Wat als ’s werelds gevaarlijkste vulkanen wakker worden?

In IJsland wordt nog steeds met spanning naar de Bardarbunga gekeken. Deze vulkaan ligt ver weg van de bewoonde wereld en zou bij een eruptie lokaal hevige overstromingen veroorzaken, en in het ergste geval problemen voor de Europese luchtvaart. Maar wat als de grote reuzen van de planeet zich beginnen te roeren?

Yellowstonecaldera, VS

Laten we maar meteen met de deur in huis vallen. Onder de adembenemende warmwaterbronnen en geisers van het Yellowstone National Park in Wyoming ligt een supervulkaan, een grote krater of caldera met een omtrek van 80 bij 55 kilometer, die het potentieel heeft om het westen van de Verenigde Staten helemaal van de kaart te vegen en de geschiedenis van onze beschaving voorgoed te veranderen (met bijvoorbeeld de komst van een nieuwe ijstijd). Volgens vulkanologen zou een uitbarsting onmiddellijk het leven kosten aan 87.000 mensen, terwijl de gas- en aswolken de straalstroom zouden binnendringen en zo ongeziene gevolgen hebben voor de voedselvoorziening voor de rest van de wereld. Verontrustend is ook dat er geen aardbeving nodig is om een supervulkaan wakker te schudden. Supervulkanen kunnen zonder externe aanleiding uitbarsten.

Het fenomeen van de supervulkaan, die honderden keren krachtiger is dan gewone vulkaanuitbarstingen, is iets wat de moderne mens niet kent (en ook niet wil kennen). In het verleden hebben de uitbarstingen van supervulkanen dikwijls klimaatwijzigingen en massa-extincties teweeggebracht. Na meteorietinslagen zijn het de natuurrampen die mondiaal de meest vernietigende sporen nalaten. Voor zover bekend vond de laatste uitbarsting van een supervulkaan 70.000 jaar geleden plaats op het Indonesische eiland Sumatra in het gebied waar zich tegenwoordig het Tobameer bevindt.

DeYellowstonecaldera barst ongeveer eenmaal in de 600.000 tot 800.000 jaar uit. De laatste grote uitbarsting vond ongeveer 640.000 jaar geleden plaats. De gevolgen waren enorm: een groot deel van Noord-Amerika lag bedekt onder een dikke laag as en waarschijnlijk daalde de temperatuur over de hele wereld met een paar graden.

Het is onmogelijk om de uitbarsting van een supervulkaan te voorkomen, maar geologen werken wel aan een methode om de erupties beter – zo’n 10 jaar op voorhand – te voorspellen. Dan komt het erop aan om op een of andere manier van deze planeet af te raken. Al zien geologen voorlopig geen tekenen dat er in de nabije toekomst een supervulkaan tot uitbarsting zal komen.

De BBC maakte een behoorlijk angstaanjagende documentaire over de Yellowstonecaldera:

Vesuvius, Italië

De Vesuvius in Italië is vooral gevaarlijk omdat er 3 miljoen mensen relatief dicht in de buurt wonen en dus een aanzienlijk risico lopen bij een uitbarsting, die ook voor de rest van Europa gevolgen zou hebben aangezien vrijgekomen vulkaanas een invloed zou hebben op het weer.

In het geval van een uitbarsting plant de Italiaanse overheid 600.000 mensen, die in de onmiddellijke risicozone op de lager gelegen flanken van de vulkaan wonen, te evacueren. Maar het is niet helemaal duidelijk of een dergelijk plan ook realistisch of haalbaar is. De miljoenenstad Napels ligt op een afstand van amper 20 km en zou bij een uitbarsting tot een spookstad herleid worden.

De laatste uitbarsting van de Vesuvius dateert van 1944 en de bekendste is die uit het jaar 79 toen de stadjes Herculaneum en Pompeii werden begraven. Stenen, as en rook werden 33 km de hoogte in gespuwd met een kracht van honderdduizend keer de energie van die van de atoombom op Hiroshima.

