‘De plastictop mag dan op een sisser geëindigd zijn, dit wil niet zeggen dat we bij de pakken moeten blijven zitten’, schrijven Jana Asselman en Kira Van den Ende.
Als je gek moet zijn om de concurrentie met de plastiekindustrie aan te gaan, dan lopen er in Vlaanderen heel gedreven gekken rond. Ons land verdedigde in Genève zonet een plasticverdrag dat volksgezondheid boven de winst van olienaties plaatst.
Politici mogen die bewonderenswaardige houding nu gerust doorvertalen naar actie thuis. De bedrijven en expertise die nodig zijn om kunststoffen gericht en duurzaam in te zetten hebben we hier al, maar zonder aangepast beleid is het knokken op een onmogelijk oneerlijk speelveld.
Plastic is cruciaal, maar meestal ook niet
Plastictoepassingen die cruciaal zijn, bijvoorbeeld in medische apparaten, duurzame elektronica en klimaattechnologie, staan niet ter discussie. De overdaad aan wegwerpartikelen, fast fashion en spullen waarvan iedereen toch klaagt dat ze te snel stuk gaan zijn: daar moeten we ons hoofd over breken. 50 tot 80% van alle nieuw geproduceerde plastics behoort tot die categorie.
Van Planet B tot Ohne, over de duurzame bouwspelers en modemerken, tot de deelplatformen en de knokkende kunstofrecycleerders: Vlaanderen heeft een indrukwekkende lijst van gedreven ondernemers die zich elke dag inzetten voor een wereld met minder plastics.
Daarnaast is er met VITO, VLAIO, Vlaanderen Circulair en onze topuniversiteiten kennis zat over hoe je tot kwalitatieve, gezonde, recycleerbare plastics komt – en over hoe we onze consumptie ervan kunnen beperken tot wat de wereld kan dragen, zonder aan comfort in te boeten.
Beleid: bewezen hefboom
Papers en adviezen concluderen steeds hetzelfde: het beleid moet aangepast worden om een eerlijk speelveld te creëren dat opschaling van duurzame oplossingen mogelijk maakt. En de realiteit bewijst dat het kan. Bij de laatste erkenning van Fost Plus hielden de drie gewesten voet bij stuk om een verplichte vermindering van eenmalige plastic verpakkingen te bekomen.
Het resultaat? De laatste twee jaar is er al meer in hergebruik geïnvesteerd dan de voorbije drie decennia samen.
Elke regering moet zijn deel doen
De drie gewesten: leg sectorale reductie- en hergebruikdoelen vast. Afval is een gewestelijke bevoegdheid, maar de Belgische markt is één. Reduceer plastics, waar het kan zonder veiligheid of gezondheid in het gedrang te brengen: schrap overbodige formats, ontwerp voor hergebruik en vervang risicovolle plastics door bewezen alternatieven. Zet de Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid in om de volledige maatschappelijke kosten van plastiek te reflecteren. Dat is true pricing: vandaag extra productie van plastics en toxische additieven vermijden, morgen geen verborgen kosten.
Vlaanderen: maak een masterplan voor de petrochemie. Niet alleen China of Saoedi-Arabië: Vlaanderen huisvest volgens FIT de tweede grootste petrochemische cluster ter wereld. De ‘duurzame’ uitbreiding via Project One heeft broze groene achilleshielen: het kan niet zonder fracking, dat door de enorme onvermijdelijke methaanlekken dodelijk is voor het klimaat, en het kraakt enkel fossiel gas—moeilijk te rijmen met een circulaire economie. Begrijpelijk dat we niet afhankelijk willen zijn van Chinese plasticinvoer, maar reflexmatig meer fossiele capaciteit bouwen vergroot even goed onze afhankelijkheid tegenover een verouderde industrie. Kies voor een masterplan dat de vraag naar nieuwe plastic afbouwt en de Antwerpse haven omvormt tot een groene, circulaire speler.
België: verhoog middelen voor douane en markttoezicht. Onze ecologie en onze economie beschermen gaan hand in hand, maar niet als de deur wagenwijd openstaat voor concurrenten die de regels niet respecteren. Denk aan ultra fast fashion: met een paar clicks voor een prijsje morgen in huis, de verboden toxische chemicaliën krijg je er gratis bij. De factuur van de afvalberg en de gezondheidszorg betalen we met z’n allen.
Ooit komt dat plasticakkoord er, en dan zullen er op financieel vlak winnaars en verliezers zijn. Hier en nu de oplossingen voor minder en duurzame plastics de wind in de zeilen geven, is niet enkel zorg dragen voor onze gezondheid. Het is zorgen voor het succes van de economie van morgen.
Jana Asselman is professor aan de UGent en directeur van het Blue Growth Research Lab.
Kira Van den Ende is beleidsexpert circulaire economie bij Bond Beter Leefmilieu.