‘Ons land moet er alles aan doen om Kabila te overtuigen zijn eigen grondwet na te leven’

Op 19 september 2016 moesten de Congolezen een nieuwe president kiezen. Joseph Kabila klampt zich echter vast aan de macht en stelt de verkiezingen uit. Het straatprotest neemt toe. Kabila’s geloofwaardigheid bij het volk slinkt zienderogen en de roep om verandering is groot. ‘België was te lang te lief voor hem. Ons land mag niet meer de Kabila-kaart trekken’, schrijft Nadia Nsayi van Pax Christi en Broederlijk delen.

Volgens de Congolese grondwet moesten er op 19 september 2016 verkiezingen plaatsvinden, maar het regime gebruikt een verrottingsstrategie en schuift de stembusgang op de lange baan. In het beste geval zullen miljoenen Congolezen in het najaar van 2017 hun nieuwe president kunnen kiezen. Als de grondwet gerespecteerd wordt, zal dat niet Joseph Kabila zijn. Zijn mandaat loopt immers af op 19 december 2016. Oppositie, middenveld en gewone burgers eisen dat Kabila aftreedt. Maar is dat front sterk genoeg om de zittende president de grondwet te doen respecteren?

Waarom aftreden?

Joseph Kabila, staatshoofd sinds 2001, zal niet zomaar aftreden. Aftreden betekent een sprong in het onbekende, zeker in een land waar nog nooit een democratische machtsoverdracht plaatsvond. Aftreden betekent ook blootstelling aan vervolging. Aftreden betekent het verlies van privileges voor zichzelf en zijn entourage. Kabila heeft bovendien de middelen om een nieuwe ambtstermijn door te drukken. Zijn spaarpot is gevuld om tegenstanders om te kopen. Leger en politie staan klaar om protest in de kiem te smoren.

Er is nog een andere reden voor Joseph Kabila om niet op te stappen. Hij wordt omringd door dictators die de schijn van democratie hoog houden. Museveni in Oeganda, Kagame in Rwanda, Dos Santos in Angola en Sassou in Congo-Brazzaville. Ze zijn een inspiratie voor hun jonge ambtgenoot – amper 45 jaar – om langer aan de macht te blijven. Bovendien weten ze wat ze aan Kabila hebben. Een nieuwe president in Congo zou hun belangen kunnen aantasten.

Terwijl de Afrikaanse landen zich terughoudend opstellen, roepen de VN en Europa Joseph Kabila op om de grondwet te respecteren. Toch is de kans reëel dat die ‘internationale gemeenschap’ hem ook na 2016 zal blijven tolereren, door een gebrek aan eensgezindheid. Tenzij het Congolese volk zich massaal tegen Kabila keert, de situatie volledig ontspoort en de politieke klasse een interim-president vindt om de verkiezingen te organiseren. Maar zo ver zijn we nog niet.

Te lief voor Kabila

De voorbije 15 jaar was de Belgische diplomatie te lief voor het regime van president Kabila, met als enige uitzondering Karel de Gucht. Te vaak hebben ministers – met Louis Michel op kop – de Kabila-kaart getrokken, impliciet of expliciet. ‘Er is geen alternatief’ luidt de mantra die ik deze dagen weer volop hoor afratelen. Maar is het niet aan het Congolese volk om te bepalen of én wie er een alternatief is?

De vrees dat de regering-Michel president Joseph Kabila zal blijven tolereren is gegrond. Het is geen geheim dat minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders zich liever niet al te kritisch uit over het beleid in Congo. Hij relativeerde Kabila’s frauduleuze herverkiezing eind 2011. Begin 2012 reisde Reynders als eerste Westerse leider naar Kinshasa om Kabila te ontmoeten. Zo gaf België een zekere internationale legitimiteit aan een Afrikaanse president die dreigde geïsoleerd te worden.

De houding van Reynders is sinds het bloedige volksprotest tegen Kabila in januari 2015 weliswaar wat kritischer geworden. De minister lijkt zich bewust van de nefaste gevolgen indien de president de grondwet naast zich neerlegt en het volk geen perspectief biedt op verkiezingen en een machtswissel.

Geen status quo verdedigen

Bracht president Joseph Kabila op 15 jaar tijd verandering in Congo? Te weinig. Heel veel Congolezen hebben kopzorgen om eten, om het schoolgeld van hun kinderen, om zichzelf en hun dierbaren te verzorgen. Ze zijn gefrustreerd over het gebrek aan een degelijk inkomen, drinkbaar water, elektriciteit, wegen. Corruptie blijft een plaag en gruwelijk geweld maakt vooral in het oosten al 20 jaar deel uit van de dagelijkse realiteit.

De Belgische regering moet nu meer dan ooit haar beloftes nakomen: opkomen voor democratische principes, inzetten op veiligheid en bijdragen tot socio-economische ontwikkeling in Congo. Dat kan enkel tot duurzame resultaten leiden als ons land samenwerkt met een president die legitiem is. Tien jaar na zijn historische verkiezing in 2006 is het draagvlak voor Kabila’s beleid te klein geworden om vanuit België nog een status quo met hem te verdedigen. De roep om verandering van het Congolese volk is te luid om zomaar te negeren.

Stem van jongeren

Als president Joseph Kabila na 2016 in het zadel blijft, dreigt er een nieuw geweldscenario in Congo. De investeringen van de Congolese overheid en internationale partners zoals België en Europa zullen dan als sneeuw voor de zon verdwijnen. Als ons land weer de Kabila-kaart trekt, geven we aan miljoenen Congolezen, waarvan 60% jongeren, het signaal: jullie verzuchtingen naar inspraak, veiligheid en welvaart tellen voor ons niet.

Op 21 september 2016 start de Vredesweekcampagne ‘Congolezen strijden voor verandering. Versterk hun stem’. Tot 2 oktober vertelt de jonge activiste Micheline Mwendike van de prominente burgerbeweging Lucha (Lutte pour le Changement) uit Congo over de droom van Congolese jongeren om hun president – op een vreedzame manier – te zien aftreden. Hun stem moet ook in België klinken. Onze regering moet er zowel bilateraal als in EU-verband alles aan doen om Kabila te overtuigen zijn eigen grondwet na te leven.

Nadia Nsayi is beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen. In mei 2016 bezocht ze Congo.