De Europese Commissie wil de Russische tegoeden gebruiken om Oekraïne een lening toe te werpen. Ze komt tegemoet aan een heleboel Belgische verzuchtingen, maar maakt ook handig gebruik van een constructie in een poging om een veto van België te omzeilen.
De confrontatie tussen premier Bart De Wever (N-VA) en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen wordt steeds harder. Die laatste legde woensdag twee pistes op tafel om Oekraïne geld te lenen: gemeenschappelijke schulden maken of de Russische tegoeden gebruiken. Voor de gemeenschappelijke schulden moeten alle lidstaten akkoord gaan. Dat scenario is eerder onwaarschijnlijk aangezien de lidstaten die schulden vroeg of laat moeten afbetalen en intussen ook de intresten moeten neertellen. Bij de piste van de Russische tegoeden daarentegen, die eigenlijk bestaat uit een pakket van vier wetgevende voorstellen, volstaat in de meeste gevallen een gekwalificeerde meerderheid.
Hoe zit dat precies in elkaar? Bij een gekwalificeerde meerderheid volstaat 55 procent van de lidstaten die samen 65 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigt. Met andere woorden: via die weg heeft België geen vetostem meer, en moet De Wever op zoek naar Europese bondgenoten om een blokkerende minderheid op de been te brengen. ‘Du jamais vu’, zei De Wever woensdag over het scenario dat Europa zou doorduwen met het tegoedenplan zonder Belgische goedkeuring. ‘Ik kan me het niet voorstellen. Dan zou de Commissie een confiscatie (niet iedereen is ervan overtuigd dat het wel degelijk om een confiscatie gaat, nvdr) doen tegen de wil van een lidstaat in. Men zit dan op het dunste ijs mogelijk.’
Schadeclaims
Die uitleg frustreert de Commissie, die meent dat de gekwalificeerde meerderheid ook dient om aan de Belgische bezorgdheden tegemoet te komen. Momenteel moeten alle lidstaten namelijk elk halfjaar de EU-sancties tegen Rusland verlengen om de tegoeden vast te houden. Maar als één EU-land dat weigert, iets wat niet ondenkbaar is met de Hongaarse premier Viktor Orbán, dan moeten alle tegoeden meteen terug naar Rusland. Dat is moeilijk als de tegoeden niet meer bij Euroclear maar in Oekraïne zitten, waarschuwt De Wever. Per gekwalificeerde meerderheid wil de Commissie daarom verbieden dat de Russische tegoeden naar Rusland terugkeren zolang de oorlog woedt en Rusland geen schadevergoedingen aan Oekraïne betaalt – of de sancties worden verlengd of niet.
De regering-De Wever wil ook dat Euroclear de tegoeden meteen aan Rusland kan terugbetalen mocht dat in een onwaarschijnlijk scenario toch nodig blijken. België wil dat risico niet alleen dragen, want het gaat om 185 miljard euro. Ofwel moeten de andere lidstaten elk apart spijkerharde garanties aan ons land bieden dat ze een bedrag opzijzetten, maar tot frustratie van De Wever wil niet iedereen mee. Ofwel, zo stelt de Commissie voor, moet de EU-meerjarenbegroting voor die geldpot garant staan. Dat laatste vereist wél unanieme goedkeuring van de lidstaten – niet alles verloopt dus per gekwalificeerde meerderheid. ‘In principe zou België daar zijn veto kunnen stellen, maar dan zouden we stemmen tegen garanties waar we zelf om vragen’, zegt professor Europees recht Peter Van Elsuwege (Universiteit Gent), gespecialiseerd in het Europese sanctiebeleid.
‘In principe zou België daar zijn veto kunnen stellen, maar dan zouden we stemmen tegen garanties waar we zelf om vragen’
Confiscatie
Nu neemt het tegoedenplan van de Commissie niet álle bezorgdheden van de regering-De Wever weg. Eerst en vooral waarschuwt de Wetstraat ervoor dat landen buiten de EU de ingreep als een confiscatie zullen beschouwen, en daarom hun geld bij Euroclear zullen weghalen, met financiële instabiliteit tot gevolg. ‘Het is eenvoudigweg onmogelijk om daarvoor garanties te bieden. Maar door gemeenschappelijke Europese schulden aan te gaan, zoals de regering-De Wever bepleit, loop je die risico’s inderdaad niet’, aldus Van Elsuwege. Ook biedt het voorstel maar voor 16,5 jaar garanties tegen schadeclaims, waarbij alleen het geleende bedrag wordt gedekt, en niet de kosten van de procesvoering en de schadevergoedingen zelf.
Ook de juridische basis voor het plan van de Europese Commissie is controversieel, legt Van Elsuwege uit. ‘De Commissie beroept zich op een noodsituatie in de EU om te voorkomen dat de Russische staatstegoeden zomaar mogen terugkeren naar Rusland, zelfs als de sanctiepakketten niet worden verlengd. Een voorstel op basis van zo’n noodsituatie, waardoor een gekwalificeerde meerderheid geldt, is de voorbije jaren al vaker gebruikt – voor onder meer het coronaherstelfonds en een Europese lening voor gemeenschappelijke wapenaankopen. De vraag is of dat in dit geval wel gerechtvaardigd is.’
Meloni
Op 18 december vindt in Brussel de Europese top plaats waar de staatshoofden en regeringsleiders zich over de kwestie zullen buigen – mogelijks zal die vergadering zelfs enkele dagen in beslag nemen. In de tussentijd zullen De Wever en Von der Leyen de koppen bij elkaar blijven steken om zo veel mogelijk bezwaren weg te werken. Een sluitend akkoord móét er binnen twee weken niet noodzakelijk liggen. Bondskanselier Friedrich Merz, die vrijdag naar ons land komt om het dossier te bespreken, liet woensdag optekenen dat er eerst een principeakkoord moet komen, waarna de technische details worden uitgewerkt – een piste die ook de regering-De Wever niet onlogisch acht.
Wel neemt de druk op België toe. Het Italië van premier Giorgia Meloni kondigde woensdag aan dat het land niet langer deelneemt aan de regeling waarbij de bondgenoten van Oekraïne in de Verenigde Staten wapens aankopen om die vervolgens aan Oekraïne te schenken. Niet omdat Italië geen wapens meer in de VS wil aankopen, zo klinkt het, maar om de onderhandelingen tussen Washington, Kiev en Rusland een kans te geven. En hoewel Italië de voorbije jaren niet bepaald de grootste steun en toeverlaat van het noodlijdende Oekraïne was, is het wel een veeg teken dat er elders hulp gezocht moet worden. De Russische tegoeden komen op die manier nóg nadrukkelijker in beeld.
Het helpt niet bepaald dat ons land tot hiertoe weinig voor Oekraïne heeft gedaan – de opvang van Oekraïners en de sancties tegen Rusland daargelaten.
Bovendien moet De Wever opletten. Omdat het Commissievoorstel deels rekening houdt met Belgische grieven, verliezen zijn tegenargumenten aan kracht en groeit het verwijt dat er mogelijk andere motieven spelen. Het helpt niet bepaald dat ons land tot hiertoe weinig voor Oekraïne heeft gedaan – de opvang van Oekraïners en de sancties tegen Rusland daargelaten. Vrijwel alle steun kwam er via de Euroclear-overwinsten op de Russische tegoeden, een deel staken we zelf op zak. In Nederland, waar acht jaar geleden nog tegen het EU-Oekraïne-associatieakkoord werd gestemd, toonde ex-premier Mark Rutte na de grootschalige Russische invasie wél de moed om de geldkraan open te draaien.