Politiegeweld in België: ‘Straffeloosheid is het allergrootste probleem’

België is de VS niet. Maar politiegeweld is voor veel Belgen met kleur wel een alledaagse realiteit. ‘Smartphones en sociale media zijn de echte troeven van de slachtoffers.’

Voor activist Yassine Boubout (23) brengt het tragische lot van George Floyd oude trauma’s naar boven. Herinneringen aan politieklappen, arrestaties zonder reden. Acht was hij, toen hij voor het eerst tegen een combi werd geduwd. Verdacht van fietsdiefstal. Hij heeft die ervaringen lang in zijn hart begraven. Er thuis over beginnen? Geen denken aan. ‘Mijn ouders’, zegt hij, ‘zouden hebben gedacht dat er iets van waar moest zijn. Begrijpelijk, ik betrap mezelf er ook op. Zie ik jongens gefouilleerd worden, dan vraag ik me evengoed af wat ze hebben uitgevreten.’

Yassines jeugd was er een van veel identiteitscontroles. ‘Dat bepaalt je zelfbeeld. Ik heb lang het gevoel gehad dat ik een rotjong was, een kleine crimineel. Dat was ook wat je op tv en in films zag: wie met de politie in aanraking komt, deugt niet. En dat heeft een impact op je mentale welzijn, het voedt ongezonde gedachten. Sommigen radicaliseren, anderen gaan in de criminaliteit of ontwikkelen antisociale gevoelens. Bovendien kunnen die illegale aanhoudingen consequenties hebben voor je toekomst – zelfs al heb je een blanco strafblad. Ook al belandde je onterecht op het politiekantoor, het staat in je dossier en komt bij een uitgebreide achtergrondcheck voor een nieuwe baan wél bovendrijven. Ik heb het meegemaakt.’

De Antwerpse bankmedewerker Manassé Massuama (24) begrijpt het maar al te goed. Toen hij bij een controle op oudejaar vroeg wat de reden was, bleek dat hij ‘leek op een gezochte drugsdealer’. ‘Het is kwetsend’, zegt hij, ’te worden vergeleken met uitschot. Bovendien gaat het op de zenuwen werken. Bij de vijfde keer in twee maanden tijd ga ik kortaf antwoorden. Zelfs al zijn de agenten vriendelijk, ik reken hun de eerdere slechte behandelingen aan.’

‘Dat is gevaarlijk en vooral in termen van misdaadbestrijding contraproductief. Als ik de politie niet vertrouw, ben ik niet geneigd om nuttige informatie door te spelen of een baan als agent te overwegen. Stel je voor hoeveel skills en inzichten, hoeveel menselijk kapitaal de maatschappij op die manier misloopt.’

Niet normaal

Yassine en Manassé werkten mee aan ‘Niet normaal’, een campagne tegen etnisch profileren die vandaag wordt gelanceerd. Hun verhalen zijn niet uitzonderlijk. 30 procent van de ondervraagden voelt zich door de politie geviseerd, zo blijkt uit nieuw onderzoek van vzw Uit de Marge onder 2500 kwetsbare jongeren in Vlaanderen en Brussel.

‘Er is niets veranderd sinds het Amnestyrapport van 2018’, zegt campagnecoördinator Eveline Vandevelde. ‘Bij elk breed in de media uitgesmeerd incident tonen politieke partijen zich verontwaardigd maar concrete maatregelen blijven uit. De registratie van controles, zoals die in Groot-Brittannië gebeurt, laat nog altijd op zich wachten. Bijgevolg hebben we niet eens cijfers over etnisch profileren.’

‘Veel agenten zijn zich niet bewust van de traumatische impact van de controles’, meent professor Sofie De Kimpe (VUB), die al jaren onderzoek doet naar de politie. ‘Ze denken dat ze over een automatisch gezag beschikken. Wordt dat ter discussie gesteld, dan zien ze dat als een aantasting van hun autoriteit.’

