Samenwonen met een vluchteling: ‘Het is niet altijd evident om onze Vlaamse vrijheid te begrijpen’

Deborah Seymus is freelancejournaliste en woont via het cohousingproject CURANT samen met de 22-jarige Afghaanse vluchteling Izat*. ‘Samenwonen met hem zal altijd een zoektocht zijn naar de ideale middenweg, maar de vrijheid die vrouwen hier genieten beschouw ik als een verworven recht dat ik niet wil afgeven.’

Enkele maanden geleden maakte ik kennis met Izat. Izat ontvluchtte Afghanistan toen hij negentien jaar oud was. Daar woonde hij met zijn familie in Tagab, een dorp in het noordoosten van Afghanistan, waar de taliban sinds 1995 de plak zwaait. Izat spreekt Pasjtoe, een van de twee voertalen in Afghanistan. Omdat er sinds 2001 oorlog heerst en Tagab gelegen is tussen enerzijds de milities van de taliban en anderzijds de regeringssoldaten, ligt het dorp constant onder vuur. Naar school gaan was voor hem geen optie. Scholen bestaan er al een tijdje niet meer en gerekruteerd worden door de taliban betekent zoveel als zijn eigen doodvonnis tekenen. Daarom kwam hij naar hier.

Sinds ik samenwoon met Izat stel ik me meer dan ooit vragen over het onderwerp relaties. Nog nooit heb ik zoveel problemen gehad mezelf te uiten als tijdens een gesprek met Izat over de Vlaamse kijk op liefde en vriendschap. En de eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat daar ook heel wat frustraties bij komen kijken omdat onze blik zo verschillend is.

In Afghanistan zijn bijna alle (meer dan 99%) inwoners moslim, waarvan 80 à 85% soenniet is. De soennieten volgen buiten de Koran ook de Hadith, een grote verzameling aan vastgelegde islamitische overleveringen over het doen en laten van de profeet Mohammed. De Hadith is eigenlijk een aanvulling op en interpretatie van de Koran met vaak zeer strikte regels die gevolgd moeten worden. Verder is het soennisme onderverdeeld in verschillende ‘madhahib’, rechtsscholen die elk op hun eigen manier de islamitische wetten interpreteren. De belangrijkste rechtsscholen zijn het Hanafisme, Malikisme, Sjafisme en het Hanbalisme. Allemaal zijn ze vernoemd naar een ‘imam’, ofwel voorganger in het gebed. Izat en zijn ouders zijn aanhangers van het Hanafisme. Dat betekent dat Izat volgens bepaalde religieuze regels is opgevoed en deze een invloed hebben gehad op zijn meningen over de verschillen tussen man en vrouw, liefde en relaties.

Een van die regels is dat moslima’s in Afghanistan hun volledige lichaam bedekken met kleding en een hoofddoek dragen, een ‘hijab’. Dat doen ze zodat mannen niet naar onbedekte lichaamsdelen zouden kijken op straat. Wij in Vlaanderen zouden meteen op de barricades staan als we ons niet meer mochten kleden in het openbaar zoals we zelf willen, en zien dit als een poging tot onderdrukking van de vrouw. Wanneer ik daar met Izat over praat, licht hij het een en ander toe: ‘Voor vrouwen moet je respect hebben en je omdraaien op straat om een knappe vrouw na te kijken is echt niet oké. Dat komt heel onrespectvol over voor de vrouw omdat zij misschien getrouwd is. Voor Allah en haar huwelijk moet zij rein kunnen blijven. Als de vrouw bedekt is, zal een man niet kijken naar haar.’

Met dat laatste heb ik toch wel wat moeite. Mijn feministisch gedachtegoed vindt het een flauw excuus om vrouwen in een bepaald soort machtsgreep te houden en onderdanig te maken. Toch kan ik me er niet van ontdoen dat ik in Vlaanderen al honderden keren ben nagestaard en daar ook niet bepaald een groot fan van ben. Wanneer ik Izat confronteer met het feit dat ik ook al wel eens ben nagestaard door een man die moslim is, legt hij uit dat niet elke moslim zich hier weet te gedragen door een gebrek aan kennis en begrip van onze Vlaamse gewoonten.

‘Veel van die jonge gasten die voor het eerst naar Vlaanderen komen zijn moslim en zijn gewoon in shock door de vrijheid die vrouwen zich hier eigen hebben gemaakt. Dat zorgt soms voor vreemd gedrag of uitingen die wij hier in Vlaanderen maar moeilijk kunnen begrijpen. Goede begeleiding en opvolging zijn hier broodnodig. Een begeleiding bestaande uit enkele lessen uit een inburgeringstraject volstaat niet. Daar komt meestal enkel wat theoretische kennis aan bod, in het beste geval kan er gediscussieerd worden met andere jongeren. Deze thema’s vragen een meer diepgaande en duurzame begeleiding en opvolging. Bij Curant wordt er via sessies op voorhand gepeild naar de houding van de jongens hun ten opzichte van relaties en de verhouding tussen man en vrouw. De feedback op die sessies nemen we mee in de beslissing of een jongen en meisje al dan niet kunnen co-housen’, zegt Anneloes Van Osselaer, projectmedewerker bij Curant.