Cumbre Vieja, La Palma

Wetenschappers waarschuwen al langer voor een controversiële theorie waarbij de uitbarsting van een vulkanengroep op de Canarische Eilanden tot een megatsunami zou leiden. Door oververhitting van water in de ondoordringbare lagen van de vulkaan zou de westelijke flank – twee keer het volume van het Britse eiland Man – van La Palma afscheuren en in de Atlantsiche Oceaan storten om vervolgens een nooit geziene tsunami te ontketenen die de oostkust van Amerika, maar ook de zuidelijke kusten van het Verenigd Koninkrijk, volledig zou wegvegen. De tijd tussen het ineenstorten van La Palma en het arriveren van de tsunami aan de Amerikaanse oostkust bedraagt zo’n 8 uur. Het is niet duidelijk wanneer en na hoeveel erupties de gigantische landmassa uiteindelijk zal afbreken.

Ook hier stelt de BBC ons niet echt gerust:

IJslandse vulkanen

IJsland is ontstaan uit vulkanische activiteit en bevat enkele van de gevaarlijkste vulkanen ter wereld. Sinds een aantal jaar zijn we ook hier in Europa vertrouwd geraakt met het gerommel onder de IJslandse aarde. Dankzij twee vulkanen met onuitspreekbare namen, Bardarbunga en Eyjafjallajokull, weten we sinds kort dat onze vliegtuigen dagenlang aan de grond kunnen blijven staan door aswolken. Maar vulkanologen beginnen pas echt te bibberen als de naam Katla wordt uitgesproken. Katla ligt zo’n 25 kilometer ten oosten van de Eyjafjallajokull en kent een geschiedenis van gewelddadige erupties. Deze vulkaan ligt weliswaar begraven onder 750 meter ijs, maar een uitbarsting van de Katla zou de eruptie van de Eyjafjallajokull in 2010 in het niets doen verdwijnen. Die zou immers 50 keer krachtiger zijn dan de Eyjafjallajokull en nog veel grotere aswolken de atmosfeer spuwen, die daar bovendien jaren kunnen blijven en het weer op wereldwijde schaal kunnen verstoren.

De laatste keer dat iets dergelijks gebeurde in IJsland, was met de uitbarsting van de vulkaan Laki in 1783. Naar schatting stierven toen zo’n 300.000 mensen in Europa vrijwel onmiddellijk als gevolg van de eruptie (het grootste deel van Europa was immers bedekt met giftige gassen). Nog eens 1 miljoen mensen zouden het leven hebben gelaten door de gevolgen op lange termijn (mislukking van de oogst, koudere winters dan normaal,…), die door experts ook gedeeltelijk verantwoordelijk worden geacht voor de Franse Revolutie. Aangezien de wereldbevolking in die tijd minder dan 1 miljard bedroeg, moet men geen wiskundig genie zijn om te weten dat de gevolgen van zo’n eruptie vandaag heel wat groter zouden zijn.

Acteur Jeremy Irons beschrijft de dreiging van de IJslandse vulkanen:

De kleinere broertjes

Dankzij het werk van geologen die gevaarlijke vulkanen voortdurend monitoren, kunnen mogelijke uitbarstingen tegenwoordog goed op tijd worden aangekondigd en de nodige maatregelen getroffen bij wijze van evacuaties. In het geval van de Mexicaanse vulkaan, Popocatépetl, nabij het 18 miljoen inwoners tellende Mexico City, werden in 2000 zo’n 41.000 mensen geëvacueerd. Maar in het ergste geval wonen zo’n 9 miljoen mensen binnen de uitbarstingsradius van de vulkaan. Of die allemaal kunnen worden geëvacueerd, is nog maar de vraag. De Congolese stad Goma slaagde er in 2002 in maar liefst 400.000 inwoners op tijd weg te halen toen de Nyiragongo, een van de meest actieve vulkanen van het Afrikaanse continent, uitbarstte. Toch kwamen 147 mensen om het leven en werden 4.500 gebouwen verwoest waardoor 120.000 mensen dakloos werden.

700.000 inwoners van de Japanse stad Kagishima zijn dan weer bedreigd door de Sakurajima, ook weleens de ‘Vesuvius van het Oosten’ genoemd. De laatste uitbarsting dateert van 1914 en heeft er toen voor gezorgd dat de vulkaan zich aan het Japanse vasteland vastklonk. Elk jaar zijn er wel kleine uitbarstingen waarbij as wordt uitgespuwd over het omringende gebied. Maar een grote uitbarsting zou dodelijke gevolgen kunnen hebben voor de inwoners van Kagishima. De stad is echter wel enigszins voorbereid dankzij speciale vulkaantoevluchten waar mensen kunnen gaan schuilen.