworden. Omdat ik veel gelezen heb. Maar de beste vergelijking is toch die met de kunst. Een kunstenaar die zijn hele leven aan een oeuvre werkt, wat heeft dat hem uiteindelijk opgeleverd? Waarom heeft hij dat gedaan, al die schilderijen? Wel, misschien deed hij het gewoon omdat hij het fijn vond om te doen. Dat is voor mij ook zo met de filosofie.
Hoe zou u de postmodernistische visie samenvatten?
IJsseling: Ik denk dat die postmodernistische visie een goede vertaling is van onze huidige levenservaring. Wij zijn als mens niet zonder meer het centrum van alles wat gebeurt. Wij leven als het ware in het meervoud, wij leven met contradicties, wij leven met irrationaliteit. De maatschappij is verbrokkeld, niet meer zo eenduidig en rationeel als we vroeger weleens durfden te denken. We leven met verschillende identiteiten om ons heen, maar ook in onszelf. Mijn houding ten aanzien van het geloof is daar een illustratie van: je kunt tegelijk wel en niet geloven. Je kunt ook tegelijk van Lady Gaga houden en van Bach.
Is dat een vorm van relativisme?
IJsseling: Het postmodernisme gaat in tegen de cultus van de eensgezindheid. De werkelijkheid is meervoudig, nooit eenduidig. Het postmodernisme kent de prioriteit van de veelheid boven de eenheid. Van de dissensus boven de consensus. Eigenlijk is de democratie een postmoderne zaak: de veelheid aan opvattingen kan nooit samenvallen in een eenheid. Ik zeg niet dat het modernisme per se tot de dictatuur moet leiden, maar er is in dat modernisme toch die cultus van de eensgezindheid. Het idee dat alles maakbaar, controleerbaar is.
Dat er voor elk probleem een optimale oplossing bestaat.
IJsseling: Precies. En dat kán dus niet. Die overtuiging leidt makkelijk tot de dictatuur. Als ik weet wat de beste weg is, dan zijn de mensen die het niet met mij eens zijn dus dom. Ik zeg niet dat postmodernisme en democratie per se samenvallen, maar er zijn toch raakpunten. We moeten respecteren dat andere mensen heel anders denken, en dat zij daarom nog geen slechte mensen zijn. In het totalitaire denken is dat wel zo: de kerk kent ketters, totalitaire systemen kennen dissidenten die worden opgesloten of uitgeroeid. Het is waar dat de democratie verlammend kan werken – de Belgische situatie is daar een illustratie van – maar toch is het goed dat we blijven beseffen dat verschillende opinies niet zomaar tot elkaar te herleiden zijn. (JDC)
Het volledige interview staat in de Knack van deze week.