‘België is geen lightversie van de VS,’ gaat De Kimpe voort, ‘maar de bottomline is dezelfde. Terwijl het essentieel is om in te zetten op c ommunity policing, zie ik ook hier op sommige plaatsen een militarisering van de korpsen. Kijk naar Antwerpen: daar gaat het over de “war on drugs”, er worden drones ingezet en Snelle Respons Teams, die veel agressiever optreden dan wijkagenten.’ Volgens De Kimpe zien slechts een paar verlichte politiemensen de urgentie van het probleem in. ‘Dat komt omdat minderheidsgroepen weinig weerstand bieden, sporadische incidenten met jongeren daargelaten. Bovendien is er geen maatschappelijk of politiek draagvlak voor echte verandering.’

‘Ook de politievakbonden spelen een funeste rol, door het maatschappelijke belang uit het oog te verliezen en louter corporatistisch op te treden. Zo eisten zij twaalfurenshifts, zodat agenten, die vaak uit verre dorpen komen, langere periodes thuis konden zijn. Alleen is dat voor een dermate zware, stresserende job veel te lang, daar lijdt de kwaliteit onder. Idem dito voor rekruten die ernstige deontologische fouten maken. Die worden systematisch door de vakbond verdedigd en stromen uiteindelijk door. Bedenkelijk, toch?’

Paul Jacobs (69) doceert, na een lange carrière als commissaris en bij het Comité P, diversiteit aan de politiescholen van Brussel en Asse. ‘De korpsen zijn volstrekt geen afspiegeling van de maatschappij en bovendien heerst er een beroepscultuur waarbij loyaliteit aan de eigen groep cruciaal is. Dat is gezien de aard van het werk begrijpelijk, maar als je onwettigheden toedekt of valse verklaringen aflegt om je collega te helpen, wordt het link. Wat ik de studenten probeer bij te brengen? Dat de politie bovenal moet praten, dat het mens-zijn van de ander primeert en dat je gedrag kunt afkeuren, maar niet de burger zelf.’

‘Het gros van de studenten komt uit de lage middenklasse en is rechtsconservatief, zo blijkt uit onderzoek’, zegt Jacobs. ‘Daar heb ik geen moeite mee, zolang ze zich maar professioneel gedragen en beseffen dat ze in de eerste plaats zelf burgers zijn, burgers die bij de politie werken. Jammer genoeg leven we eerder naast dan mét elkaar, en onbekend is onbemind. Verander je een diepgewortelde wij-zijmentaliteit met een uitstap naar de Kazerne Dossin of naar het kamp in Breendonk? Ik vind het nuttiger om naar de moskee te gaan, naar de allochtone vrouwenvereniging, de jeugdwerking. We moeten dringend af van het categoriseren. Hoeveel generaties blijf je Turk of Marokkaan? Onze koning is van Duitse afkomst en de vader van ex-premier Yves Leterme was een Fransman. Daarom verwarde hij ons volkslied met de Marseillaise. Maar die mensen zetten we niet weg in hokjes.’

Sancties

Advocaat Alexis Deswaef verdedigde in de voorbije jaren tientallen slachtoffers van politiegeweld. ‘Er wordt nu meer een klacht ingediend dan vroeger. Dat heeft met een grotere bewustwording te maken, maar vooral met smartphones en sociale media. Het is niet makkelijk om de politie aan te klagen. Heb je alleen een medisch attest, dan is het jouw woord tegen dat van de agenten. Niet zelden zullen zij een pv opmaken wegens weerspannigheid, zodat hun geweld legitiem lijkt. Maar als op sociale media beelden opduiken die het verhaal van het slachtoffer staven, dan is de kans veel groter dat de procureur de agenten dagvaardt.’

Daarom vindt Deswaef de pogingen om het filmen van de politie te verbieden uiterst gevaarlijk. ‘Zonder goed bewijs geen veroordeling. En zo creëer je straffeloosheid, dat is het allergrootste probleem met politiegeweld. Al te vaak dekt de hiërarchie de agenten. Wie niet wordt bestraft, begaat nieuw geweld. Het is een minderheid van racisten en geweldenaars die de politie een slechte reputatie bezorgt. Die eruit halen zou niet alleen het korps, maar ook de maatschappij een gigantische dienst bewijzen. Ik zag het deze week nog. Tegen een agent die nu gedagvaard wordt, werd al zes keer een klacht ingediend. Hij werd nooit bestraft. En dus ging hij door.’