Ik kan me voorstellen dat het niet evident is onze Vlaamse vrijheid te begrijpen wanneer je uit een volledig andere cultuur komt. Als je het dan ook nog moet doen met de beperkte informatie die je krijgt tijdens een inburgeringscursus, loop je al snel met duizend vragen rond. Izat vertelt dat hij hier in Belgie ook wel eens naar een vrouw heeft gekeken. Zijn vrienden zeiden meteen dat hij niet mocht kijken naar een andere vrouw omdat hij er thuis eentje heeft zitten (ik). Hoe hij het ook probeert uit te leggen, ons cohousingproject zullen zijn vrienden nooit begrijpen. Zij zijn er heilig van overtuigd dat als je samenwoont met een vrouw, je ook met die vrouw een koppel vormt.

Binnen de Afghaanse cultuur leven vrouwen thuis om voor de kinderen te zorgen. Zij leiden het huishouden en daar heeft een man weinig in de pap te brokken. De meeste volwassen Afghaanse vrouwen hebben nooit les gevolgd, maar wat wil je als je in het achterhoofd houdt dat oorlog al dertig jaar lang het land teistert? Toch begint er gestaag een shift te komen binnen het onderwijssysteem. Zo gaan meisjes in Kaboel ondertussen al een tijdje naar school en is er in Tagab juist een school gebouwd waar jonge meisjes les kunnen volgen.

Wanneer ik Izat vraag of vrouwen gelijk zijn aan mannen binnen zijn cultuur benadrukt hij dat ze evenveel waard zijn en als enorm belangrijk worden ervaren. De gezinnen in Afghanistan zijn bijna altijd groot en iedereen woont samen onder hetzelfde dak. ‘Als er geen vrouwen zouden zijn, wie zorgt er dan voor de kinderen en het gezin?’ Het is dus niet zo dat omdat vrouwen niet werken in die cultuur, maar een groot gezin baren, ze ook als minderwaardig worden behandeld.

Het leven van Afghaanse vrouwen wordt traditioneel wel gecontroleerd door hun mannelijke verwanten. Vrouwen symboliseren de eer van hun familie en samenleving en er wordt van hen verwacht dat ze puur en bescheiden zijn. Maar tijdens de laatste twee decennia hebben gewapende groepen deze culturele normen gebruikt als oorlogswapen.Door de komst van de Taliban sinds 1994 nam het geweld tegen Afghaanse vrouwen de afgelopen jaren extreem toe. Met verkrachting en seksuele aanranding van vrouwen onteerden ze hele gemeenschappen. Hoe kijk je dan naar seksualiteit en relaties als jonge Afghaanse man?

Toen Izat en ik een maand samen woonden had ik iemand leren kennen. Zoals veel Vlaamse meiden sprak ik regelmatig af en bleven we al snel bij elkaar logeren. Ik liet Izat altijd weten of we bij ons thuis sliepen of bij hem thuis. Misschien deed ik dat beter niet want ik merkte al gauw dat Izat in geen velden of wegen meer te bekennen was als we in mijn slaapkamer bivakkeerden. Wanneer ik hem erover aansprak deed hij alsof zijn neus bloedde en hij niet wist waar ik het over had. Zijn korte antwoord was duidelijk: ‘neen, geen probleem’. Pas na veel gesprekken met hem begon het me duidelijk te worden dat dit heel oncomfortabel voor hem moest aanvoelen. Hij woonde al samen met een ruimdenkende Vlaamse vrouw waar hij zich vaak niet wist naar te gedragen. Maar nu die vrouw ook nog eens samen sliep met haar partner waar ze niet mee getrouwd was, kon hij dat in zijn hoofd niet plaatsen. Bij een vriend gaan logeren leek hem dan de juiste oplossing, zodat ik me niet schuldig zou moeten voelen. Ik volg hem daar ondertussen wel in omdat het me ook te absurd lijkt mijn liefdesleven aan te passen aan zijn religieuze normen.

Samenwonen met hem zal altijd een zoektocht zijn naar de ideale middenweg, maar de vrijheid die vrouwen hier genieten beschouw ik als een verworven recht dat ik niet wil afgeven.

* Izat is niet zijn echte naam.